وفق ماده ۴۰ قانون مدنی، حق انتفاع یکی از اقسام حقوق مالی و عبارت از حقی عینی است که به موجب آن شخص می تواند از مالی که عین آن ملک دیگری است یا مالک خاصی ندارد استفاده کند.چنانچه شخصی مدعی وجود حق انتفاع برای خود در ملک دیگری باشد و مالک منکر این ادعا شود، مدعی می تواند به منظور تثبیت وجود حق انتفاع برای خود اقدام به طرح دعوای اثبات حق انتفاع نماید.

دعوای اثبات حق انتفاع

موارد طرح دعوای اثبات حق انتفاع

به مقتضای اصل تسلیط، وجود هرگونه محدودیت در حق مالکیت اشخاص مستلزم اثبات است. حق انتفاع نیز موجب محدودیت در حق مالکیت ملک است و به همین جهت، اصل بر عدم وجود حق انتفاع در ملک است. بنابراین شخصی که ادعای وجود حق انتفاع در ملک دیگری را دارد، باید وجود این حق را به طریق قانونی نزد مرجع صالح اثبات نماید.

شرایط لازم جهت برقراری حق انتفاع

ایجاد حق انتفاع به نحو قانونی مقدمه طرح دعوا جهت اثبات وجود این حق است؛ فلذا مدعی در صورتی می تواند به نتیجه مطلوب خود از طرح دعوای اثبات حق انتفاع برسد که این حق طبق شرایط و ضوابط قانونی به وجود آمده باشد.

• قابلیت بقا عین ملک : قابلیت بقاء مال موضوع حق انتفاع، اولین شرط برقراری این حق است. به این معنا که حق انتفاع تنها نسبت به مالی برقرار می شود که با انتفاع از بین نرود و امکان استفاده طولانی مدت از عین مال فراهم باشد؛ برای نمونه نسبت به اقلام خوراکی یا شمع نمی توان حق انتفاع برقرار کرد. دلیل این امر آن است که استفاده متعارف از این اموال، یعنی خوردن مواد خوراکی یا روشن کردن شمع قطعا منجر به تلف مال خواهد شد؛ مگر آنکه مقصود طرفین، انتفاع متعارف نباشد؛ مثل برقراری حق انتفاع از شمع یا اقلام خوراکی برای نمایش در ویترین. انتفاع از اموال دیگر مثل املاک موجب تلف نخواهد شد و به همین جهت برقراری حق انتفاع نسبت به املاک میسر است.
• انعقاد عقد موجد حق انتفاع: حق انتفاع از طریق قرارداد ایجاد می شود؛ بنابراین وقوع عقد موجد حق انتفاع میان طرفین ضروری است و مدعی وجود حق انتفاع باید اثبات نماید چنین عقدی مطابق با شرایط قانونی میان او و مالک واقع شده است.
• قبض مال موضوع انتفاع: عقد موجد حق انتفاع از جمله عقود عینی است که قبض، شرط صحت آن محسوب می شود و پس از انعقاد قرارداد موجد حق انتفاع، مال باید به قبض منتفع داده شود.
• وجود منتفع حین برقراری حق انتفاع: ضروری است منتفع در زمان انعقاد عقد موجد حق انتفاع وجود داشته باشد و برقراری حق انتفاع به نفع معدوم صحیح نیست؛ مگر به تبع موجود. بنابراین ایجاد حق انتفاع به نفع اشخاصی که در زمان وقوع عقد وجود ندارند اگر به تبع اشخاص موجود باشد صحیح است. برای مثال می توان ضمن عقد موجد حق انتفاع شرط کرد که فرزندان منتفع نیز از حق انتفاع برخوردار شوند؛ حتی اگر منتفع در آن زمان فرزندی نداشته باشد. البته برقراری حق انتفاع به نفع حمل صحیح است؛ مشروط بر اینکه زنده متولد شود؛ چراکه حمل معدوم محسوب نمی شود.

هزینه های نگهداری و بهره برداری از مال موضوع انتفاع

اصولا هزینه نگهداری از اصل مال بر عهده مالک و هزینه بهره برداری از مال با منتفع است؛ مگر اینکه طرفین در عقد موجد حق انتفاع بر خلاف این امر تراضی کرده باشند. تشخیص اینکه کدام یک از هزینه ها مربوط به نگهداری از اصل مال می شود و کدام یک مربوط به بهره برداری است به عرف واگذار شده است.

لازم به ذکر است در صورت وقوع خرابی در مال موضوع انتفاع، مالک ملزم به تعمیر نخواهد بود؛ مگر اینکه حق انتفاع معوض باشد. در صورتی که منتفع در ازاء برخورداری از حق انتفاع، عوضی پرداخت نماید، مالک ملزم به انجام تعمیرات خواهد بود.

مسئولیت منتفع نسبت به مال موضوع انتفاع

منتفع امین محسوب می شود و اصولا نسبت به تلف مال موضوع انتفاع مسئولیتی ندارد؛ مگر آنکه مرتکب تقصیر ( اعم از تعری یا تفریط)، سوء استفاده از مال موضوع انتفاع یا تخلف از شرایط مقرر شده توسط مالک شده باشد.

اثبات تقصیر یا تخلف منتفع با مالک است و همچنین مالک باید اثبات کند تخلف منتفع از شرایط مقرر موجب ورود خسارت یا تلف مال شده است.

تاثیر انتقال مال موضوع انتفاع بر حق انتفاع

نقل و انتقال مال موضوع انتفاع تاثیری بر حق انتفاع ایجاد شده ندارد و منتقل الیه نمی تواند مانع انتفاع شود؛ اما در صورتی که جاهل به وجود حق انتفاع باشد می تواند معامله را فسخ کند.

زوال حق انتفاع

حق انتفاع در موارد ذیل زایل می شود:

۱-انقضاء مدت: اگر قرارداد موجد حق انتفاع مقید به مهلت شده باشد، انقضاء مدت مذکور موجب زوال حق انتفاع خواهد شد.

۲-تلف ملک موضوع انتفاع : پس از تلف مال موضوع انتفاع، قرارداد بلاموضوع مانده و حق انتفاع زائل خواهد شد.

۳-اعراض از حق انتفاع توسط منتفع : منتفع می تواند راسا از حق انتفاع خود صرف نظر نماید.

۴-انحلال قرارداد موجد حق انتفاع : انحلال قرارداد موجد حق انتفاع به سبب هر یک از جهات انحلال از موجبات زوال حق انتفاع محسوب می شود.

مرجع صالح به رسیدگی به دعوای اثبات حق انتفاع

رسیدگی به دعوای خواهان به خواسته اثبات حق انتفاع در صلاحیت دادگاه عمومی حقوقی محل وقوع ملک است.

اشتراک گذاری: