حق زارعانه عبارت است از حق ریشه و بهای شخم و کود و ارزش زحماتی که زارع برای آباد کردن زمین متحمل شده است.موضوع حق زارعانه شیء معین مادی نیست بلکه حق تلاش زارع در ایجاد و ابقای مرغوبیت زمین زراعی است و ماهیت حقوقی جدای از زمین زراعی دارد.

تفاوت حق زارعانه با سایر حقوق

تفاوت حق زارعانه با حق غیر مالی

حق غیر مالی ارزش اقتصادی ندارد و قابل معامله نیست به عبارتی اجراي آن منفعتي كه مستقيماً قابل تقويم باشد ايجاد نمی کند به همين جهت حق غيرمالي جزء دارائي شخص (دارنده حق) منظور نمي‌گردد. اما حق زارعانه دارای ارزش اقتصادی است و در عرف زراعی، تقویم حق زارعانه و فروش این حق مورد توجه قانون گذار قرار گرفته است و در تبصره ۲ ماده ۵ لایحه قانونی نحوه خرید اراضی و املاک برای اجرای برنامه های عمومی و عمرانی و نظامی دولت مصوب سال ۱۳۵۸ حق زارعانه را یک حق مالی معرفی نموده است.

حق زارعانه حق مالی منقول است یا غیر منقول؟

حق مالی بر خلاف حق غیر مالی دارای ارزش اقتصادی است و نیازی نیست که موضوع آن الزاما مال باشد. حق زارعانه از حقوق مالی معنوی محسوب می شود. به همین جهت نمی توان آن را غیر منقول تلقی کرد و باید آن را منقول بحساب آورد زیرا با انتزاع يد زارع از ملک مزروعی، وی دیگر حق عینی بر ملک ندارد و صرفا می تواند، بهای حق مزبور را مطالبه نماید.

حق زارعانه در اثر اذن مالک و یا یکی از عقود زراعی مانند اجاره یا مزارعه ایجاد می گردد، خواه این حق در عقد تصریح شده باشد و یا به عنوان شرط ضمنی از عرف اقتباس گردد. همچنین بنا به اصل قابل انتقال بودن حقوق مالی، انتقال حق زارعانه به زارع دیگر یا مالک مسموع بوده و می باشد و پس از مرگ صاحب حق، به ورثه منتقل می گردد.

تفاوت حق زارعانه با حق تحجیر

• حق زارعانه در نتیجه تلاش زارع در ملکی انجام می شود که دارای مالک است اما در تحجیر، شروع به احیا در زمین های آباد نشده و بدون مالک تحقق می پذیرد.
• حق زارعانه بر خلاف حق تحجیر براي متصرف ايجاد مالكيت نسبت به زمین نمی کند و متصرف نمي تواند به استناد تصرفات طولاني مدت و بدون معارض خود نسبت به ملك متعلق به غير مدعی مالکیت باشد.
• حق تحجیر همانند حق زارعانه از حقوق مالی محسوب می شود و از اقسام حقوق عینی است . اما  حق زارعانه در ردیف حقوق معنوی قرار می گیرد و در برابر هر متجاوز می توان به آن استناد نمود.

البته با این تفاوت دارای تشابهاتی نیز هستند که مبنای مشترک حق زارعانه و حق تحجیر را باید در اعتباری دانست ک عرف زراعی و قانون در حقوق کشاورزی و شرع اسلام در تحجیر موات برای فعالیت زارع تحجیر کننده در عمران و آبادی قائل هستند. در واقع هر دوی آن ها را باید به مثابه پاداشی دانست که در قبال زحمات و فعالیت و هزینه های زارع و تحجیر کننده اعطا می شود.

تفاوت حق زارعانه با حق انتفاع

• حق زارعانه مانند حق انتفاع حق مالی است با این توصیف که حق انتفاع یک حق عینی تلقی می شود لیکن در مورد حق زارعانه عقاید متفاوتی ابراز شده است.گروهی آن را حق عینی و عده ای حق دینی دانسته اند.
• حق زارعانه صرفا در مال غیرمنقول آن هم در املاک مزروعی ایجاد می شود اما حق انتفاع ممکن است در مال منقول یا غیر منقول ایجاد شود.
• حق زارعانه نسبت به حق زارع بر منافع ملک مزرعی، یک حق تبعی است کما اینکه حق سرقفلی مستاجر مغازه نسبت به حق او بر منافع مورد اجاره، یک حق تبعی نظیر حقابه شناخته شده است.
• حق انتفاع نسبت به منافع ملک است یعنی اینکه مالک به منتفع اجازه می دهد تا از منافع بدون اینکه مالکیتی برای او حاصل شود استفاده نماید اما حق زارعانه، حقی مستقل از اصل ملک و منافع آن است که زارع می تواند آن را از مالک مطالبه نماید.
• حق انتفاع حق اصلی و مستقل است. اما حق زارعانه همانند سرقفلی، حق تبعی است.

تفاوت حق زارعانه با حق ارتفاق

حق ارتفاق، حقی است که به موجب آن صاحب ملکی، به اعتبار ملک خود، می تواند از ملک دیگری استفاده نماید (حق ارتفاق تابع ملک است و یک حق مستقل نیست و تنها در مال غیر منقول به وجود می آید)

الف ) حق ارتفاق در املاک اعم از زراعی، مسکونی و تجاری برقرار می شود اما حق زارعانه تنها در املاک زراعی به وجود می آید.

ب ) حق ارتفاق یک حق عینی است اما در مورد حق زارعانه عقاید متفاوتی ارائه شده. هرچند حق زارعانه همانند حق کسب و پیشه و تجارت، حق معنوی می باشد اما گروهی آن را نوعی از حق عینی و عده ای حق دینی دانسته اند.

ج) حق ارتفاق برای کمال انتفاع از ملک صاحب حق است. در حالی که حق زارعانه به طور مستقیم برای زارع ایجاد می شود.

نحوه مطالبه حق زارعانه در صورتی که مالک زراع را برکنار نماید

مطابق ماده ۳۳ قانون سازمان عمرانی کشور و ازدیاد سهم کشاورزان مصوب ۹/۶/۱۳۳۴، ماده ۳۳- در صورتی که مالکی کشاورزی را که مستقیماً به امور زراعت اشتغال داشته از کار برکنار کند کشاورز مزبور می‌تواند به بخشدار شکایت کرده و بخشدار موظف است به اسرع اوقات به موضوع رسیدگی و وسایل اصلاح و اشتغال مجدد کشاورز را به امر کشاورزی فراهم سازد و اگر توافق حاصل نشد بخشدار باید موضوع را در اولین انجمن عمران بخش مطرح نماید و در صورتی که حقانیت کشاورز ثابت گردد و مالک حاضر به بکار بردن او نباشد مالک باید به تشخیص انجمن عمران برای سه ماه خرج او را بر طبق مزد کارگران پرداخت نماید و اگر کشاورز یا دارنده حقوق اعیانی و یا زراعتی اعیانی (ریشه و کارکرد) داشته باشد مالک باید علاوه بر سه ماه مخارج فوق‌الذکر به تشخیص اهل خبره که از طرف انجمن عمرانی بخش یا بخشدار انتخاب خواهد شد قیمت اعیانی ومحصول او را بپردازد.

مطالبه حق زارعانه در صورت تملک ملک مزروعی توسط دولت

بنا به تبصره ۲ ماده ۵ لایحه قانونی نحوه خرید و تملک اراضی و املاک، عدم زوال قهری حقوق متصرفین املاک تملک شده و استحقاق زارعین در مطالبه حق زارعانه تصریح شده است. بنا به تبصره مذکور، در صورتی که طبق نظر اداره کشاورزی و عمران روستایی محل، زارعین حقوقی در ملک مورد بحث داشته باشند حقوق زارعین ذی نفع به تشخیص اداره مذکور از محل ارزش کل ملک به آنان پرداخت و بقیه در هنگام انجام معامله به مالک پرداخت خواهد شد. چنانچه در ملک مورد معامله، ساختمان های روستایی فاقد سند مالکیت و نیز هرگونه اعیانی و یا حقوقی نظیر حق ریشه، بهای شخم، بذر، کود و سایر زحماتی که زارع برای آماده کردن زمین متحمل شده است وجود داشته باشد. بهای اعیانی و حقوق متعلق به آنان برابر قراردادهای موجود بین زارع و مالک و یا طبق مقررات یا عرف محل از طریق توافق یا از سوی کارشناسان تعیین و از محل ارزش کل ملک به ایشان و بقیه به مالک پرداخت می گردد.

با توجه به تخصصی بودن موضوع لازم است اشخاص قبل از اقدام در خصوص هرگونه دعاوی مربوط به حق زارعانه اطلاعات لازمه در این زمینه را کسب نمایند. دفتر حقوقی بین المللی دادپویان حامی با بیش از ده سال سابقه در پذیرش و پیگیری دعاوی اراضی به ویژه دعاوی حق زارعانه حاضر به ارائه خدمات حقوقی و ارائه مشاوره تخصصی خود به اشخاص حقیقی و حقوقی می باشد.

اشتراک گذاری: