شب کاری در قانون کار همان طور که از نامش پیداست کاری است که در شب انجام می گیرد طبق ماده ۵۳ ، کار شب ، کاری است که زمان انجام آن بین ساعت ۲۲ تا ۶ بامداد باشد. البته این بدان معنا نیست که چنین کارهایی را نمی توان در روز انجام داد بلکه ماهیت برخی از کارها بدین شکل است که اقتضا می نماید در طول شبانه روز فعالیت در آن حیطه متوقف نشود. شب کاری در قانون کار دارای ضوابط و مقرراتی است که نیاز است تا کارگران شب کار برای رعایت حقوق خود از آن مطلع باشند. در این مقاله ضمن بیان مصادیق شغل های شب کار در خصوص قوانین شب کاری بحث خواهیم نمود تا به اطلاعات کلی در این باره دست پیدا کنیم.

چه مشاغلی در دسته بندی مشاغل شب کار قرار میگیرند؟

کارهای شبانه، را حسب علل آنها می توان به سه دسته تقسیم کرد:

• کارهایی که به علل فنی شب کاری دارند: برخی فرآیندهای صنعتی مثل صنایع فولادسازی نیازمند کار مداومند و نمیتوان در طول روز کار را تعطیل کرد.
• کارهایی که به دلایل اقتصادی شب کاری دارند: در برخی صنایع و مشاغل جهت بهره برداری بهتر از ماشین آلات گران قیمت، استفاده بیشتر از سرمایه گذاری یا ازدیاد تقاضای مصرف کننده ها باعث می شود تا کار شبانه در برخی واحدها و کارگاه ها وجود داشته باشد.
• دلایل اجتماعی: مهم ترین دلیل وجود کار، شب کاری دلایل اجتماعی هستند واحدهایی مثل بیمارستان ها یا آتش نشانی و پلیس و… جز اموراتی هستند که نمیتوان در طول روز آن ها را تعطیل کرد.

قانون گذار در ماده ۵۳ قانون کار زمان کاری ، کار در شب را مشخص نموده است و چنین مقرر داشته است : کار شب ، کارهایی است که زمان انجام آن ها بین ۲۲ تا ۶ بامداد قرار دارد . بنابراین اشخاصی که شغلشان در دسته بندی مشاغل بالا قرار می گیرد و ساعت کاری آن ها از ۲۲ تا ۶ بامداد می باشد می توانند از مزایی مقرر برای شب کاری استفاده نمایند.

حقوق و مزایای کارگر در شب کاری

از نظر ساعت کاری، شب کاری تفاوتی با روز کاری نداشته و هر کارگر حداکثر ۴۴ ساعت در هفته کار می کند و مازاد بر آن اضافه کاری محسوب می شود. اما از نظر حقوق و مزد دریافتی مطابق ماده ۵۸ قانون کار هر ساعت کار در شب علاوه بر مزد عادی، ۳۵% اضافه بر مزد تعلق می گیرد. البته این اضافه بر مزد (۳۵%) صرفا برای کارگران شب کار می باشد و به کارگران نوبتی تعلق نمی گیرد. البته این مزایا تنها به شرط انجام کار در شب قابل پرداخت است، بنابراین در ایام مرخصی (اعم از استحقاقی یا استعلاجی) و تعطیلات هفتگی و تعطیلات رسمی و سایر مواقعی که کارگر در کارگاه حاضر نیست پرداخت فوق العاده شب کاری موضوعیت ندارد.

منظور از کارگر نوبتی ، کاری است که در طول ماه گردش دارد به نحوی که نوبت های آن در صبح یا عصر یا شب واقع شود. اضافه مزد کارگران نوبت کاری طبق ضوابط ماده ۵۶ قانون کار محاسبه می شود.

محاسبه مزد شب کاری

نحوه محاسبه مزد شب کاری

همانطور که بیان شد میزان حقوق شب کاری ۳۵ درصد بیشتر از حقوق عادی است. با توجه به تبصره یک ماده ۳۶ قانون کار، مزایایی از قبیل سختی کار، مزایای سرپرستی و فوق العاده شغل که به تبع شغل و برای ترمیم مزد در ساعات عادی گار پرداخت می شود جزء مزد ثابت محسوب شده و مبنای محاسبه شب کاری نیز قرار می گیرد. اما کمک هزینه خوار و بار کمک عائله مندی و بن کارگری در زمره مزایای ثابت پرداختی به تبع شغل قرار نمی گیرد.

استراحت در شیفت شب

در شغل شیفت شب کارگران باید مانند شیفت روز به فعالیت بپردازند و این عقیده که مطابق قانون، استراحت در شیفت شب حق کارگر است درست نمی باشد مگر آن که با کارفرما به توافق رسیده باشند در غیر این صورت استراحت و تعطیلات و مرخصی این دسته از کارگران مانند کارگران شیفت روز محاسبه می شود.

اضافه کار در شب کاری

مطابق ماده ۵۹ قانون کار ارجاع اضافه کاری به کارگر در صورت موافقت وی مجاز است مشروط به اینکه اولا به ازای هر ساعت اضافه کاری ۱۴۰% مزد ساعات عادی پرداخت شود و ثانیا میزان ساعات اضافه کاری حتی با موافقت کارگر از ۴ ساعت در روز بیشتر نگردد. اما بحث اضافه کاری در کار شبانه با محدودیت مواجه است که در ادامه به آن می پردازیم.

اضافه کار در شب کاری

آیا کارفرما میتواند کارگران شب کار را به اضافه کاری الزام نماید؟

امروزه اهمیت خواب در شب بر کسی پوشیده نیست و بدیهی است که افرادی که در شب استراحت کافی داشته باشند نسبت به افرادی که خواب شبانه ندارند از انرژی بالاتری برخوردار هستند. از این رو قانون گذار نیز تدبیری اندیشیده است و تحمل اضافه کار را بر کارگرانی که به شب کاری اشتغال دارند ممنوع کرده است.

قانون صراحتا در ماده ۶۱ قانون کار عنوان کرده است که کارفرما حق ارجاع کار اضافی را به کارگران شب کار حتی در مواقع اضطراری را ندارد . گاهی ممکن است حوادث غیرمترقبه ای همچون سیل، طوفان، زلزله رخ دهد و کارفرما با ارجاع کار به کارگران با احتساب اضافه کاری در امر مزبور از کارگران استفاده نماید. اما حتی در چنین مواقعی هم ارجاع کار اضافی به کارگران شب کار ممنوع است و نمی توان شرایط اضطراری پیش آمده را توجیهی برای اضافه کاری کارگران شبانه قلمداد کرد.

در چه صورتی امکان استفاده از کارگران شب کار جهت اضافه کاری مجاز است؟

برخی از کارها هستند که بخشی از آن ها در روز و بخشی دیگر در شب انجام می شود که اصلاحا به آن ها کارهای مختلط می گویند. در این صورت ، این مشاغل کار شبانه صرف نیستند و کارگر اگر تمایل داشته باشد می تواند به اضافه کاری بپردازد و ممنوعیتی بر وی در چنین مواردی نیست.

اما کارگران که مطلق کار آن ها از ۲۲ تا ۶ صبح است به طور کامل از ممنوعیت جهت اضافه کاری برخوردار هستند.

 ضمانت اجرای الزام کارگران شب کار به اضافه کاری

قانون گذار ارجاع کار اضافه به کارگران شب کار را منع نموده است و در صورتی که کارفرمایی به کارگران شب کار، کارمازادی را ارجاع دهد متخلف محسوب می شود.

مجازات این عمل کارفرما:

• در بار نخست مجازات کارفرما جزای نقدی می باشد و میزان آن بر اساس تعداد کارگرانی که الزام به اضافه کاری شده اند تعیین می گردد. بدین صورت که برای الزام یک تا ده نفر ۲۰۰ تا ۵۰۰ برابر حداقل مزد روزانه یک کارگر ، برای الزام یازده تا صد نفر کارگر ۲۰ تا ۵۰ برابر حداقل مزد روزانه یک کارگر و برای بالاتر از صد نفر نسبت به مازاد آن صد نفر کارگر، ۱۰ تا ۲۰ برابر حداقل مزد روزانه یک کارگر.
• در صورت تکرار به مجازات حبس از ۹۱ روز تا ۱۸۰ روز محکوم خواهد شد.

قانون گذار شرایط ویژه ای را برای شغل شب کار در نظر گرفته است واضافه کاری را هم ازاین مشاغل حذف نموده است. فلذا اگر کارفرمایی بر چنین کارگرانی اضافه کاری محول نماید، متخلف محسوب می گردد و کارگر مجاز به شکایت از وی می باشد.

سخن پایانی

اصلی ترین عامل تضییع حقوق کارگران، عدم آشنایی این افراد با حق و حقوق خودشان است. از آن جایی که مبنای تصویب قانون کار حمایت از کارگر بوده، قانون گذار مزایای بسیاری برای حمایت از این قشر آسیب پذیر در قانون مذکور پیش بینی کرده است ولیکن متاسفانه به دلیل عدم آگاهی از این حق و حقوق باعث تضییع آن می شود. چنانچه در این باره با سوال و ابهامی رو به رو شده اید، دفتر حقوقی بین المللی دادپویان حامی با بیش از ۱۰ سال سابقه فعالیت موفق در زمینه دعاوی کار و کارگر در کنار شما و برای احقاق حقوق شما با تمام توان و تجربه خود خواهد بود . جهت اخذ مشاوره با وکیل اداره کار با ما در تماس باشید…