قانون کار، اگر چه برای احقاق حقوق کارگر و کارفرما وضع شده است اما چه در قانون و چه در مرجع رسیدگی نفع کارگر به عنوان قشر ضعیف تر ملاک عمل است و سعی بر این است که به نفع کارگر قانون را تفسیر کرد. اما در برخی موارد هم قانون از کارفرما حمایت‌هایی داشته است از جمله این موارد، زمانی است که قانون به کارفرما این اجازه را خواهد تا بتواند با دلایل موجه برای اخراج کارگر اقدام نماید و فردی را استخدام کند تا کار مورد نیاز را به درستی انجام دهد.

اخراج کارگر در چه صورتی موجه است؟

قانونگذار در ماده ۲۷ قانون کار  در باب اخراج کارگران چنین بیان نموده است: (هرگاه کارگر در انجام وظایف محوله قصور ورزد و یا آئین‌نامه‌های انضباطی را پس از تذکرات کتبی نقض نماید، … )

در بند اول ماده ۲۷ قانون کار به دو مورد از موارد مجاز اخراج کارگران توسظ کارفرما اشاره کرده است .

1. قصور کارگر: قصور به صورت عام به کار رفته است، به عبارتی شرح وظایف کارگر در قرارداد مشخص است و حال اگر کارگر برخلاف مفاد قرارداد عمل نماید یا در انجام امر مورد نظر کوتاهی ورزد قصور محسوب خواهد شد.
2. عدم رعایت آئین‌نامه‌های انضباطی کارگاه: هر کارگاه و محیط کاری دارای یک سری آئین‌نامه‌های انضباطی مختص خود است که کارگری که در آن‌جا فعالیت دارد موظف است به آن‌ها عمل نماید و عدم رعایت آن‌ها باعث می‌شود که در وهله اول به او تذکر کتبی داده شود و اگر باز هم توجهی به این امر صورت نگیرد، کافرما حق اخراج کارگر را دارد.

در ادامه ماده مزبور قانونگذار ، چنین بیان نموده است که:

کارفرما حق دارد در صورت اعلام نظر مثبت شورای کار، علاوه‌بر مطالبات و حقوق معوقه به نسبت هر سال سابقه کار معادل یک ماه آخرین حقوق کارگر را به عنوان (حق سنوات) به وی پرداخت و قرارداد کار را فسخ کند.”

آقای بابک نیکومنش وکیل پایه یک دادپویان حامی

سه شرط برای اخراج کارگر توسط کارفرما

قانون کار ایران، شرایطی را برای اخراج کارگر توسط کارفرما تعیین می‌کند. سه شرط اصلی برای اخراج کارگر توسط کارفرما در قانون کار ایران عبارت‌اند از:

1. عدم توافق طرفین: کارفرما می‌تواند کارگر را اخراج کند در صورتی که بین طرفین توافقی برای ادامه همکاری وجود نداشته باشد. به عبارت دیگر، اگر کارفرما و کارگر نتوانند به توافقی در مورد شرایط کاری، حقوق و تعهدات دست یابند و روابط کاری به نحوی که ادامه آن مقدور نباشد، می‌توانند به اخراج کارگر روی آورند.
2. عدم اجرای تعهدات کارگر: کارفرما می‌تواند کارگر را اخراج کند اگر کارگر به تعهدات خود در قبال کارفرما عمدی و متعمد عمل نکند. مثلاً، اگر کارگر بارها و مکرراً مرتکب تأخیر در حضور به محل کار شود یا از وظایف خود عمداً خارج شود، کارفرما می‌تواند به اخراج او روی آورد.
3. عدم توانایی کارگر در انجام کار: کارفرما می‌تواند کارگر را اخراج کند اگر کارگر به دلیل ناتوانی فیزیکی یا ذهنی نتواند وظایف خود را به درستی انجام دهد. در این‌صورت، کارفرما ممکن است با توجه به شرایط و بر اساس مدارک پزشکی یا نظر کارشناسان مختص، به اخراج کارگر بپردازد.

حق و حقوق کارگر اخراج شده چگونه محاسبه خواهد شد؟

همان‌گونه که بیان گردید در ایران، حقوق و حقوق کارگران اخراج شده تحت مجموعه قوانین کاری و قوانین مربوط به اخراج کارگران تعیین خواهد شد. در ادامه به بررسی یک‌سری از این مطالبات خواهیم پرداخت:

1. حقوق تمام وقتی: کارگرانی که اخراج می‌شوند، حقوق تمام وقتی خود را برای مدت کارکردگی قبل از اخراج دریافت می‌نمایند. این حقوق شامل حقوق پایه، اضافه کاری، حقوق مساعده و سایر مزایا مربوطه است.
2. حقوق مرخصی ناگزیر: کارگران اخراج شده حق دارند تا مرخصی‌های ناگزیر خود را که از قبل تجمیع کرده‌اند، دریافت کنند. مرخصی‌های ناگزیر شامل مرخصی سالانه یا مرخصی استعلاجی است.
3. حقوق تعطیلات سالانه: کارگرانی که اخراج می‌شوند، حق دارند تا تعطیلات سالانه خود را دریافت کنند. تعطیلات سالانه بر اساس مدت کارکرد و دوره استخدامی کارگر تعیین خواهد شد.
4. مزایا و تسهیلات دیگر: بسته به قوانین و مقررات کاری و قراردادهای کاری، کارگران اخراج شده ممکن است حقوق و مزایای دیگری نیز دریافت کنند. این شامل بیمه‌های تامین اجتماعی و سلامت، بیمه بیکاری، تسهیلات مسکن و سایر تسهیلات قابل ارائه توسط کارفرما نیز خواهد بود.

سه شرط برای اخراج کارگر توسط کارفرما وجود دارد

چه مراجعی به موضوع موجه بودن یا غیر موجه بودن اخراج کارگران رسیدگی می کنند؟

1. شورای کار: شورای کار در برخی از کارگاه‌ها جهت تصمیم‌های این چنینی در مورد کارگر و اختلافات احتمالی در نظر گرفته شده است. حتی الامکان سعی براین است که اختلافات کارگر و کارفرما در همین شورا حل و فصل شود. در مورد قصور کارگر و عدم انجام وظایف طبق آئین‌نامه هم در صورتی که کارگاه دارای چنین شورای باشد موضوع در شورا مطرح خواهد شد و در صورت موافقت اعضا، مطالبات حقوق و معوقه و سایر مزایای کارگری به او اعطا می‌گردد و قرارداد او فسخ می‌شود. لازم به ذکر است که، اگر هم در کارگاهی شورای کار نباشد، نظر مثبت انجمن صنفی نیاز است.
2. هیات تشخیص اداره کار: چنانچه اختلاف در شورای مذبور حل نشود، موضوع در هیات تشخیص اداره کار مطرح می‌شود و در صورت مثبت بودن نظر هیات تشخیص مبنی‌بر موضوعات فوق الذکر، کارفرما مجاز به فسخ قرارداد با کارگر می‌باشد.
3. هیات حل اختلاف اداره کار: در صورتی که در مرحله بدوی (هیات تشخیص اداره کار ) اختلاف کارگر و کارفرما حل نشود، کارگر می‌توانداز رای هیات تشخیص، تجدیدنظر نماید و پرونده به هیات حل اختلاف اداره کار جهت بررسی ارجاع می‌گردد. فلذا مشاهده می‌شود حتی با وجود دلایل، باز هم اخراج کارگر توسط کارفرما به سهولت امکان‌پذیر نیست و نیازمند اثبات قصور و عدم رعایت ضوابط توسط کارگر است. که در برخی از موارد این موضوع هم سختی‌های خاص خود را دارد. از این رو توصیه خواهد شد، چنانچه شما به عنوان کارفرمایی قصد اخراج کارگری را که با عدم انجام وظایفش به شما و کارتان ضرری را وارد نموده است را دارید می‌تواند از راه صحیح و با ادله مکفی در این راه گام بردارید تا بتوانید نتیجه مطلوب را از آن خود کنید. همچنین، مشورت و راهنمایی وکیل اداره کار را جز برنامه‌های خویش قرار دهید.

دلایل غیر موجه اخراج کارگر

دلایل غیر موجه اخراج کارگر

به وسیله قرارداد کاری که بین کارگر و کارفرما بسته می‌شود کارگر موظف خواهد بود که امر مورد نظر کارفرما را طبق قررارداد انجام دهد. کارفرما هم موظف است بر طبق قرارداد فی مابین خودش و کارگر حقوق و مزایای او را پرداخت کند. از جمله حقوق کارگر، دستمزد، بیمه وحق مسکن و … است که اغلب افراد با آن‌ها آشنا هستند. اما یکی از اصلی‌ترین حقوقی که کارگر باید از آن برخوردار باشد امنیت شغلی است. بدین معنا که کارفرما نتواند بنا به هر دلیلی و هر زمان که خواست با کارگر قطع همکاری کند. بدین جهت قانون تدابیری را اندیشیده است تا حتی الامکان از این امر جلوگیری نماید. هر چند قانون به دنبال حمایت از کارگر می‌باشد اما کارفرمایان هم به دنبال سود و منافع خود هستند و برای کوتاه کردن دست کارگران از اعتراض و شکایت معمولا قراردادهای کاری طولانی مدت منعقد نمی‌نمایند و قراردادهای یک ماهه، دو ماهه، سه ماهه منعقد می‌کنند تا هر زمان که صلاح دیدند بتوانند با کارگر قطع همکاری کنند، بدون اینکه پیگرد قانونی جهت قطع همکاری خود داشته باشند. عواقب اخراج کارگر برای کارفرمایی که بدون‌دلیل موجه کارگر خود را اخراج می‌نمایید، می‌تواند بسیار سنگین باشد که در ادامه به بعضی از این عواقب خواهیم پرداخت:

1. پرداخت مطالبات مالی: کارفرما ممکن است موظف شود به پرداخت مطالبات مالی معوقه به کارگر پیش از اخراج او. این شامل حقوق بازمانده، مزایا، تعطیلات سالانه، مرخصی ناگزیر و سایر مطالبات مالی مربوط به کارگر است.
2. جبران خسارت: در صورتی که اخراج کارگر به طور غیرقانونی صورت گیرد، کارفرما ممکن است موظف شود جبران خسارت به کارگر باشد. این شامل خسارت‌های مالی و غیرمالی ممکن است.
3. پیگیری قضایی: کارگران اخراج شده ممکن است به دلیل انصراف از قرارداد کاری غیرقانونی یا نقض حقوق کارگری، اقدام به پیگیری قضایی کنند. در صورتی که دادگاه به نفع کارگر صدور حکم کند، کارفرما ممکن است مجبور شود به جبران خسارت و پرداخت جریمه‌ها و جرائم مربوطه باشد.

در چه مواردی کارفرما حق اخراج کارگران را ندارد؟

قانون‌گذار در قانون کار موادی را لحاظ کرده است که در این مواد وضعیت کار کارگر به صورت تعلیق در می‌آید و کارفرما حق اخراج وی ر ا به این دلایل ندارد.

