صلاحیت دادگاه یکی از مباحث بسیار مهم و اساسی در طرح دعاوی است، در واقع اولین قدم در جهت طرح دعاوی،این است که فردی که قصد اقامه دعوایی را دارد بداند که در کدام دادگاه بایستی اقامه دعوا نماید و به عبارت دیگر کدام دادگاه صالح میباشد.

چگونه میتوان تشخیص داد که دادگاهی جهت اقامه دعوا صلاحیت دارد؟

پیش از پاسخ به این سوال، لازم است تا انواع صلاحیت دادگاه ها در علم حقوق بررسی شود. صلاحیت دادگاه ها دارای دو دسته بندی میباشد:

• صلاحیت ذاتی
• صلاحیت نسبی (محلی)

صلاحیت ذاتی

صلاحیت ذاتی یک مرجع را صنف ونوع و درجه آن مشخص مینماید.

صنف مراجع رسیدگی

صنف مراجع است که آنان را به مراجع قضایی وغیر قضایی تقسیم مینماید.

چنانچه فردی قصد اقامه دعوایی را داشته باشد ، در وهله اول بایستی بداند که دعوا مزبور قضایی میباشد یا غیر قضایی (اداری).
دعاوی قضایی: در صورتی که دعوایی قضایی باشد قابلیت طرح در دادگاه های دادگستری را دارد و بایستی در این مراجع رسیدگی صورت گیرد.
دعاوی غیر قضایی: چنانچه دعاویی غیر قضایی باشد بایستی در مراجع اداری که بدین منظور تدارک دیده شده است،رسیدگی صورت گیرد. از مراجع غیر قضایی میتوان به هیات تشخیص اداره کار،کمیسیون ماده صد شهرداری ،اداره ثبت و…. اشاره نمود.چنانچه دعوایی در مرجع صالح خود مطرح نشود با قرار عدم صلاحیت مواجه میگردد.

لازم به ذکر است که…

همه اعضای مراجع قضایی را افرادی که دارای پایه قضایی میباشند،تشکیل میدهند در حالیکه اعضای مراجع غیرقضایی ، متشکل از افرادی است که تنها برخی از آنها دارای پایه قضایی هستند و البته گاهی هم هیچ کدام دارای پایه قضایی نیستند.

چنانچه دعوایی در مرجع قضایی مطرح گردد و مرجع قضایی،مرجع غیر قضایی را صالح بداند چگونه اقدام می نماید؟

در صورتیکه دعوا در مرجعی قضایی مطرح گردد، اما مرجع مزبورخود را صالح به رسیدگی نداند ومرجع غیر دادگستری را صالح تشخیص دهد، پرونده مذکور را با صدور قرار عدم صلاحیت به دیوان عالی کشور میفرستد تا در این باره اظهار نظر نماید.

علت این امر که مرجع قضایی مجاز نمیباشد پرونده را مستقیما به مرجع غیر قضایی که صالح میداند ارسال نماید، این است که ،این دو مرجع ارتباط سازمانی باهم ندارند که پرونده را مستقیما به مرجع صالح ارسال نمایند.

نکته حائز اهمیت:

صلاحیت ذاتی از قواعد امره میباشد، بدین معنا که خلاف آن قابل قبول نیست.

چنانچه مرجعی به دلیل صالح نبودن صنف آن مرجع قرار عدم صلاحیت صادر نماید ،دادگاه مزبور نمیتواند رسیدگی نماید و باید قرار عدم صلاحیت صادر نماید و این موضوع،قابل اغماض نمی باشد.

نوع مراجع رسیدگی

یکی دیگر ازملاکهای صلاحیت ذاتی که سبب صادر شدن قرار عدم صلاحیت ذاتی از دادگاه میگردد،از حیث نوع آن مراجع میباشد،مراجع ازاین حیث به مراجع عمومی و اختصاصی تقسیم میشوند.

منظور از مراجع عمومی و اختصاصی دادگاه ها چیست؟

مراجع عمومی: مراجع عمومی به مراجعی گفته میشوند که صلاحیت رسیدگی به همه دعاوی را دارند مگر آنچه را قانون استثنا کرده باشد.
مراجع اختصاصی: مراجع اختصاصی صلاحیت رسیدگی به هیچ دعوایی را ندارند مگر آنچه را که قانون تعیین نموده باشد.
از مراجع اختصاصی میتوان به دادگاه های روحانیت، دادگاه قضات ،دادگاه انقلاب،دادگاه انتظامی وکلا و… اشاره نمود.

