استرداد ثمن معامله باطل
استرداد ثمن معامله به نرخ روز
مهمترین اثر بیع صحیح این است که به محض وقوع عقد بیع، خریدار مالک مبیع و فروشنده مالک ثمن می گردد. بنابراین در صورتی که ثابت گردد معامله باطل می باشد، می بایست فروشنده علاوه بر استرداد ثمن معامله، از عهده خسارات وارده بر خریدار نیز برآید. هر چند که در قرارداد خرید و فروش، مسئولیت فروشنده در صورت ابطال معامله قید نگردیده باشد. در ماده ۳۹۰ قانون مدنی به صراحت به این موضوع اشاره گردیده و مقرر نموده در صورتی که بعد از قبض ثمن، مبیع کلا یا جزئا مستحق اللغیر در آید، فروشنده ضامن است اگر چه تصریح به ضمان نشده باشد. لازم به ذکر است که در تمامی مواردی که معامله باطل گردد فروشنده مکلف به استرداد ثمن معامله می باشد. اما فروشنده در صورتی ضامن خسارات وارده به خریدار می باشد که مبیع مستحق اللغیر در آید. رای وحدت رویه شماره ۷۳۳ هیات عمومی دیوان عالی کشور نیز صرفا در مورد مستحق اللغیر درآمدن مبیع و جهل مشتری به این موضوع، فروشنده را مکلف به استرداد ثمن معامله و پرداخت خسارات ناشی از کاهش ارزش ثمن معامله نموده است. همچنین در رای وحدت رویه ۸۱۱ هیات عمومی دیوان عالی کشور مطالبه ثمن به نرخ روز را تائید و مورد پذیرش قرار داده است. در رای وحدت رویه مورد الاشاره مبلغ خسارت ناشی از کاهش ارزش ثمن معامله طبق نظر کارشناس رسمی دادگستری تعیین می شود و فروشنده محکوم به پرداخت آن می شود. استرداد ثمن معامله باطل، یکی از دعاوی رایج حقوقی است که معمولا با عنوان الزام خوانده به استرداد ثمن معامله طرح می شود.
معامله باطل و استرداد ثمن به نرخ روز
طبق ماده ۳۶۵ قانون مدنی، بیع فاسد اثری در تملک ندارد. معامله باطل، معامله‌ای است که فاقد یکی از شرایط اساسی صحت معاملات باشد. معامله باطل هیچ اثری در عالم حقوق ندارد. بنابراین بیع باطل نمی تواند مفید نقل مالکیت مبیع و ثمن باشد و چنانچه پیش از کشف بطلان معامله، ثمن کلا یا جزئا پرداخت شده باشد، باید به خریدار مسترد شود.
اگر فروشنده علی رغم احراز بطلان معامله، از استرداد ثمن امتناع نماید، خریدار می تواند با تقدیم دادخواست ابطال معامله و استرداد ثمن، الزام فروشنده را به استرداد ثمن معامله از دادگاه بخواهد.
مستحق للغیر در آمدن مبیع و استرداد ثمن به نرخ روز
اگر بعد از وقوع بیع، معلوم شود فروشنده بر خلاف واقع، خود را مالک معرفی کرده و ملک دیگری را فروخته است، عقد غیر نافذ خواهد بود.
صحت یا بطلان چنین قراردادی منوط به اراده مالک می باشد. چنانچه اراده مالک بر رد معامله فضولی باشد، عقد باطل خواهد بود و اگر رضایت خود را اعلام نماید، عقد صحیح است.
فلذا در صورتی که مالک اصلی ملک، راضی به معامله مذکور نشود، گویی معامله از ابتدا منعقد نشده است. در چنین شرایطی اگر مبیع و یا ثمن تسلیم شده باشند باید مسترد شوند. زیرا موجب قانونی برای این تصرف وجود ندارد.
اگر مالک، معامله فضولی را رد کرده باشد، در باب رجوع خریدار به فروشنده فضولی، باید میان دو فرض علم و جهل خریدار به مستحق للغیر بودن مبیع قائل به تفکیک شویم. خریدار در هر صورت می تواند برای استرداد ثمن به فضول مراجعه نماید. اما فقط خریداری مستحق دریافت غرامات ناشی از بطلان بیع به جهت مستحق للغیر بودن مبیع است که نسبت به مالک نبودن طرف معامله جاهل باشد.
شرایط استرداد ثمن معامله به نرخ روز
استرداد ثمن معامله به نرخ روز موضوعی بود که باعث ایجاد اختلاف نظرهای فراوانی بین حقوقدانان و قضات دادگاه ها گردید. چرا که در مواد ۳۹۰ و ۳۹۱ قانون مدنی صرفا به پرداخت غرامت از سوی فروشنده اشاره گردیده حال آنکه بسیاری از حقوقدانان غرامت مذکور در این مواد قانونی را خسارات ناشی از هزینه هایی که خریدار در جهت نگهداری یا حمل مبیع نموده تفسیر کرده اند. تا اینکه هیات عمومی دیوان عالی کشور در رای وحدت رویه شماره ۷۳۳ مورخ ۱۵/۷/۹۳ در این خصوص اعلام نظر نمودند. بدین شرح که چنانچه بیعی به علت مستحق للغیر بودن باطل گردد و خریدار نسبت به امر جاهل باشد می تواند غرامت ناشی از کاهش ارزش ثمن معامله را مطالبه نماید. اما از رای وحدت رویه مزبور نیز تفاسیر مختلفی به عمل آمد. برخی معتقد بودند مقصود از غرامت ناشی از کاهش ارزش ثمن معامله، مطالبه ثمن معامله به نرخ روز می باشد. اما برخی دیگر کاهش ارزش ثمن معامله را موکول به نظر کارشناس طبق نرخ تورم می نمودند. تا اینکه در رای وحدت رویه ۸۱۱ هیات عمومی دیوان عالی کشور در مورخ ۱/۴/۱۴۰۰ به صراحت بیان نمود هرگاه ثمن معامله وجه نقد رایج کشور باشد، دادگاه میزان غرامت را مطابق عمومات قانونی مربوط به نحوه جبران خسارت از جمله صدر ماده ۳ قانون مسئولیت مدنی مصوب ۱۳۳۹، عنداللزوم با ارجاع امر به کارشناس و بر اساس میزان افزایش قیمت(تورم) اموالی که از نظر اوصاف مشابه همان منبع هستند، تعیین می کند. و موضوع از شمول ماده ۵۲۲ قانون آئین دادرسی مدنی خارج است.
دعوای استرداد ثمن معامله باطل
دادخواست ابطال معامله و استرداد ثمن را می توان به طور همزمان و یا به طور مجزا مطرح نمود. در صورتی که ابطال معامله در پرونده دیگری ثابت شده باشد می بایست حکم صادره در خصوص ابطال معامله را پیوست دادخواست استرداد ثمن معامله نمود. در صورتی که جهت دعوای ابطال معامله، مستحق للغیر بودن ملک باشد و خواهان نسبت به آن جاهل بوده است، می توان دعوای استرداد ثمن معامله و مطالبه خسارات ناشی از کاهش ارزش ثمن را به طور همزمان مطرح نمود. مستند قانونی دادخواست استرداد ثمن به نرخ روز، رای وحدت رویه شماره ۸۱۱ هیات عمومی دیوان عالی کشور می باشد که با جلب نظر کارشناس مبلغ آن تعیین می گردد.
خواهان دعوای استرداد ثمن معامله باید ثابت نماید که ثمن یا بخشی از آن را به فروشنده پرداخته است و حال که بی‌اعتباری معامله کشف شده است، باید مبلغ پرداختی به خریدار بازگردانده شود. چنانچه دعوای اعلام بطلان معامله و استرداد ثمن معامله باطل، همزمان مطرح شود، خواهان باید ابتدائا دلایل خود را نسبت به دعوای ابطال معامله ارائه و آن را ثابت نماید.
نکته مهم در این مورد، دعوای ابطال معامله در دادگاه است. زیرا استماع دعوای استرداد ثمن معامله، فرع بر دعوای ابطال معامله است.
در صورتی که خواهان بدون ارائه دلیل قانونی و محکمه‌پسند که حاکی از ابطال معامله باشد، اقدام به طرح دعوای استرداد ثمن نماید، با قرار عدم استماع دعوا مواجه خواهد شد.
دعوای استرداد ثمن معامله باطل
ادله اثبات دعوای استرداد ثمن معامله باطل
از مهمترین ادله اثبات دعوای استرداد ثمن معامله باطل، رای قطعی صادره در خصوص اعلام بطلان معامله می باشد. مقدم بودن دعوای ابطال معامله بر دعوای استرداد ثمن، به این دلیل است که ثمن پرداختی زمانی قابلیت استرداد دارد که بطلان معامله محرز و اثبات شود، چرا که استرداد ثمن پرداختی متضمن دگرگونی رابطه حقوقی طرفین و بی اعتبار شدن قرارداد فی ما بین می باشد. و حصول این نتیجه مادامی که رابطه مزبور به موجب قانونی بی اعتبار نشده یا آثار قانونی مترتب بر آن ساقط نگردیده، موجه نمی باشد. چنانچه دعوای اعلام بطلان معامله مطرح نشده باشد می توان به طور همزمان به طرح دعوای اعلام بطلان معامله و استرداد ثمن اقدام نمود. در این صورت می بایست مدارکی که ابطال معامله را ثابت نماید ارائه شود.
از دیگر ادله اثبات دعوای استرداد ثمن معامله باطل، می توان به مدارکی اعم از چک های صادره بابت ثمن معامله یا فیش های واریزی و شهادت شهود، اشاره نمود.
طرفین دعوای استرداد ثمن معامله باطل
در دعوای استرداد ثمن معامله باطل، خریدار و فروشنده قرارداد مستند دعوا، به ترتیب خواهان و خوانده این دعوا هستند.
مالی یا غیرمالی بودن دعوای استرداد ثمن معامله باطل
از آنجا که خواسته دعوای استرداد ثمن معامله باطل، مطالبه وجه است، باید این دعوا را در زمره دعاوی مالی دانست. هزینه دادرسی دعوای استرداد ثمن معامله باطل، طبق مبلغ ثمن معامله محاسبه و دریافت می گردد. چنانچه یکی از خواسته ها مطالبه خسارت ناشی از کاهش ارزش ثمن معامله باطل باشد می بایست خواسته را با جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری مقوم نمود. البته پس از ارائه نظریه کارشناسی خواهان باید ما به التفاوت هزینه دادرسی را طبق نظر کارشناس واریز نماید.
مرجع صالح برای رسیدگی به دعوای استرداد ثمن معامله به نرخ روز
در دعوای استرداد ثمن معامله باطل، در صورتی که رسیدگی به دعوا نیازمند بررسی مال غیرمنقول موضوع بیع باشد، دادگاه محل وقوع مال غیرمنقول صالح به رسیدگی است. اگر خواسته دعوا صرفا مطالبه ثمن معامله باطل باشد، دادخواست باید به دادگاه محل اقامت خوانده تقدیم شود.
خسارات قابل مطالبه در دعوای استرداد ثمن معامله باطل
از جمله خسارات ناشی از بطلان معامله که قابل مطالبه در دعوای استرداد ثمن معامله باطل می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
- مطالبه خسارت ناشی از کاهش ارزش ثمن معامله که در مواد ۳۹۰ و ۳۹۱ قانون مدنی و رای وحدت رویه ۷۳۳ هیات عمومی دیوان عالی کشور مقرر گردیده است.
- مطالبه خسارات دادرسی اعم از هزینه دادرسی و حق الوکاله وکیل و هزینه های کارشناسی
- در صورتی که خواسته صرفا استرداد ثمن معامله باشد، می توان خسارت تاخیر در تادیه را از تاریخ ارسال اظهارنامه قانونی یا تقدیم دادخواست مطالبه نمود.
- در صورتی که در قرارداد خرید و فروش شرطی درج شده باشد که چنانچه قرارداد باطل گردد، فروشنده مکلف به پرداخت وجه التزام مقرر در قرارداد می باشد، نمی توان هم خسارت وجه التزام قراردادی و هم خسارت ناشی از کاهش ارزش ثمن معامله را با هم مطالبه نمود.
- خسارات ناشی از هزینه هایی که خریدار جهت موضوع مورد معامله انجام داده است اعم از هزینه های حمل و نگهداری و …
خسارات قابل مطالبه در دعوای استرداد ثمن معامله باطل در دادپویان حامی
خسارات ناشی از مستحق للغیر درآمدن مبیع
طبق مواد ۳۹۰ و ۳۹۱ قانون مدنی، چنانچه مالی فروخته شود و پس از تحویل مبیع به مشتری و تحویل ثمن به فروشنده، مشخص گردد، فروشنده مالک نیست و مال فروخته شده متعلق به شخص دیگری است، فروشنده مکلف به استرداد ثمن معامله به خریدار می باشد. چنانچه خریدار نسبت به عدم مالکیت فروشنده جاهل باشد، می تواند علاوه بر ثمن معامله و غرامات ناشی از بر هم خوردن عقد بیع، تفاوت ثمن با نرخ روز مورد معامله را نیز مطالبه نماید.
به علت وجود اختلاف نظر درمورد معنای عنوان غرامات بین دادگاه‌ها، شاهد صدور آرای متعارض در این زمینه بودیم که نهایتا منجر به طرح بحث در دیوان عالی کشور و صدور رای وحدت رویه شماره ۷۳۳هیات عمومی دیوان عالی کشور در مورخ ۱۵/۷/۱۳۹۳ شد.
اختلاف مراجع قضایی در این بود که آیا افزایش قیمت مبیع در طول زمان را نیز می توان به عنوان غرامت، از فروشنده فضولی مطالبه کرد یا خیر؟
گروهی معتقد بودند با توجه به اطلاق عنوان غرامات، این عبارت شامل افزایش قیمت مبیع نیز می شود و در مقابل اعتقاد عده‌ای بر این بود که عنوان غرامات تنها شامل خسارت‌هایی می شود که به طور مستقیم ناشی از خود معامله باشد و افزایش قیمت مبیع که ناشی از تورم است را نمی توان به عنوان غرامت از فروشنده مطالبه نمود.
نهایتا طبق رای وحدت رویه شماره ۸۱۱ هیات عمومی دیوان عالی کشور، از آنجا که قانونگذار به صورت مطلق از عنوان غرامات استفاده کرده است، قانونا می توان فروشنده را به پرداخت خسارات ناشی از افزایش قیمت مبیع محکوم کرد.
آرای قضایی
سوالات متداول
استرداد ثمن معامله بدین معناست که فروشنده به جهت باطل بودن عقد بیع، مکلف به عودت ثمن پرداختی به خریدار می باشد.
معامله باطل به معامله ایی گفته می شود که آن معامله فاقد یکی از شرایط صحت معاملات باشد.
منظور از فساد در معامله یا همان معامله فاسد عدم دارا بودن شرایط صحت در معامله می باشد.
عدم پرداخت ثمن از جهات ابطال معامله به شمار نمی رود بلکه صرفا خریدار می تواند در صورت وجود شرط فسخ، نسبت به فسخ معامله اقدام نماید. چنانچه حق فسخ ناشی از عدم پرداخت ثمن معامله پیش بینی نشده باشد می توان نسبت به مطالبه ثمن معامله اقدام نمود.
شما می‌توانید از طریق شبکه‌های اجتماعی نظیر واتساپ و یا تلگرام با وکلای دفتر حقوقی دادپویان حامی در ارتباط باشید. همچنین می‌توانید از طریق فرم مربوطه درخواست مشاوره رایگان خود را ثبت کنید.
آیا این نوشته برایتان مفید بود؟
20 نظر
تعدادی قطعه الکترونیکی بصورت تلفنی خریدم. با توجه به تاکید بنده نسبت به صحت قطعات فوق از لحاظ کارایی و تاییدفروشنده قبل از ارسال جنس، عکس جنس با کیفیت در واتساپ فرستادند و بنده تاییدکردم. ولی متاسفانه بعد از دریافت کالای مذکور و نصب در محل مشخص خود متوجه شدیم که قطعه دریافتی با عکس و مشخصات ارسالی مغایرت دارد، و حتی مشخصات درج شده روی قطعه کاملا کذب میباشد (که این امر قابل اثبات است) و این موضوع باعث خسارت به اینجانب گردید. لذا با توجه به مدارک موجود اعم از رسید بانکی واریز به حساب نامبرده و رسید پیک حمل کننده کالا و سه نفر شاهد اینجانب درخواست عودت جنس را داشتم که متاسفانه ایشان با برخوردی ناپسند از اینکار و حتی دادن فاکتور فروش امتناع نموده و ذکر کرده در این باره حقی ندارم و کالا را پس نمیگیرد. با توجه به مسائل ذکر شده، چطور میتوانم نسبت به عودت هرچه زودتر قطعات ومبلغ آنها و جلوگیری از ضرر و زیان بیشتر اینجانب به دلیل فوت وقت در تحویل پروژه مربوطه و جبران خسارت وارد شده، اقدام کنم.
چنانچه مکاتبات شما و فروشنده در متن واتس آپ موجود بوده و معامله بر مبنای سالم بودن کالاها منعقد شده است بدوا اقدام به ارسال اظهارنامه به فروشنده نموده و تقاضای فسخ معامله وقصد خویش مبنی بر عودت کالاها را اعلام نموده و تقاضای استرداد وجه خویش را نمایید درصورت عدم توجه به اظهارنامه اقدان به تقدیم دادخواست نمایید.
لطفا در صورتی که ماده تبصره مشخصی دارد این سوالی که پرسیدم با دریافت هزینه راهنمایی بیشتری بفرمایید.
لطفا با دفتر تماس بگیرید
سلام
با شخصی قرارداد کار نوشته و مشغول به کار شدم با دریافت یک سوم اجرت توافق شده در ابتدا. بعد از اتمام کار به دلیل عدم پرداخت باقی اجرت شکایت کردم و دادگاه رای به بطلان قرارداد داد و در دادگاه دیگری محکوم به بازگرداندن مبلغ یک سوم دریافتی شدم با استناد به بطلان قرارداد. آیا طرف مقابل میتواند خسارت تاخیر تعدیه هم درخواست کند؟
با سلام خیر
سلام وقت بخیر اگر در رابطه با رای وحدت رویه ۸۱۱ در مبایعه نامه قید شده باشد که در صورت مستحق اللغیر بودن مبیع ، مبلغ مشخصی فروشنده به خریدار پراخت نماید . ایا باز هم طبق رای ۸۱۱ باید قیمت روز زمین به خریدار پرداخت شود یا نه مبلغ توافق شده؟
سلام صرفا مبلغ تعیین شده در قرارداد تعلق میگیرد.
سلام. بنده ملکی را از شخصی خریداری کردم و عمده ثمن را هم پرداخت کردم. پس از دو ماه متوجه شدم ملک خریداری شده ملی اعلام شده. آیا الان من فقط می توانم ثمن را مطالبه کنم یا قیمت روز ملک را؟
با سلام. شما می توانید ثمن معامله و خسارت کاهش ارزش پول خود را طبق نظر کارشناس مطالبه نمائید.
سلام. بنده ملکی را خریداری کردم اما بعد از دو سال شخصی پیدا شد و مبایعه نامه ای را آورد که قبل از من از فروشنده خریداری کرده اول شکایت کیفری مطرح می کرد که فروشنده محکوم شد بعد از دادگاه حقوقی دعوای ابطال معامله را مطرح کرد که مبایعه نامه من باطل شد می خواستم ببینم پولی که بابت خرید آن ملک دادم به قیمت روز به من پرداخت می شود؟
با سلام؛ با توجه به اینکه ملک مستحق للغیر باشد شما می توانید ثمن معامله را به قیمت روز طبق نظر کارشناس مطالبه نمائید.
سلام. بنده ماشینی را طبق وکالتنامه از شخصی خریداری کردم و تحویل هم گرفتم و سند به نام من منتقل شد الان مالک رفته و ادعا کرده که وکالتنامه جعلی بوده و رای هم علیه آن شخص گرفته می خواستم ببینم آیا می توانم پولی که داده ام را به نرخ روز پس بگیرم؟
باسلام. خیر به نرخ روز نمی توانید شما می توانید ثمن معامله و خسارت کاهش ارزش پول خود را مطالبه نمائید.
سلام. همسر من سال گذشته ملکی را خریداری و قسمت عمده ثمن را پرداخت کرد اما در تاریخی که مشخص کرده بودند فروشنده برای انتقال سند حاضر نشده. شخصی رفت شکایت کرد که قبل از ما آن ملک را خریداری کرده و رای هم به نفع ایشان صادر شد الان اما چه کار می توانیم انجام دهیم؟
باسلام. شما در حال حاضر می توانید مطالبه ثمن معامله را بنمائید و چون از اینکه مال مورد معامله متعلق به شخص دیگری است اطلاع نداشتید می توانید خسارت کاهش ارزش پول را نیز بخواهید.
سلام. بنده یک سال پیش خانه ای را خریداری کردم الان شخصی اومده و مبایعه نامه ای را نشان داده که فروشنده قبل از من ملک را به او فروخته در صورتی که بتواند ادعای خود را ثابت کند من باید چه کار بکنم؟ آیا می توانم قیمت روز ملک را بگیرم؟
باسلام. در صورتی که اصالت مبایعه نامه ایشان ثابت گردد شما می توانید ثمن معامله را مسترد نمائید و طبق رای وحدت رویه با توجه به اینکه مبیع مستحق للغیر بوده است و شما نیز از آن اطلاع نداشتید می توانید قیمت روز ملک را بگیرید.
سلام. بنده ملکی را حدود سه سال پیش خریداری کردم و شخصی که آن را به من فروخت از مالک اصلی وکالتنامه داشت بعد از اینکه تمامی ثمن را پرداخت کردم مالک علیه وکیل شکایت مطرح کرد و گفت وکالتنامه جعلی بوده که کارشناس جعلی بودن را احراز کرد بعد دادخواست ابطال وکالتنامه و ابطال معامله را داد که رای به نفع او صادر شد الان من ثمن معامله را می توانم از وکیل بگیرم؟ و اینکه قیمت روز را به من می دهند؟
باسلام. طبق قانون چنانچه معامله باطل شود ثمن باید به خریدار مسترد شود ثمن معامله به نرخ روز را نمی توانید مطالبه کنید اما طبق رای وحدت رویه و قانون مدنی می توانید خسارت ناشی از کاهش ارزش پول خود را مطالبه نمائید.