1. در صورت وقوع حوادث قهری و خارج از اراده طرفین که تمام یا قسمتی از کارگاه تعطیل گردد و انجام تعهدات کارگر و کارفرما در آن مدت غیرممکن شود. قرارداد کار در این حالت به صورت معلق در می‌آید و کارفرما حق اخراج کارگر را بدین دلیل ندارد. البته تشخیص قهری بودن حادثه و عدم انجام وظایف هم با وزارت کار و امور اجتماعی است .
2. کارگرانی که مطابق قانون کار از مرخصی تحصیلی و یا دیگر مرخصی‌های بدون حقوق استفاده می‌نمایند در مدت مرخصی و به مدت ۲ سال قرارداد آن‌ها به حالت تعلیق در می‌آید و کارفرما حق اخراج کارگر را بدین سبب ندارد .
3. گاهی ممکن است کارگری توقیف گردد و البته توقیف وی منجر به حکم محکومیت نگردد. در این صورت کارفرما نمی‌تواند بدین دلیل او را از کار اخراج کند بلکه در مدت توقیف، کار کارگر به حالت تعلیق در می‌آید.
4. دردوران نظام وظیفه هم قرارداد کار به حالت معلق در می‌آید اما کارگر باید حداکثر ۲ سال پس از اتمام خدمت خود به کار برگردد و اگر هم شغل او حذف شده باشد به شغلی مشابه شغل سابق مشغول خواهد شد و کارفرما به دلیل حذف شغل یا خدمت نظام وظیفه قادر نخواهد بود مانع کار کارگر شود.

پس از احراز هرکدام از موارد فوق قانون گذار کارفرما را مسئول دانسته و اخراج کارگر در صورت داشتن قرارداد، اخراج غیرقانونی قلمداد خواهد شد. چنانچه موارد اخراج غیرقانونی مذکور در قانون و مواد ۱۵، ۱۶، ۱۷،۱۹ قانون کار رخ دهد عمل کارفرما در حکم اخراج غیرقانونی بوده و کارگر در صورت مشاهده هر کدام از موارد اخراج غیرقانونی حق دارد ظرف مدت ۳۰ روز به هیات تشخیص مراجعه نماید و کارفرما در هیات مذکور حضور پیدا کند و اگر نتواند اثبات نماید که اخراج کارگر توسط او موجه بوده است، به تشخیص هیات مزبور موظف است کارگر را به کار بازگرداند و حقوق و مزایای او را هم از تاریخ مراجعه به کارگاه باید محاسبه کند. اما در صورتی که کارفرما عذرموجه خود را برای نپذیرفتن کارگر بتواند اثبات کند به ازای هرسال سابقه کار کارگر ۴۵ روز آخرین مزد به کارگر پرداخت خواهد شد که این موضوع درواقع همان ( مهلت ۴۵ روزه تبدیل وضعیت نیروهای شرکتی) است. اگر چه بسیاری از کارگران به دلیل کمبود تقاضای کار از حق و حقوق خود به سهولت می‌گذرند و گاها دیده شده به انجام اموری هم می‌پردازند که خارج از قرارداد کاری است اما از بیم اخراج از کار سکوت می‌نمایند، اما سکوت همیشه هم راه حل منطقی نیست بلکه به وفور مشاهده شده است که با سکوت چه حق‌ها که از افراد محق ضایع شده است. پس این نکته را در نظر داشته باشید که کارفرما اگر چه صاحب کار کارگر است اما حق هر نوع برخوردی از جمله اخراج بی‌دلیل کارگر را ندارد و از این رو اگر چنین اتفاقی بیفتد قانون حامی کارگر است. توصیه می‌شود برای به دست آوردن نتیجه مطلوب و بهتر پیش رفتن روند دعاوی حتما با وکیل اداره کار در این زمینه هم فکری‌‎های لازم و مشورت داشته باشید.

برگشت به کار

برگشت به کار بعد از اخراج

در صورتی که یک کارگر در ایران اخراج شود، قانون کار ایران برای او حق برگشت به کار را فراهم می‌کند. زمان و شرایط برگشت به کار بعد از اخراج ممکن است بسته به موارد خاص متفاوت باشد اما در صورت کلی، کارگر اخراج شده، در صورتی که اخراجش غیرقانونی بوده باشد، حق برگشت به کار را دارد. در صورتی که اخراج بر اساس قوانین و مقررات صورت گرفته باشد، کارگر باید به تعهدات و شرایط قرارداد کاری پیشین خود پایبند بماند.

گروه وکلای دفتر حقوق یبین المللی دادپویان حامی با دارا  بودن کادر متخصص در دعاوی کارگر و کارفرما در خدمت شماست.