مراجع قضایی که عهده دار رسیدگی به جرائم هستند درنظام حقوق کیفری ایران بنا به درجه جرم ، اهمیت بزه و یا سن و موقعیت متهم به چند دسته تقسیم می شوند. دادگاه کیفری ۲ درسال های ۱۳۶۱ تا ۱۳۷۳ در سازمان قضایی ایران فعالیت داشتند اما تا سال ۱۳۹۲ جای خود را به دادگاه های عمومی جزایی داده بودند. با تصویب قانون آئین دادرسی کیفری مجدداً دادگاه ملی کیفری ۲ با اندکی تغییر احیا شده و حدود صلاحیت قانونی به برخی از جرائم رسیدگی می نمایند.
دادگاه های کیفری به چه اموری رسیدگی می کنند ؟
اعمال و رفتاری که اشخاص در جامعه انجام می دهند در برخی موارد ناقض قوانین جزایی مشخص شده از طرف قانونگذار است. قوانین جزایی با درنظر گرفتن مجازات برای اعمال مذکور ، به دنبال پیشگیری یا مجازات افراد خاطی است و سعی در حفظ نظم و امنیت جامعه دارند. بنابراین به طور خلاصه دادگاه های کیفری وظیفه رسیدگی به جرائم ارتکاب یافته از طرف اشخاص را برعهده دارند.
از آنجایی که جرایم پیش بینی شده در قوانین کیفری متعددی می باشد و اشخاص جامعه در سنین مختلف و با سمت های شغلی و اجتماعی مختلف ممکن است مرتکب جرم شوند ، دادگاه های کیفری نیز به تبع این امر در چند شأن متفاوت و با صلاحیت های متفاوت به نقض قوانین کیفری رسیدگی می نمایند. و دادگاه های عمومی حقوقی نیز به آن دسته از اختلافاتی که ناقض قوانین کیفری نیست رسیدگی می کنند.
چه جرائمی در دادگاه کیفری ۲ رسیدگی می شود؟
صلاحیت رسیدگی دادگاه های کیفری ۲ به طور واضح و صریح در قانون آئین دادرسی کیفری تعیین نشده است. درعوض به طور عام عنوان شده است که ” دادگاه کیفری ۲ صلاحیت رسیدگی به تمام جرائم را دارد مگر آنکه به موجب قانون درصلاحیت مرجع دیگری باشد.”
به همین دلیل برای تعیین جرائمی که دادگاه کیفری ۲ صلاحیت رسیدگی به آن را دارد می بایست صلاحیت سایر مراجع نظیر دادگاه کیفری ۱ ، دادگاه انقلاب ، دادگاه های نظامی ، دادگاه اطفال و نوجوانان و دادگاه ویژه روحانیت بررسی می شود. اما به طرز خلاصه می توان گفت درصورتی که جرم توسط روحانیون و یا نظامیان ارتکاب نیافته باشد ، سن متهم کمتر از ۱۸ سال نباشد و یا از جرائم در صلاحیت دادگاه کیفری ۱ و دادگاه انقلاب نباشد ، دادگاه کیفری دو صالح به رسیدگی می باشد.
همچنین توجه به نکته زیر برای تشخیص صلاحیت دادگاه کیفری موثر می باشد :
- جرائمی که مجازات آن مشخص شده باشد یا با درجه بندی جرائم تعزیری منطبق نباشد ، گاهاً مشاهده می شود قوانین کیفری که جرائم را تعیین می کنند در برخی موارد باوجود تعیین عنوان مجرمانه برای عمل خاصی ، مجازات آن را تعیین نمی کنند و یا مجازاتی برای جرم درنظر می گیرند که منطبق با درجه بندی جرائم تعزیری درماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی نمی باشد مانند جزای نقدی نسبی. این جرائم در دادگاه کیفری دو رسیدگی می شود.
- جرائمی که مجازات آنها صرفاً جزای نقدی درجه ۸ می باشد :
طبق قانون شوراهای حل اختلاف ، اگر مجازات جرمی صرفاً جزای نقدی درجه ۸ باشد ، رسیدگی به آن در صلاحیت شورای حل اختلاف می باشد.
به جز استثنائاتی که بیان شد در سایر موارد دادگاه کیفری دو صلاحیت عام رسیدگی به جرائم را دارد.
تشکیلات دادگاه های کیفری ۲ :
دادگاه های کیفری ۲ در حوزه قضایی شهرستان ها تشکیل می شود اما این موضوع دو استثنا دارد. اول آنکه اگر حوزه قضایی شهرستانی با قلت پرونده مواجه باشد ، به تشخیص رئیس قوه قضاییه به جای دادگاه های کیفری ۲ ، دادگاه عمومی بخش تشکیل می شود که این دادگاه علاوه بر رسیدگی به دعاوی حقوقی به جرائم در صلاحیت دادگاه کیفری ۲ نیز رسیدگی می کند. به همین ترتیب در فرض دوم ، درحالتی که رئیس قوه قضاییه تشخیص دهد در حوزه قضایی بخش به علت کثرت پرونده های کیفری و حقوقی ، تشکیل دادگستری ضروری می باشد ، می تواند در حوزه قضایی بخش هم دادگاه کیفری ۲ تشکیل دهد.
رسیدگی در دادگاه کیفری ۲ به چه صورت است؟
رسیدگی در دادگاه کیفری ۲ به وسیله یک قاضی صورت می پذیرد که ممکن است رئیس شعبه و یا دادرس علی البدل باشد.
پرونده های کیفری در یکی از حالت های زیر ممکن است به دادگاه کیفری ۲ ارجاع شود :
صدور کیفر خواست
پس از آنکه تحقیقات مقدماتی در دادسرا به وسیله دادیار یا بازپرس صورت گرفت ، اگر نظر مقام تحقیق بر وقوع جرم از ناحیه متهم باشد و قرار جلب به دادرسی صادر کند ، درصورت موافقت دادستان با این موضوع ، کیفرخواست صادر و پرونده به دادگاه کیفری ۲ ارجاع می شود.
طرح شکایت به طور مستقیم در دادگاه کیفری ۲
برخی از اتهامات به لحاظ قانونی بدون آنکه به دادسرا ارجاع شود ، به طور مستقیم در دادگاه طرح می شود. این جرائم عبارتند از جرائم منافی عفت ، جرائم تعزیری درجه ۷ و جرائم تعزیری درجه ۸. دادگاه کیفری ۲ پس از انجام نحقیقات مقدماتی دادگاه اقدام به اخذ تأمین از متهم می نماید و با تعیین وقت رسیدگی طرفین را برای رسیدگی احضار می نماید.
کیفرخواست شفاهی
در جرائم صلاحیت دادگاه کیفری ۲ زمانی که تحقیقات مقدماتی کامل می شود و متهم حضور دارد ، دادستان می تواند بدون آنکه کیفرخواست صادر کند متهم را به دادگاه اعزام کرده و به صورت شفاهی درخواست رسیدگی نماید. در این حالت متهم می تواند تقاضای مهلت نماید. اگر متهم تقاضای مهلت نکند ، دادگاه در همان جلسه رسیدگی کرده و رأی صادر می نماید.
اعتراض به آرای صادره از دادگاه کیفری ۲
آرای صادره از دادگاه کیفری ۲ درهمه موارد قابل تجدیدنظرخواهی هستند به جز دو مورد :
الف) جرائم تعزیری درجه ۸.
ب) جرائم مستلزم دیه یا پاداش ، درصورتی که میزان یا جمع آنها کمتر از یک دهم دیه کامل باشد.
مهلت اعتراض برای اشخاص مقیم در داخل ایران ۲۰ روز و برای اشخاص مقیم خارج از ایران ۲ ماه از تاریخ ابلاغ رأی می باشد.
از آرای صادره از دادگاه های کیفری دو اشخاص
از آرای صادره از دادگاه کیفری ۲ اشخاص زیر می توانند تجدیدنظرخواهی کنند.
الف) محکوم علیه ، وکیل یا نماینده قانونی او
ب) شاکی یا مدعی خصوصی و یا نماینده قانونی او
پ) دادستان از جهت برائت متهم ، عدم انطباق رأی با قانون و یا عدم تناسب مجازات
مرجع صالح به رسیدگی نسبت به اعتراض از آرای دادگاه کیفری ۲ ، دادگاه تجدیدنظر استان است و رأیی که در این مرحله صادر می شود قطعی و غیرقابل اعتراض می باشد.
