مطالبه ثمن معامله در چه صورتی امکان پذیر است؟

مطالبه ثمن معامله دعوایی است که از سوی فروشنده علیه خریدار به جهت عدم ایفای صحیح، مالکیت فروشنده نسبت به ثمن معامله و مالکیت خریدار نسبت به مبیع می باشد.  را تحویل خریدار دهد و خریدار نیز باید ثمن معامله را به فروشنده و یا به شخصی که فروشنده معرفی می نماید پرداخت نماید. ثمن معامله به محض انعقاد قرارداد فروش می بایست به فروشنده پرداخت گردد مگر اینکه برای پرداخت ثمن، تاریخ مشخصی را تعیین نموده باشند، در آن صورت خریدار باید در موعد مقرر ثمن معامله را پرداخت نماید.  در صورتی که طرفین بر تعیین موعد خاصی برای تسلیم مبیع و پرداخت ثمن توافق نکنند، اصل بر اجرای فوری این تعهدات است. در صورتی که خریدار  به تکلیف خود مبنی بر پرداخت ثمن عمل نکند، فروشنده می تواند با تقدیم دادخواست مطالبه ثمن معامله، الزام او را از دادگاه بخواهد.

دعوای مطالبه ثمن در صورت عدم پرداخت الباقی ثمن معامله نیز امکان پذیر است. این دعوا زمانی مطرح می شود که خریدار بخشی از ثمن معامله را پرداخت نموده باشد و از پرداخت الباقی ثمن معامله امتناع نماید.

طرح دعوای مطالبه ثمن معامله

فروشنده می تواند طی دادخواست مطالبه ثمن معامله، الزام خریدار را به پرداخت ثمن معامله از دادگاه صالح تقاضا نماید. در دادخواست مطالبه ثمن معامله، فروشنده و خریدار به ترتیب، خواهان و خوانده این دعوا هستند. مگر اینکه خریدار برای پرداخت ثمن، ضامن معرفی کرده باشد. در این شرایط رجوع به خریدار ممکن نیست و نام ضامن به عنوان خوانده در دادخواست قید می شود. اما در صورتی که ضمانت کردن ضامن به صورت نقل ذمه به ذمه نباشد و به صورت تضامنی بدهی خریدار را ضمانت نماید باید دعوا علیه هر دو آنها مطرح شود.

مطالبه ثمن معامله دعوایی مالی می باشد که هزینه دادرسی طبق مبلغ مورد مطالبه، محاسبه و دریافت می گردد.

از جمله مدارکی که باید پیوست دادخواست مطالبه ثمن معامله گردد به شرح ذیل می باشد:

1. قرارداد فروش یا مبایعه نامه
2. اظهارنامه مطالبه ثمن معامله
3. وکالتنامه در صورتی که دادخواست توسط وکیل ارائه گردد.
4. در صورتی که بابت ثمن معامله چک داده شده باشد و چک برگشت بخورد، کپی مصدق چک و گواهی عدم پرداخت.

ارکان دعوای مطالبه ثمن معامله

در صورتی که بین فروشنده و خریدار قرارداد مکتوبی که حاکی از انجام معامله باشد، وجود داشته باشد، خواهان دعوای مطالبه ثمن معامله نیازی به اثبات وقوع بیع صحیح میان خود و خوانده دعوا ندارد چرا که اصل بر صحیح بودن معاملات است مگر اینکه خلاف آن ثابت گردد. بنابراین در صورتی که خریدار ادعای ابطال معامله را دارد باید طی دعوای تقابل ادعای خود را اثبات نماید تا نسبت به پرداخت ثمن معامله بری گردد. اما اثبات عدم پرداخت ثمن معامله بر عهده خواهان می باشد چرا که اصل بر این است که به محض وقوع عقد بیع ثمن معامله پرداخت گردد مگر اینکه برای پرداخت ثمن موعدی مقرر شده باشد و خریدار در آن موعد به تعهد خود عمل ننموده باشد.

اما در صورتی که معامله مکتوب نباشد خواهان (فروشنده) باید همزمان با دعوای مطالبه ثمن معامله، دعوای اثبات وقوع عقد بیع را نیز مطرح نماید. و ایشان باید ابتدا وقوع عقد بیع را اثبات نماید تا بتواند ثمن معامله را که یکی از آثار عقد بیع است از خوانده (خریدار) مطالبه نماید.

مرجع صالح رسیدگی به دعوای مطالبه ثمن معامله

مرجع صالح رسیدگی به دعوای مطالبه ثمن معامله، دادگاه عمومی حقوقی اقامتگاه خوانده، محل انعقاد قرارداد یا محل انجام تعهد مراجعه کند. اگر میزان ثمن معامله تا سقف یک میلیون ریال باشد در صلاحیت دادگاه صلح است و چنانچه مبلغ ثمن معامله بیش از یک میلیون ریال باشد در صلاحیت دادگاه عمومی حقوقی می باشد.

اجرای رای مطالبه ثمن معامله

اجرای رای مطالبه ثمن معامله پس از صدور رای نهایی و قطعیت آن امکان پذیر است. در صورتی که طبق رای صادره خوانده محکوم به پرداخت ثمن معامله شود، محکوم له می تواند تقاضای صدور اجرائیه نماید. اجرائیه به محکوم علیه ابلاغ می شود و ایشان ده روز از تاریخ ابلاغ فرصت دارد نسبت به پرداخت مبلغ محکوم به اقدام نماید. در غیر اینصورت محکوم له با تشکیل پرونده اجرایی و معرفی اموال وی به اجرای احکام دادگاه، می تواند طلب خود را از محل این اموال وصول کند. محکوم له می تواند مبیع را برای این امر به دادگاه معرفی نماید. مشروط بر اینکه سند رسمی انتقال به نام خریدار تنظیم شده باشد.

آیا پرداخت ثمن معامله به وکیل فروشنده، برای عدم مسولیت خریدار کفایت می نماید؟

وکالت فروش یکی از رایج ترین انواع وکالت است. فروشنده می تواند جهت فروش مال منقول یا غیر منقول به شخصی وکالت دهد تا از طرف او اقدام به فروش نماید. در صورتی که در وکالتنامه فروش، اختیار قبض ثمن از وکیل فروشنده سلب شده باشد و این موضوع در وکالت نامه تصریح شده باشد، وکیل فروشنده اختیاری در قبض ثمن معامله از خریدار ندارد و پرداخت ثمن از سوی خریدار به وکیل فروشنده صحیح نیست. اظهار خریدار دال بر پرداخت ثمن معامله به وکیل فروشنده، ذمه خریدار را بری نمی کند و صرفا یک ادعا محسوب میشود. حتی اگر وکیل فروشنده نیز این اظهارات را تایید نماید صرفا شهادت محسوب می شود .

اگر در وکالتنامه به اختیار قبض ثمن از سوی وکیل فروشنده تصریح نشده باشد و به عبارتی در حالت سکوت وکالتنامه، بنا به ماده 665 قانون مدنی، در صورت وجود قرائن قطعیه مبنی بر اختیار وکیل جهت قبض ثمن، اقرار وکیل به اخذ ثمن از خریدار صحیح است و می تواند مورد استناد قرار گیرد.

دادخواست مطالبه ثمن از وکیل

همانگونه که گفته شد در وکالتنامه های فروش، اختیارات وکیل باید تصریح گردد. در صورتی که وکیل اختیار اخذ ثمن را داشته باشد و خریدار نیز ثمن را به وکیل فروشنده پرداخت نماید کاملا صحیح بوده و فروشنده نمی تواند ایرادی در این خصوص وارد نماید. اگر وکیل ثمن معامله را اخذ نماید و از پرداخت آن به فروشنده امتناع نماید، فروشنده می تواند دادخواست مطالبه ثمن از وکیل را به دادگاه صالح ارائه نماید. در دعوای مطالبه ثمن از وکیل، که عنوان صحیح آن مطالبه حساب ایام مدت وکالت می باشد، فروشنده یا مالک به عنوان خواهان دعوا بوده و خوانده وکیل می باشد.