درجه مراجع رسیدگی

ملاک دیگری از باب صدور قرار عدم صلاحیت ذاتی دادگاه صلاحیت ذاتی مرجع رسیدگی کننده عدم توجه به درجه دادگاه میباشد.
دادگاه ها از حیث درجه به دادگاه تالی و دادگاه عالی تقسیم میشود.

بدین صورت که، دادگاه بدوی (ابتدایی ) نسبت به دادگاه تجدید نظر درجه پایین تر(تالی) ودادگاه تجدیدنظر نسبت به دادگاه بدوی (ابتدایی) دادگاه بالاتر(عالی)محسوب میشود.

عدم رعایت هر کدام از موارد صنف و نوع ودرجه سبب صدور قرار عدم صلاحیت ذاتی از مرجع رسیدگی کننده به دعوی میباشد و از آنجایی که قواعد صلاحیت ذاتی، از قواعد امره میباشد مرجع رسیدگی کننده نمیتواند به خلاف آنها عمل نماید.

صلاحیت نسبی(محلی)

صلاحیت نسبی به صلاحیت یک مرجع از حیث منطقه جغرافیایی گفته میشود.

یکی از مهم ترین تقسیم بندی های دعاوی بحث منقول (دارای قابلیت انتقال،همچون دیون) وغیر منقول (غیر قابل انتقال،همچون ملک) بودن دعاوی می باشد.
اصلی که در حقوق وجود دارد این است که چنانچه دعوایی منقول باشد دادگاه صالح به رسیدگی به چنین دعاوی ،دادگاه محل اقامت خوانده است و چنانچه دعوا راجع به مال غیر منقول باشد در صلاحیت دادگاه محل وقوع مال غیر منقول است.

ذکر دو نکته مهم و قابل توجه…

در صورتی که در دعوایی در تشخیص منقول یا غیر منقول بودن دعاوی ابهام پیش بیاید ،اصل بر منقول بودن دعاوی است و غیر منقول بودن اسثتثنا میباشد.
چنانچه دعوای منقول و غیر منقول باهم همراه باشند،دادگاهی به هر دو موضوع رسیدگی مینماید که صلاحیت رسیدگی به دعوای غیر منقول را دارا میباشد.

اگر دعوا در مرجعی اقامه گردد که صالح به رسیدگی نمی باشد چگونه اقدام میشود؟

چنانچه فردی که جهت احقاق حق خود اقامه دعوا مینماید در دادگاهی اقامه دعوا نماید که صالح به رسیدگی نیست ،دادگاه به دعوای مزبور رسیدگی نمی نماید و قرار عدم صلاحیت صادر می نماید و پرونده به مرجع صالح فرستاده میشود.

در چنین مواقعی ممکن است دادگاهی که پرونده به آن ارجاع میشود با قرار صادره موافق باشد و گاهی نیز با قرار صادره موافق نیست که او نیز ممکن است دادگاه نخست و یا مرجع دیگری را صالح بداند که بحث اختلاف در صلاحیت ایجاد میگردد.

در چنین مواقعی اگر چه امکان طرح مجدد دعوای مزبور در دادگاه صالح وجود دارد اما وقت بسیاری در این بین از متقاضی هدر میرود و حتی ممکن است در این فاصله متحمل ضرر گردد.

از این رو دقت در تشخیص دادگاه صالح جهت اقامه دعوا گامی اساسی تلقی میگردد،اما بسیاری از افراد با نا آگاهی از این امر دعاوی خود را در دادگاه های غیر صالح طرح مینمایند و از این نظر با مشکلات و موانعی مواجه میگردند.

مطمیننا با مطالعه این مقاله به اهمیت صلاحیت دادگاه ها واقف شده اید ،اما لازم به توضیح است که اگرچه سعی بر این بود که اطلاعات کاملی را در اختیار شما عزیزان قرار دهیم اما باز هم موارد استثنا در این بین وجود دارد که مجال صحبت درباره آن ها نیست.

چنانچه در این باره نیاز به مشاوره و راهنمایی بیشتری را احساس مینمایید،گروه وکلای دفتر حقوقی بین المللی دادپویان حامی با تمام توان وتبحر وتجربه خود ،در پاسخگویی به شما عزیزان اعلام آمادگی می نماید.با ما در تماس باشید…