در دنیای تجارت بینالمللی امروز، اعتبارات اسنادی به عنوان یکی از ابزارهای کلیدی برای تسهیل معاملات و کاهش ریسک های مالی شناخته میشوند. این ابزار مالی، که به طور گسترده ای توسط بانک ها و مؤسسات مالی مورد استفاده قرار میگیرد، به خریداران و فروشندگان امکان میدهد تا با اطمینان بیشتری به تبادل کالا و خدمات بپردازند. اما اعتبارات اسنادی چیست و چگونه میتوان از آن ها به طور مؤثر استفاده کرد؟ در این مقاله، به بررسی جامع مفهوم اعتبارات اسنادی، انواع مختلف آن و مزایا و معایب استفاده از این ابزار مالی خواهیم پرداخت. هدف ما این است که با ارائه اطلاعات دقیق و کاربردی، به شما کمک کنیم تا درک بهتری از این مفهوم پیچیده داشته باشید و بتوانید در معاملات بینالمللی خود از آن بهره مند شوید. با ما همراه باشید تا با شناخت بهتر اعتبارات اسنادی، به موفقیت بیشتری در دنیای تجارت دست یابید.
اعتبار اسنادی چیست؟
اعتبار اسنادی، تعهدی از سوی بانک است که به درخواست متقاضی صادر گردیده و بر اساس آن بانک متعهد می گردد مبلغ معینی را به یک ذی نفع خاص، در یک دوره زمانی محدود و به شرط ارائه اسناد مشخص و منطبق با شرایط اعتبار پرداخت نماید.
LC چیست؟
ال سی (LC) مخفف انگلیسی اعتبار اسنادی (Letter of Credit) است و یک ابزار مالی است که در تجارت بینالمللی بهکار میرود تا ریسک های مرتبط با معاملات را کاهش دهد. این ابزار بهویژه در معاملات بینالمللی که طرفین ممکن است شناخت کافی از یکدیگر نداشته باشند یا به قوانین و مقررات محلی کشورها اعتماد نکنند، بسیار کاربردی است.
ال سی داخلی چیست؟
در برخی از کشورها مانند ایران برای تجارت داخلی نیز ال سی داخلی گشایش می شود که در آن صورت مبلغ اعتبار به پول داخلی تعیین می شود.
اعتبارات اسنادی که به ریال ایران گشایش می گردد و مقصد کالا و یا خدمت، اقامتگاه بانک های مرتبط، متقاضی و ذی نفع آن همگی در داخل مرزهای جغرافیایی جمهوری اسلامی ایران واقع هستند را اعتبارات اسنادی داخلی-ریالی می نامند. بر خلاف انواع اعتبارات اسنادی که در UCP ذکر شده و از تنوع بالایی برخوردار است، دستور العمل اعتبارات اسنادی داخلی- ریالی مصوب ۹۴ در ماده ۸ خود تنها به ۲ روش اعتبار اسنادی دیداری و مدت دار اشاره کرده است.
مطابق ماده ۱ دستور العمل مذکور، در اعتبار اسنادی داخلی مدت دار، بانک گشایش کننده و تایید کننده موظفند پس از بررسی اسناد و حصول اطمینان از ارائه اسناد مطابق اعتبار نامه، وجه اسناد را پرداخت نمایند. اما در اعتبار اسنادی داخلی مدت دار، بانک پس از انجام بررسی های لازم تعهد می نماید که وجه اسناد را در سر رسید مقرر پرداخت نماید.
تفاوت ضمانت نامه و اعتبار اسنادی چیست؟
ضمانت نامه و اعتبار اسنادی دو ابزار مالی مهم در تجارت بینالمللی و داخلی هستند، اما کاربردها و ویژگی های متفاوتی دارند:
ضمانت نامه (Guarantee):
- ضمانت نامه بانکی یک تعهد مالی است که توسط یک بانک یا موسسه مالی به نفع یک طرف (معمولاً خریدار یا پیمانکار) صادر میشود.
- در صورت عدم اجرای تعهدات توسط طرف مقابل (مانند فروشنده یا پیمانکار)، بانک متعهد به پرداخت مبلغ مشخصی به طرف دیگر است.
- ضمانت نامه ها معمولاً در پروژههای ساخت و ساز، قراردادهای بزرگ و معاملات دولتی استفاده میشوند.
- انواع ضمانت نامه بانکی عبارتند از ضمانت نامه پیشپرداخت، ضمانت نامه حسن انجام کار و ضمانت نامه شرکت در مناقصه.
اعتبار اسنادی (Letter of Credit – LC):
- اعتبار اسنادی یک تعهد مالی از سوی بانک به نفع فروشنده است که تضمین میکند مبلغ معامله پس از ارائه مدارک مشخصی پرداخت خواهد شد.
- این ابزار برای کاهش ریسک در معاملات بینالمللی استفاده میشود، جایی که خریدار و فروشنده ممکن است در کشورهای مختلف با قوانین و مقررات متفاوت باشند.
- اعتبار اسنادی تضمین میکند که فروشنده مبلغ توافق شده را دریافت کند، به شرطی که مدارک مورد نیاز (مانند بارنامه، فاکتور و گواهیهای دیگر) را ارائه دهد.
- انواع مختلفی از اعتبار اسنادی وجود دارد، مانند اعتبار اسنادی قابل برگشت، غیرقابل برگشت، تایید شده و دیداری.
به طور خلاصه، ضمانت نامه بیشتر به عنوان تضمینی برای اجرای تعهدات استفاده میشود، در حالی که اعتبار اسنادی به عنوان ابزاری برای اطمینان از پرداخت در معاملات تجاری به کار میرود.
انواع اعتبارات اسنادی
به طور کلی اعتبارات اسنادی را می توان به دو دسته تقسیم کرد:
الف- اعتبارات اسنادی تجاری
این نوع از اعتبارات به عنوان یک شیوه پرداخت به کار گرفته می شوند. هدف از صدور اعتبار اسنادی تجاری، وساطت بانک در پرداخت مبلغ از سوی متعهد آن (متقاضی اعتبار) در قبال ارائه اسنادی مبنی بر انجام تعهد غیر پولی از سوی ذی نفع اعتبار است. بنابراین بانک به عنوان واسطه پرداخت وجه و تسلیم اسناد معامله پایه، عمل و در قبال ارائه چنین خدماتی کارمزد دریافت می کند.
فایده اعتبارات اسنادی تجاری در آن است که فروشنده تقریبا با خطر پرداخت نشدن ثمن رو به رو نمی شود زیرا با این شیوه، اعتبار بانک گشاینده، جایگزین اعتبار خریدار می گردد. خریدار (متقاضی گشایش اعتبار) نیز اطمینان می یابد که تا اسناد مقرر به بانک پرداخت کننده تسلیم نشده است پول (ثمن) از تصرفش خارج نخواهد شد.
ب- اعتبارات اسنادی تضمینی
از نظر حقوقی چهارچوب اعتبارات اسنادی تضمینی مشابه اعتبارات اسنادی تجاری است. معمولا اعتبارنامه تضمینی برای فرض تخلف از قرارداد پایه صادر می شود. بنابراین کارکرد این نوع از اعتبارات تضمین تعهدات موجل می باشد. در صورت تخلف یا خودداری متعهد از اجرای تمام یا بخشی از تعهدات خود، متعهد له (ذی نفع اعتبار نامه) این اختیار را می یابد که حسب توافق به صرف مطالبه یا با ارائه اسناد مذکور در اعتبارنامه به بانک، مبلغ مقرر در اعتبارنامه را دریافت نماید.
اعتبارنامه های تضمینی ممکن است برای تضمین تعهدات مستمر و طولانی مدت پیمانکار در پروژه های ساخت و ساز گرفته شوند. همچنین برای تضمین اوراق قرضه بلند مدت، تضمین حسن انجام کار، کارایی پروژه احداث شده و خدمات پس از فروش می توان از اعتبارات اسنادی تضمینی بهره گرفت.
قرارداد گشایش اعتبارات اسنادی داخلی
مطابق فصل سوم دستورالعمل اعتبار اسنادی داخلی-ریالی مبنای عقدی گشایش اعتبار اسنادی داخلی ۳ عقد جعاله، مرابحه و استصناع معرفی شده است.
قرارداد جعاله
طبق ماده ۱۶ عملیات بانکی بدون ربا و ماده ۲ دستور العمل اجرای جعاله، بانک ها می توانند به منظور ایجاد تسهیلات لازم برای گسترش امور تولیدی و بازرگانی و خدماتی با تنظیم قرارداد به عنوان جاعل مبادرت به جعاله نمایند. بیشترین کاربرد قرارداد جعاله بانکی در گشایش اعتبارات اسنادی می باشد. بر اساس قرارداد جعاله مشتری جاعل و بانک عامل محسوب می شود.
بر اساس ماده ۱۵ قانون عملیات بانکی بدون ربا، همه قراردادهایی که میان بانک و مشتری در بانک تنظیم و منعقد می شود لازم الاجرا بوده و تابع مفاد آیین نامه اسناد رسمی است، در نتیجه قرارداد گشایش اعتبار اسنادی نیز که در حقیقت مشمول ماده ۱۰ ق.م ایران است لازم الاجرا محسوب گردیده و در صورت لزوم از طریق اجرای ثبت اقدام می شود.
با وجود این ماده و اصلاحات آن، قبل از تصویب دستور العمل جدید اعتبارات اسنادی داخلی-ریالی بانک ها جهت اطمینان از اجرای قرارداد و پیشگیری از هرگونه تفسیر مغایر از سوی اجرای اسناد رسمی و مانند آن، قرارداد گشایش اعتبارات اسنادی را در قالب قرارداد جعاله گشایش اعتبارات اسنادی، تنظیم می کردند.
قرارداد مرابحه
بر اساس ماده ۱۵ دستور العمل اعتبار اسنادی داخلی-ریالی چنانچه موضوع اعتبار اسناد داخلی در زمان گشایش، کالا یا خدمتی موجود باشد، گشایش اعتبار اسنادی داخلی بر پایه عقد مرابحه بین بانک گشایش کننده و متقاضی صورت می پذیرد که به موجب آن بانک گشایش کننده، بهای تمام شده کالا یا خدمت را بر اساس پیش فاکتور صادره از سوی ذی نفع به اطلاع متقاضی می رساند و با افزودن مبلغ یا درصد اضافی به عنوان سود، آن را به صورت نقد یا اقساط در سررسید معین به متقاضی واگذار می کند.
قرارداد استصناع
بر اساس قسمت ۲ ماده ۱۵ دستورالعمل اعتبار اسنادی داخلی، چنانچه موضوع اعتبار اسنادی داخلی کالایی باشد که در زمان گشایش اعتبار اسنادی داخلی نزد ذی نفع موجود نبوده و مستلزم ساخت آن در آینده می باشد، گشایش اعتبار اسنادی داخلی بر پایه عقد استصناع منعقد می گردد و به موجب آن بانک گشایش کننده اعتبار متعهد می شود در قبال دریافت مبلغ قرارداد و طبق شرایط مندرج در آن کالا مورد نظر را در دوره زمانی معینی به متقاضی تحویل دهد.
شرایط گشایش ال سی داخلی
شرایط گشایش ال سی داخلی به شرح ذیل می باشد:
- توافق خریدار و فروشنده جهت استفاده از روش اعتبار اسنادی
- اعتبار سنجی دقیق مشتری به نحوی که این اعتبار سنجی حاکی از میزان و توان اعتبار وی باشد.
- بررسی وضعیت بدهی تسهیلات غیر جاری و چک برگشتی متقاضی
- اخذ استعلام مالیاتی در چهارچوب ضوابط اجرایی تبصره ۱ ماده ۱۸۶ قانون مالیات های مستقیم
- اخذ پیش دریافت و میان دریافت از متقاضی اعتبار، دریافت حداقل ۱۰ درصد در اعتبارات اسنادی دیداری و ۱۰ درصد در اعتبارات اسنادی مدت دار و حداقل ۱۵ درصد به هنگام ارائه اسناد مطابق دریافت می گردد.
- اخذ وثایق با توجه به اهلیات و توان اعتباری متقاضی
- اخذ شماره منحصر به فرد از سامانه پیام رسانی الکترونیکی مالی ( سپام) به هنگام تشکیل پرونده جهت گشایش اعتباری اسنادی داخلی
- تکیل فرم درخواست گشایش اعتبار اسنادی داخلی
- ارائه پیش فاکتور یا قرارداد فروش کالا یا ارائه خدمت
- ارائه بیمه نامه یا گواهی بیمه حمل کالا برای اعتبار اسنادی داخلی خرید کالا
- تکمیل اظهارنامه واقعی بودن معامله پایه
- تکمیل قرارداد گشایش اعتبار اسنادی داخلی
- تکمیل فرم پذیرش بازرسی فنی
نحوه محاسبه کارمزد اعتبار اسنادی داخلی
نحوه محاسبه کارمزد اعتبار اسنادی داخلی طبق ضوابط ناظر بر تعرفه های بانکی اعتبار اسنادی داخلی-ریالی به شرح ذیل می باشد:
- نرخ سود مرابحه نقدی و استصناع نقدی اعتبار اسنادی داخلی، بر مبنای مدت اعتبار اسنادی داخلی از تاریخ گشایش تا تاریخ سررسید اعتبار اسنادی داخلی، و مبلغ بهای تمام شده کالا یا خدمت پس از کسر پیش دریافت موضوع ماده ۵ دستورالعمل اعتبار اسنادی داخلی، حداکثر یک در هزار برای سه ماه اول یا کسر سه ماه، و نیم در هزار برای هر ماه بعدی یا کسر ماه تعیین می گردد. در هر صورت این مبلغ نباید از ۴۰۰ هزار ریال کمتر باشد.
- در صورت تغییر در سر رسید یا مبلغ اعتبار اسنادی داخلی، بانک گشایش کننده موظف است حسب مورد، مبلغ سود مرابحه نقدی یا استصناع نقدی را متناسب با مدت و مبلغ اصلاحی تعدیل نماید.
- در اعتبار اسنادی داخلی مدت دار، حداکثر دو درصد مبلغ اسناد پس از کسر پیش دریافت و میان دریافت، به صورت سالانه از تاریخ ارائه اسناد مطابق یا تاریخ حمل تا تاریخ سررسید پرداخت، به مبلغ سود تعیین شده در این ماده اضافه گردد.
- مبلغ دریافتی در این ماده جایگزین کارمزد گشایش و اصلاح اعتبار اسنادی داخلی بابت تغییر در مدت و مبلغ بوده و دریافت هرگونه وجه دیگری تحت این عناوین توسط بانک گشایش کننده ممنوع است.
اصول حاکم بر اعتبارات اسنادی
الف- اصل استقلال اعتبارات اسنادی از معامله پایه
این اصل زیر بنای حقوق حاکم بر اعتبارات اسنادی به شمار می آید. مطابق با این اصل تعهد بانک که به موجب قرارداد اعتبارات اسنادی به وجود می آید جدا و مستقل از قرارداد پایه در نظر گرفته می شود در نتیجه بانک هیچ تعهد یا التزامی نسبت به قرارداد اصلی (پایه) ندارد. بر طبق اصل استقلال در ساز و کار اعتبار اسنادی کلیه طرف ها اسناد را معامله می کنند نه کالا یا خدماتی که اسناد به آنها مرتبط هستند. اصل استقلال بر مبنای اصل حاکمیت اراده و ضرورت تسهیل در پرداخت های تجاری توجیه می شود.
ب- اصل لزوم رعایت مفاد دقیق اسناد
مطابق با این اصل بانک مکلف است اسناد ارائه شده مندرج در اعتبارنامه را تطبیق داده و در صورت مغایرت کلی یا جزئی آنها را رد و از پرداخت وجه مقرر در اعتبارنامه به ذی نفع خودداری کند. به این دلیل که بانک گشاینده اعتبار به طور مستقیم و بانک ابلاغ کننده به طور غیر مستقیم وکیل شخص گشاینده اعتبار هستند. حدود اختیارات وکیل مذکور در قرارداد اعتبار مشخص شده است و اگر بانک خارج از حدود نمایندگی خود عمل کند شخصا مسئول آن خواهد بود. پس در خصوص سند یا اسنادی که باید ارائه شود، وجود هر نوع ابهام و مغایرت در مفاد سند اصولا اختیار عدم پذیرش یا معامله اسناد را به بانک می دهد. البته بانک تنها مکلف به بررسی متعارف و ظاهری اسناد ارائه شده می باشد.
تنزیل اعتبار اسنادی چیست؟
تنزیل اعتبار اسنادی به فرآیندی اطلاق میشود که در آن فروشنده (صادرکننده) وجه مربوط به اعتبار اسنادی را قبل از موعد سررسید دریافت میکند. این کار از طریق فروش اسناد مالی مربوط به اعتبار اسنادی به بانک یا موسسه مالی انجام میشود. در این فرآیند، بانک یا موسسه مالی مبلغی کمتر از ارزش اسمی اعتبار اسنادی را به فروشنده پرداخت میکند و در موعد سررسید، کل مبلغ را از بانک صادرکننده اعتبار اسنادی دریافت میکند.
شرایط تنزیل اعتبار اسنادی داخلی مدت دار
تنزیل اعتبار اسنادی داخلی مدت دار پس از طی مراحل و در حدود قوانین و مقررات و تحت شرایط زیر امکان پذیر است:
- رعایت مقررات قرارداد خرید دین مصوب شورای پول و اعتبار
- استعلام از سامانه تسهیلات و تعهدات بانکی بانک مرکزی مبنی بر اصلت و صحت اعتبار اسنادی داخلی
- اخذ تائیدیه از طریق سامانه پیامکی الکترونیکی مالی (سپام) از ادارات مرکزی ذیربط بانک گشایش کننده مبنی بر عدم تنزیل قبلی تمام یا بخشی از آن
- موافقت ارکان اعتباری بانک تنزیل کننده
- اخذ شماره منحصر به فرد سامانه پیام رسانی الکترونیکی مالی
- اعلام مراتب بانک تنزیل کننده از طریق ادارات مرکزی ذیربط خود، بلافاصله پس از تنزیل و به هنگام تسویه اعتبار اسنادی داخلی مدت دار
تنزیل اعتبار اسنادی دارای پیچیدگی هایی است که بهتر است پیش از هرگونه اقدامی با وکیل دعاوی ارزی مشاوره های لازم را دریافت نمائید.
معایب استفاده از اعتبارات اسنادی
استفاده از اعتبارات اسنادی در کنار مزایایی که برای صادر کننده و ذینفع آن دارد، معایبی نیز دارد که باعث ایجاد اختلافات و دعاوی ارزی مرتبط با اعتبارات اسنادی و ایجاد ضرر و زیان برای طرفین شود، ازجمله:
خطر کلاهبرداری
شخص ذی نفع ممکن است با جعل اسناد مربوط به حمل، یا دستکاری متن خود اعتبار اسنادی، بدون تحویل کالا به خریدار یا با تحویل کالای معیوب, پول را دریافت کند.
ریسک محدودیتهای حکومتی
اجرای اعتبارنامه ممکن است در شرایطی مانند تحریم بانک ها خصوصا در کشور هایی که در معرض چنین معضلاتی قرار دارند ناگهان با ممانعت حکومتها متوقف گردد
بلایای طبیعی
همچنین اجرای قرارداد ممکن است بر اثر فجایع طبیعی یا جنگ متوقف شود.
دعاوی مربوط به اعتبارات اسنادی
الف. ابطال قرارداد جعاله
علی رغم کاربرد های مفید قرادادهای جعاله بانکی در داد و ستد اشخاص، عدم رعایت قوانین حوزه پولی و بانکی و عدم رعایت بخشنامه ها و دستورالعمل های اجرایی آمره و به صورت کلی بسته های سیاستی نظارتی بانک مرکزی می تواند موجب ابطال قرارداد شود.
عمده دلایل طرح دعوای ابطال این نوع قرارداد از قرار ذیل است:
۱. عدم رعایت قوانین و مقرره ها و دستورالعمل های آمره
۲. شرط نرخ سود مغایر با مصوبات بانک مرکزی
۳. نحوه محاسبه سود خسارت تاخیر تادیه
۴. صوری بودن قرارداد
۵.عدم تعیین مدت
۶. درج شروط خلاف مقتضای ذات قرارداد جعاله
۷. عدم تعیین موضوع
۸. تعیین موضوع خلاف واقع
ب. ایراد تقلب
با وجود مزایای مهم و قابل توجه اعتبارات اسنادی، این روش پرداخت به طور کامل ریسک انجام معامله را از بین نمی برد چرا که یکی از مهم ترین ریسک های موجود در پرداخت بر مبنای اعتبارات، ریسک تقلب است. تقلب بر دو نوع است یا در رابطه با اسناد ارائه شده به بانک صورت می گیرد و یا در رابطه با معامله پایه مربوط به اعتبارنامه اسنادی.
ذینفع برای توجیه عدم پرداخت وجه اعتبار اسنادی یا ضمانتنامه مستقل، یا جهت اعتراض به پرداخت ناحقی که قبلا صورت گرفته است، اغلب به این ایراد تقلب استناد می کند.
از آنجا که حق مطالبه وجه اعتبارات اسنادی نیازمند شرایط حداقلی جهت احراز طلب ذینفع ادعایی است جای شگفتی نیست که ایراد تقلب تا بدین پایه اهمیت یابد. ذینفع چنین اعتبار نامه هایی حق دارد به صرف مطالبه یا با ارائه اسنادی که با اسناد مشخص شده در قرارداد افتتاح اعتبار ظاهرا مطابق باشد، وجه اعتبار یا ضمانتنامه را دریافت کند. تنها اثبات تقلب در معامله پایه یا جعل و تزویر در اسناد ارائه شده می تواند امتناع از پرداخت وجه به ذینغع را توجیه نماید.
سخن پایانی
اعتبارات اسنادی به عنوان یکی از ابزارهای مهم در تجارت بینالمللی، نقش بسزایی در کاهش ریسک های مالی و تسهیل معاملات تجاری ایفا میکنند. این ابزار مالی با ارائه تضمینهای لازم برای پرداخت به فروشندگان، اطمینان خاطر را برای طرفین معامله فراهم میآورد. با توجه به پیچیدگیهای حقوقی و مالی مرتبط با اعتبارات اسنادی، همکاری با کارشناسان مجرب و وکلای متخصص بانکی میتواند به کاهش خطرات و افزایش کارایی در استفاده از این ابزار کمک کند.
دفتر حقوقی دادپویان حامی با تیمی از وکلای مجرب در زمینه حقوق تجارت و اعتبارات اسنادی، آماده ارائه مشاوره و خدمات حقوقی به شرکت ها و افراد فعال در حوزه تجارت داخلی و بینالمللی است. با اعتماد به دادپویان حامی، میتوانید از تجربه و تخصص ما برای پیشبرد موفقیتآمیز معاملات خود بهرهمند شوید. برای اطلاعات بیشتر و دریافت مشاوره، با ما تماس بگیرید.
6 پاسخ
با سلام و احترام
در ال سی های گشایش شده برای واردات کالا ، مالکیت کالا متعلق به چه کسی است ؟؟ بانک یا درخواست کننده ال سی؟؟
ال سی یا اعتبار اسنادی، تعهدی است از سوی بانک که به خریدار و فروشنده داده می شود و تعهد می شود که میزان پرداختی خریدار به فروشنده به موقع و صحیح به فروشنده خواهد رسید. و در واقع بانک یک رابط بین خریدار و فروشنده است و مالکیت کالاها متعلق به خریدار است.
سلام روز بخیر .
برای فروش زمین ده هکتاری خریداری پیدا شده که قصد پرداخت پول به روش lc رو پیشنهاد داده آیا این شیوه پرداخت امکان پذیر هست یا خیر ؟ فروشنده زمین نگرانی هایی دارد و دو دل است . که نکند کلاهبرداری هایی صورت بگیرد
اعتبار اسنادی ال سی بیشتر جهت امور بازرگانی بین المللی انجام میشود،
شیوه پرداخت ثمن معامله قطعه زمین خودش بیشتر به کلاهبرداری شبیه هست
سلام من یه سند اعتباری از مشتریم دریافت کردم که سررسیدش برای ۵ماه دیگه است اما من الان به پولش نیازپیدا کردم آیا بانک قبول میکنه که این سند رو تنزیل کنه ؟ چه شرایطی داره ؟
با سلام و سپاس از همراهی شما
تنزیل اعتبار اسنادی مدت دار صرفا در قالب عقد خرید دین با تادییه سامانه بانک مرکزی ، سپام و موافقت ارکان بانک مرکزی امکان پذیر است و بانک تنزیل کننده می تواند ضمن رعایت مفاد آیین نامه تسهیلات و تعهدات کلان، حداکثر تا میزان ۲۰ درصد سرمایه پایه خود نسبت به تنزیل اعتبار اسنادی مدت دار گشایش شده توسط بانکی دیگر اقدام کند.