اهمیت بنیان خانواده و دغدغه قانونگذار برای سامان بخشی به اختلافات مربوط به روابط خانوادگی موجب شده است تا علاوه بر وضع مقررات ماهوی خاص درحوزه روابط خانوادگی افراد ، قوانین شکلی درخصوص نحوه رسیدگی و مرجع صالح به رسیدگی اختلافات خانوادگی نیز تدوین می گردد. تا به این موضوعات به طور خاص در دادگاهی به جز دادگاه عمومی حقوقی رسیدگی شود. قوانین حمایت خانواده مصوب ۱۳۴۶ و ۱۳۵۳ و قانون اختصاص تعدادی از داداگاه های موجود به دادگاه های موضوع اصل ۲۱ قانون اساسی (دادگاه خانواده) به نوعی سعی در تمایز مرجع رسیدگی کننده به موضوعات خانوادگی داشته اما در هیچ یک حکم به تشکیل یک دادگاه اختصاصی دیده نمی شود. برای اولین بار قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ چنین مرجعی را پیش بینی نموده است که صلاحیت رسیدگی و نحوه رسیدگی در این مرجع در ادامه مطلب بیان می گردد.

دادگاه خانواده به چه اموری رسیدگی می کند؟

در یک تقسیم بندی کلی اختلافاتی که بین افراد یک جامعه ممکن است به وجود آید به اختلافات کیفری و اختلافات حقوقی تقسیم می شود. رسیدگی به اختلافات اخیر نیز در دادگاه های کیفری (حسب مورد در یکی از دادگاه های عمومی یا اختصاصی کیفری) و دادگاه های عمومی و حقوقی صورت می پذیرد. امور خانوادگی و اختلافات ناشی از آن مشمول تعریف اختلافات حقوقی می شود اما به ۲ دلیل دادگاه جداگانه و اختصاصی تحت عنوان دادگاه خانواده به این امور رسیدگی می کند.

 اول آنکه تعداد اختلافات حاصل از امور خانوادگی به حدی است که درنظر گرفتن دادگاه خاص برای رسیدگی به این نوع از پرونده ها کاربردی می باشد ، دوم آنکه اهمیت حفظ روابط خانوادگی ، تسریع در رسیدگی به این امور و تعیین تکلیف تخصصی در امور خانوادگی ضرورت تشکیل دادگاه خانواده را بیشتر نمایان می کند. به همین دلیل درحال حاضر تنها دادگاه اختصاصی حقوقی را می توان دادگاه خانواده عنوان نمود.

دعاوی قابل طرح در دادگاه خانواده 

باعنایت به اینکه صلاحیت دادگاه خانواده به صورت استثنایی مقرر شده است ، دعاوی قابل طرح در این دادگاه می بایست ضرورتاً قانون و یا آرای وحدت رویه به طور صریح ذکر شده باشد. درحال حاضر اختلافات زیر در دادگاه خانواده رسیدگی می شود :

• نامزدی و خسارات ناشی از برهم زدن آن
  

نامزدی عبارت است از یک توافق که قبل از منعقد شدن عقد نکاح بین آقا و خانم برقرار می شود. هرچند که این توافق از دوطرف قابل برهم زدن است اما ممکن است خساراتی از برهم خوردن این توافق به طرفین وارد شود که قتابل مطالبه باشد.

• نکاح دائم ، موقت و اذن در نکاح 

منظور از این موارد اختلاف در اصل وقوع نکاح می باشد که اگر محل اختلاف باشد در دادگاه خانواده رسیدگی می شود. اذن در نکاح هم در وضعیت مطرح می شود که پدر زوجه رضایت به شکل گیری ازدواج ندارد.

• شروط ضمن عقد نکاح
  

درهنگام انعقاد عقد نکاح ، شروطی نظیر وکالت در طلاق ، تصنیف اموال یا هرمورد دیگری بین زوج و زوجه درنظر گرفته می شود. استفاده از این حقوق یا الزام طرف مقابل به ایفا شرط ضمن عقد درصلاحیت دادگاه خانواده است.

• ازدواج مجدد

ازدواج مجدد به این معنی است که دادگاه با احراز شرایطی به مرد اجازه دهد تا باوجود همسر دائم با خانم دیگری ازدواج کند بدون آنکه همسر اول حق تقاضای طلاق داشته باشد.

• جهیزیه

• مهریه
  

 کلیه اختلافات مربوط به مطالبه مهریه ، پرداخت ، میزان و سایر موراد مرتبط با مهریه در صلاحیت دادگاه خانواده است.

