ایراد امر مختومه دربند ۶ ماده ۸۴ قانون آیین دادرسی مدنی به عنوان یکی از ایرادات دادرسی عنوان شده است که خوانده می تواند به آن استناد نماید  و با اثبات آن دعوای مزبور با قرار رد دعوا مواجه می شود.

اعتبار امر مختومه به چه معناست؟

مختومه در لغت به معنای خاتمه یافته است. معنای حقوقی امر مختومه نیز از معنای لغوی آن دور نمی باشد در علم حقوق اعتبار امر مختومه یعنی موضوعی که در دادگاه مورد رسیدگی قرار گرفته است و نسبت به آن حکم صادر شده است.

زمانی که در مورد موضوعی در محکمه حکم صادر می‌شود، بدین معناست که این موضوع یک بار تشریفات رسیدگی را طی نموده است و موضوع مورد بررسی قرار گرفته و دادگاه را به خود مشغول نموده است. لذا رسیدگی مجدد به این موضوع  نوعی اتلاف وقت برای محکمه به حساب می آید. چراکه اصل بر این است زمانی که به موضوعی در محکمه رسیدگی می شود تمام جوانب موضوع مورد بررسی قرار می گیرد و همچنین اصل بر این است که موضوع مربوطه بدون کم و کاست تحلیل شده است و رایی که صادر شده است با تحقیق و بررسی همه جانبه بوده است. از این رو رسیدگی مجدد نیاز نمی باشد.

تفاوت اعتبار امر مختومه و اعتبار امر قضاوت شده

همانطور که در بالا اشاره شد اعتبار امر مختومه و اعتبار امر قضاوت شده در نظام حقوقی ایران بدین معناست که موضوع یا پرونده ای در دادگاه مورد رسیدگی و قضاوت قرار گرفته، فلذا تفاوتی میان این دو اصطلاح قابل تصور نیست.

شرایط صدور اعتبار امر مختومه

موضوعی اعتبار امر مختومه به خود می گیرد که واجد شرایطی باشد، و بدون وجود شرایط لازم  نمی‌توان به موضوعی که مورد رسیدگی واقع میشود اعتبار امر مختومه اعطا کرد.
بدیهی است که هر رایی که ازدادگاه صادر می شود دارای اعتبار امر مختومه نیست و بایستی شرایطی را دارا باشد تا عنوان اعتبار امر مختومه (امری که سابقا به آن رسیدگی شده است ) برآن صادق باشد.

شرایط صدور اعتبار امر مختومه

رای ای  که از محکمه صادرمیگردد باید واجد سه شرط باشد تا از اعتبار امر مختومه برخوردار شود. در حقیقت وجود  این سه شرط  بیانگر این موضوع  است  که امر مزبور در سابق مورد رسیدگی قرار گرفته است و به همین دلیل رسیدگی مجدد نیاز ندارد. شرایط صدور اعتبار امر مختومه عبارتند از :

• وحدت اصحاب دعوا: دعوایی که در محکمه رسیدگی شده است و نسبت به آن رای صادر شده است بایستی اصحاب دعوای واحدی داشته باشد.
• وحدت سبب دعوا:  سبب دعوا آن امری است که اصحاب دعوا از آن جهت دعوا را مطرح نموده اند. این مورد  در امور مدنی و کیفری متفاوت می باشد. خواسته اصحاب دعوا درامور مدنی میتواند مواردی همچون مطالبه مثل یا قیمت مال و…   باشد. و در امور کیفری می تواند موضوعی باشد که فرد جهت آن مورد تعقیب قرار می گیرد .
• وحدت موضوع دعوا:  موضوع  دعوا مهم ترین اصل در رسیدگی به دعاوی میباشد. و اصل کلی بر این است که هر موضوعی یک بار قابلیت طرح در دادگاه را دارد. و چنانچه مورد بررسی واقع شود شکایت دوباره از همان موضوع حقوقی منجر به عدم رسیدگی دادگاه می شود.

چنانچه دعوایی مطرح گردد که دعوای مزبور در سابق نیز مطرح شده باشد و با دعوای سابق دارای اصحاب دعوای واحد، سبب واحد و موضوع واحد باشد، در صورت جمع این ۳ شرط، دعوا عنوان اعتبار امر مختومه دارد و چنانچه مطرح هم شود دادگاه قرار رد دعوا را صادر مینماید.

لازم به ذکر است که….

موضوعی که مورد رسیدگی واقع میشود لزوماً باید درمورد آن حکم قطعی صادرشود. و چنانچه موضوعی در دادگاه مورد رسیدگی واقع شود و در مورد آن حکم قطعی صادر نشود، عنوان مزبور بر آن صادق نیست.

اعتبار امر مختومه در دعاوی حقوقی در قالب مثالی ساده:

دعوایی بین آقای (الف) و( ب ) در مورد تخریب ملک (الف) توسط (ب) مطرح میگردد و آقای (الف) مطالبه خسارت وارده  به ملک خویش را از دادگاه مینماید و آقای (ب) ممکن است در دعوا تبرئه شود و یا به جبران خسارت آقای (الف) محکوم گردد. به هرحال هر رایی که دادگاه در این باره صادر نماید و قطعی گردد، اعتبار امر مختومه به خود میگیرد. یعنی یک بار به آن در دادگاه رسیدگی شده است فلذا رسیدگی مجدد به آن، اشتغال بی دلیل دادگاه محسوب میگردد. از این رو قانون گذار مقرر نموده است که چنانچه در مورد موضوعی بین اصحاب دعوایی واحد، اقامه دعوا شود و حکم قطعی هم صادر گردد، اقامه مجدد آن دعوا از همان جهت پذیرفته نباشد.

سوال:چنانچه موضوعی سابقا در دادگاه مطرح شده باشد که دارای چند وجه باشد و نسبت به یک قسمت آن رسیدگی و رای قطعی صادر شود آیا تمام رای مزبور اعتبار امر قضاوت شده به خود میگیرد؟
پاسخ به این سوال منفی است. چنانچه قسمتی از رای رسیدگی شود همان قسمت،قضاوت شده محسوب میشود و امکان رسیدگی به قسمت های دیگر موضوع که نسبت به آنها تصمیمی اتخاذ نشده است وجود دارد.
سوال:آیا امکان طرح مجدد دعوا درموضوعی که سابقا مطرح و نسبت به آن رای قطعی صادر شده است با تغییر اصحاب دعوا وجود دارد؟
پاسخ منفی است.موضوع  نقش مهمی در اعتبار امر مختومه ایفا می نماید و زمانی که موضوعی مورد رسیدگی قرار گرفت،نمیتوان با تغییر اصحاب دعوا مجددا در جهت اقامه آن اقدام نمود چرا که موضوع دعوا نقش اساسی و مهمی دارد و طرفین نقش کم اهمیت تری را نسبت به موضوع بر عهده دارند. فلذا نمیتوان با تغییر اصحاب یک دعوا،مجددا آن را اقامه نمود.از این رو چنانچه در دعوایی وحدت اصحاب دعوا نباشد اما موضوعی باشد که سابقا رسیدگی شده است،موضوع مزبور اعتبار امر مختومه دارد.

چنانچه دادگاه با ایراد اعتبار امر مختومه، مواجه گردد چه تصمیمی اتخاذ می نماید؟

هرگاه دادگاه با  موضوعی مواجه شود که قبلاً به آن رسیدگی و در مورد آن حکم صادر نموده است. (دارای اعتبار امر مختومه) در این مواقع دادگاه دیگر رسیدگی مجدد در آن دعوا را لازم نمی داند چرا که برای رسیدگی سابق خود اعتبار قائل است. از این رو بدون این که وارد ماهیت آن دعوا شود  برای دعوای مطروحه قرار رد دعوا  صادر می نماید.

اعتبار امر مختومه در بند ۶ ماده ۸۴ قانون آیین دادرسی مدنی به عنوان یکی از ایرادات دادرسی عنوان شده است که  خوانده می تواند به آن استناد نماید  و با اثبات آن دعوای مزبور با قرار رد دعوا مواجه می شود.

قرارهای دارای اعتبار امر مختومه

قرار سقوط دعوا، ازجمله قرارهای قاطع است. یعنی  اعتبار امر مختومه  دارد و با صدور آن دعوا خاتمه می یابد و دعوای مزبور دیگر قابلیت رسیدگی ندارد.
نکته مهم: ایراد اعتبار امر مختومه حتما باید تا پایان اولین جلسه دادرسی مطرح گردد.

قرارهای دارای اعتبار امر مختومه

آیا قرار رد دادخواست اعتبار امر مختومه دارد؟

قرار رد دادخواست از جمله قرارهایی است که در بسیاری از مواقع در پرونده ها با آن مواجه می شویم. قرار رد دادخواست به جهت عدم رعایت مهلت های مقرر در قانون جهت رفع نقص یا واریز هزینه های قانونی صادر می شود. قرار رد دادخواست از جمله قرارهایی است که اعتبار مختومه ندارد و می توان مجدد نسبت به تقدیم دادخواست اقدام نمود.

قرار رد دعوی اعتبار امر مختومه دارد؟

قرار رد دعوا از جمله قرارهای قاطع محسوب میشود، اما علی رغم این موضوع اعتبار امر مختومه ندارد و در صورت صدور قرار رد دعوا در پرونده ایی می توان مجددا آن را مطرح نمود.

حکم به بی حقی اعتبار امر مختومه دارد؟

با توجه به بند ۶ ماده ۸۴ قانون آئین دادرسی مدنی، در صورتی که نسبت به دعوای مطروحه بین اشخاص قبلا رسیدگی و حکم قطعی صادر شده باشد اعتبار امر مختومه دارد. بنابراین حکم بر بی حقی نیز مشمول همین ماده می باشد.