مواجه شدن موعد پرداخت ثمن با روز تعطیل رسمی

اگر چه اصل بر پرداخت فوری ثمن در عقد بیع می باشد اما توافق طرفین مبنی بر تعیین موعدی خاص برای حضور در دفتر اسناد رسمی و پرداخت ثمن معامله در همان تاریخ با مانع قانونی مواجه نمی باشد و خریدار مکلف به اجرای تعهد در تاریخ مزبور است. اما ممکن است تاریخ مورد توافق طرفین مصادف با روز تعطیل رسمی باشد که طبیعتا با توجه به تعطیلی دفترخانه ها در چنین روزی امکان اجرای توافق وجود ندارد.

در این صورت فروشنده نمی تواند در روز بعد از تعطیلی با مراجعه به دفترخانه و دریافت گواهی عدم حضور خریدار، تخلف خریدار از اجرای مفاد قرارداد را اثبات نماید. بلکه باید توافق جدیدی درباره تاریخ حضور در دفترخانه و پرداخت ثمن صورت بگیرد.

حق فسخ ناشی از عدم پرداخت ثمن معامله

حق فسخ ناشی از عدم پرداخت ثمن معامله در قانون مدنی تحت عنوان خیار تاخیر ثمن برای فروشنده پیش بینی شده است. مطابق مفاد ماده 402 قانون مدنی، چنانچه در عقد بیع، تاریخ مشخصی برای پرداخت ثمن و تسلیم مال تعیین نشده باشد، بعد از گذشت سه روز از تاریخ عقد، فروشنده حق فسخ معامله را خواهد داشت. اعمال خیار فسخ ناشی از تاخیر ثمن مستلزم وجود شرایطی به شرح ذیل می باشد:

• مبیع باید عین معین یا کلی در معین باشد. بنابراین خیار تاخیر ثمن مشمول کالای کلی فی الذمه نمی شود.
• برای پرداخت ثمن مدت تعیین نشده باشد.
• سه روز کامل از تاریخ انعقاد معامله سپری شده باشد.

طبق ماده 407 قانون مدنی پرداخت بخشی از ثمن معامله یا پرداخت آن به کسی که حق قبض ثمن ندارد، خیار بایع را ساقط نمی نماید.

در صورتی که برای پرداخت ثمن معامله موعدی مقرر شده باشد و خریدار در آن موعد نسبت به پرداخت ثمن معامله اقدام ننماید، در صورت درج شرط خیار فسخ در قرارداد، فروشنده می تواند نسبت به فسخ قرارداد اقدام نماید یا از حق فسخ خود صرفنظر نماید که در این حالت می تواند اقدام به طرح دعوای مطالبه ثمن معامله علیه خریدار نماید.

حق فسخ ناشی از عدم پرداخت ثمن معامله فوری است و فروشنده باید در موعدی که برای پرداخت ثمن معامله تعیین شده و خریدار نسبت به پرداخت ثمن معامله اقدام ننماید، اراده خود را مبنی بر فسخ معامله طی اظهارنامه به خریدار اعلام نماید. و سپس از طریق دادخواست حقوقی تائید فسخ معامله را از دادگاه صالح درخواست نماید.

مطالبه ثمن معامله به نرخ روز

مطالبه ثمن معامله به نرخ روز طبق رای وحدت رویه 733 مورخ 15/7/1393 فقط در صورت مستحق اللغیر در آمدن مبیع امکان پذیر است. در برخی موارد فروشنده مال متعلق به دیگری را معامله می نماید. و پس از انعقاد عقد و پرداخت ثمن معامله، خریدار متوجه می شود فروشنده مالک مال نمی باشد. در این صورت عقد باطل می گردد و فروشنده باید ثمن معامله را به خریدار مسترد نماید.

طبق رای وحدت رویه مذکور در صورت جهل خریدار به وجود فساد، فروشنده باید از عهده خسارات خریدار بر آید. خسارتی که خریدار می تواند مطالبه نماید ناشی از کاهش ارزش ثمن معامله می باشد. مطالبه ثمن معامله به نرخ روز مستلزم اثبات عدم اگاهی خریدار از مستحق اللغیر بودن و کاهش ارزش ثمن معامله می باشد.

در سایر موارد فروشنده نمی تواند ثمن معامله را به نرخ روز مطالبه نماید. و صرفا می تواند خسارت تاخیر در تادیه را از تاریخ ارسال اظهارنامه مطالبه ثمن معامله و یا تقدیم دادخواست مطالبه ثمن معامله درخواست نماید.

مطالبه ثمن معامله از وکیل به نرخ روز

چنانچه حسب اعطای وکالت فروش به صورت کلی به وکیل، وکیل اقدام به فروش موضوع مورد وکالت کند و غبطه و مصلحت موکل را رعایت نماید، فقط می تواند آنچه که وکیل به عنوان ثمن با رعایت مصلحت موکل دریافت نموده مطالبه نماید. لیکن چنانچه وکیل در فروش مورد وکالت، مصلحت موکل را از لحاظ شروط و قیمت ثمن رعایت نکرده باشد، طی دعوای مطالبه حساب ایام مدت وکالت، موکل می تواند ثمن را به نرخ روز حسب نظر کارشناس از وکیل مطالبه کند.

سوالات متداولی در خصوص مطالبه ثمن معامله

• اختلاف در ثمن معامله

در صورتی که معامله به صورت شفاهی باشد و بین خریدار و فروشنده اختلاف در ثمن معامله به وجود آید چه اقدامی می شود انجام داد؟

چنانچه معامله به صورت کتبی باشد ثمن معامله طبق توافق طرفین تعیین و خریدار باید همان مبلغ را پرداخت نماید. اما در صورتی که معامله کتبی نباشد و نسبت به ثمن معامله اختلاف وجود داشته باشد، می توان از ادله ای مانند شهادت شهود یا عرف رایج یا ارجاع امر به کارشناس رسمی دادگستری جهت تعیین ثمن معامله استفاده نمود.

واریز ثمن معامله از حساب شخصی غیر از خریدار

• آیا واریز ثمن از حساب شخصی غیر از خریدار نیز امکان پذیر است؟

بله چنانچه در قرارداد توافق گردد که ثمن معامله توسط شخص ثالث پرداخت شود از نظر قانون ایرادی ندارد. در این حالت اگر شخص ثالث نسبت به پرداخت ثمن معامله اقدام ننماید در صورتی که از شخص ثالث چک دریافت شده باشد می توان نسبت به مطالبه وجه چک علیه صادر کننده اقدام نمود. در غیر اینصورت اگر شخص ثالث پرداخت ثمن معامله را ضمانت کرده باشد و این ضمانت از نوع نقل ذمه به ذمه باشد می توان علیه شخص ثالث اقامه دعوای مطالبه ثمن معامله را نمود اما اگر ضمانت به صورت ضم ذمه به ذمه باشد باید علیه خریدار و شخص ثالث به صورت تضتمنی طرح دعوا نمود.

مطالبه الباقی ثمن معامله به نرخ روز

• آیا می توان الباقی ثمن معامله را به نرخ روز مطالبه نمود؟

چنانچه خریدار الباقی ثمن معامله را پرداخت ننماید نمی توان ثمن معامله را به نرخ روز مطالبه نمود. و صرفا می توان خسارت تاخیر در پرداخت ثمن معامله را از تاریخ ارسال اظهارنامه یا تقدیم دادخواست مطالبه نمود. همچنین در صورت درج شرط خسارت روزانه تاخیر در پرداخت ثمن می توان همزمان با مطالبه ثمن معامله خسارت وجه التزام عدم پرداخت ثمن معامله را نیز مطالبه نمود.

دفتر حقوقی بین المللی دادپویان حامی در خصوص دعوای مطالبه ثمن مورد معامله با بهره گیری از وکلای پایه یک دادگستری و متخصصین در حوزه دعاوی ملکی آماده ارائه خدمات حقوقی تخصصی خویش که در بخش دعاوی ملکی به طور مختصر شرح داده شده، به شما عزیران می باشد. جهت بهره مندی از این خدمات و در صورت داشتن هرگونه مشکل ملکی می توانید با متخصصین دفتر حقوقی بین المللی دادپویان حامی تماس حاصل فرمائید.