• نفقه زوجه و اجرت امثل ایام زوجیت 

نفقه زوجه دائم بر عهده مرد است که بدون نیاز به مطالبه از طرف زن باید پرداخت شود. اجرت المثل ایام زوجیت نیز حق مختص به زن است که تحت شرایطی قابل مطالبه است.

• تمکین و نشوز

 زن مکلف است در محلی سکونت کند که مرد تعیین می نماید و به ایفای وظایف عام و خاص زوجیت خود اقدام کند. درغیر این صورت حل اختلاف با دادگاه خانواده است.

• طلاق ، رجوع ، فسخ و انفساخ نکاح ، بذل مدت و انقضای آن
  

 این موارد به انحلال عقد نکاح به طرق مختلف قانونی اشاره دارد که دعاوی ناشی از آن درصلاحیت دادگاه خانواده می باشد.

• حضانت و ملاقات طفل

• نسب
  

 تعیین نسب و اختلاف در آن آثار حقوقی مختلفی به وجود می آورد که رسیدگی به اثبات آن یا نفی نسب بین دوشخص درصلاحیت دادگاه خانواده می باشد.

• رشد و حجر و رفع آن 

این موارد ناظر به اهلیت انجام معامله و اعمال حقوقی است که اثبات یا نفی آن ممکن است محل اختلاف باشد.

• ولایت قهری ، قیمومت ، امور مربوط به ناظر و امین اموال محجوران و وصایت درامور مربوط به آنان

• نفقه اقارب 

نفقه بستگان نسبی مطابق با قانون ، درصورت وجود شرایط ذکر شده برعهده اشخاص متمول قرار می گیرد. الزام شخص به پرداخت نفقه در صلاحیت دادگاه خانواده است.

• امور مربوط به غایب مفقود الاثر 

غایب مفقود الاثر شخصی است که از مدت غیبت او زمان زیادی گذشته است و از وی هیچ خبری نرسیده است. چنین شخصی درحقوق موضوعه دارای وضعیتی است که اثبات و احراز آن برعهده دادگاه خانواده می باشد.

• سرپرستی کودکان بی سرپرست

• اهدای جنین

• تغییر جنسیت

• تفیذ حکم و تصمیمات مراجع عالی اقلیت های دینی درخصوص احوال شخصیه اقلیت های دینی و مذهبی

استثنائات صلاحیت دادگاه خانواده

همانطور که بیان شد دادگاه خانواده به کلیه امور خانوادگی رسیدگی می کند اما مطابق با قانون شوراهای حل اختلاف ، دعاوی راجع به جهیزیه ، مهریه و نفقه تا ۲۰ میلیون تومان درصلاحیت رسیدگی شوراهای حل اختلاف می باشد. البته باید توجه داشت اگر این دعاوی همزمان با سایر دعاوی درصلاحیت دادگاه خانواده طرح شود ، به هردو دعوی همزمان در دادگاه خانواده رسیدگی می شود.

تشکیلات دادگاه خانواده

دادگاه های خانواده درحوزه قضایی شهرستان تشکیل می شود اما بنابر صلاح دید رئیس قوه قضاییه درحوزه های قضایی بخش نیز ممکن است ایجاد گردد.

اگر در شهرستانی دادگاه خانواده تشکیل نشده باشد ، دادگاه عمومی حقوقی به موضوع رسیدگی می نماید. جلسات رسیدگی باحضور یک قاضی به همراه قاضی مشاور زن تشکیل می گردد. طرح دعوی در دادگاه خانواده مستلزم تقدیم دادخواست است اما رعایت سایر تشریفات آئین دادرسی مدنی الزامی نیست. صلاحیت محلی دادگاه های خانواده لازم الرعایه می باشد با یک تفاوت که اگر خواهان زوجه باشد ، می تواند دادخواست خود را در محل سکونت خود طرح کند.

اعتراض به رأی دادگاه خانواده

آرای صادره از دادگاه های بدوی خانواده در تمامی موارد قابل تجدیدنظر در دادگاه های تجدیدنظر استان می باشد. مهلت اعتراض برای افراد مقیم داخل ایران ۲۰ روز و برای افراد مقیم خارج از ایران ۲ ماه از تاریخ ابلاغ رأی می باشد.

رأی صادره درخصوص اصل نکاح و فسخ آن ، طلاق ، نسب ، حجر و وقف اگر از دادگاه تجدیدنظر استان نیز صادر شده باشد ، قابل فرجام خواهی در دیوان عالی کشورمی باشد. مهلت اعتراض۲۰ روز برای افراد مقیم ایران و ۲ ماه برای افراد مقیم خارج از ایران از تاریخ قطعیت رأی بدوی یا صدور رأی از دادگاه تجدیدنظر استان می باشد.

اشتراک گذاری: