احوال شخصیه اقلیت های دینی و مذهبی
احوال شخصیه به اموری اطلاق می شود که مربوط به شخصیت انسان است، قابل تبدیل و تقویم به پول نیست هر چند ممکن است دارای آثار مالی باشد به عنوان مثال نکاح، طلاق، نسب، اهلیت و حقوق مربوط به خانواده نظیر ارث و وصیت.
اقلیت های دینی و مذهبی به کسانی اطلاق می شود که شیعه دوازده امامی نیستند. با توجه به اصل ۱۲ قانون اساسی و اعلام مذهب جعفری اثنی عشری پیروان سایر مذاهب و ادیان اصطلاحاً اقلیت دینی و مذهبی خوانده می شوند که در ادامه به تعیین دقیق این مفهوم پرداخته خواهد شد.
اقلیت های دینی و مذهبی به چه کسانی می گویند؟
در معنای عام به گروهی اطلاق می شود که از نظر ترکیب جمعیتی درصد کوچکتری از یک اجتماع را شامل می شوند. در خصوص اقلیت های دینی و مذهبی نیز می توان گفت با توجه به ترکیب جمعیتی ایران و شیعه دوازده امامی بودن بالغ بر ۹۰% ایرانیان، پیروان سایر ادیان و مذاهب علی القاعده اقلیت دینی و مذهبی می باشند.
به صورت تخصصی تر زمانی که از اجازه احوال شخصیه اقلیت های دینی و مذهبی در عالم حقوق صحبت می شود منظور نظر قانونگذار پیروان تمامی ادیان و مذاهب غیر از شیعیان نمی باشد بلکه تنها ادیان و مذاهبی که در قانون اساسی شناسایی شده اند می توانند از این حقوق و امتیازات بهره مند شوند. در اصول ۱۲ و ۱۳ قانون اساسی به ترتیب مذاهب و ادیان ذیل شناسایی و مورد تائید قرار گرفته اند.
- مذاهب
الف) حنفی
ب) شافعی
ج) مالکی
د) حنبلی
ه) زیدی
- ادیان
الف) زرتشتی
ب) کلیمی
ج) مسیحی
پیروان سایر ادیان به غیر از موارد فوق از حقوق انسانی و عدالت و اخلاق حسنه از طرف جمهوری اسلامی برخوردار می شوند. اما از نظر قواعد حاکم بر احوال شخصیه نمی توانند بر طبق آیین خودشان مورد دادرسی قرار بگیرند.
شرط دیگر برخورداری از امتیازات و حقوق پیش بینی شده برای اقلیت های دینی و مذهبی داشتن تابعیت ایرانی است. بنابراین اگر شخصی مسیحی و دارای تابعیت کشور ایتالیا باشد، مشمول قواعد پیش بینی شده برای احوال شخصیه اتباع خارجی می باشد. چرا که این مورد طبق قانون اجازه رعایت احوال شخصیه ایرانیان غیر شیعه، مخصوصاً از نقطه نظر حقوق ایرانیان تدوین شده است.
تعارض بین قواعد احوال شخصیه ایرانیان شیعه و ایرانیان غیر شیعه
تعارض بین احوال شخصیه ایرانیان شیعه و ایرانیان غیر شیعه ( اعم از مسلمانان و غیر مسلمانان) زمانی مصداق پیدا می کند که در رسیدگی به یک امر مربوط به احوال شخصیه مانند ارث یک طرف دعوی شیعه دوازده امامی و طرف دیگر از اقلیت های مذهبی پذیرفته شده در قانون اساسی (حنفی- شافعی- مالکی- حنبلی- زیدی- زرتشتی- مسیحی- کلیمی) باشد. در این فرض با توجه به حاکمیت قانون مدنی بر روابط اجتماعی و حقوقی ایرانیان و استثنا بودن قانون اجازه رعایت احوال شخصیه ایرانیان غیر شیعه.
به مرافعه یا دعوی پیش آمده، طبق عمومات قانون مدنی رسیدگی می شود و رعایت قواعد ادیان و مذاهب دیگر هر چند پذیرفته شده در قانون اساسی باشند دور از اصول حقوقی است و ممکن نیست.
به همین ترتیب و به طریق اولی در فرضی که یک طرف شیعه و طرف دیگر پیرو ادیانی باشد که در قانون اساسی پذیرفته نشده است، موضوع طبق قواعد عام قانون مدنی رسیدگی می شود.
تعارض بین قواعد احوال شخصیه ایرانیان مسلمان غیر شیعه و ایرانیان غیر مسلمان
تعارض بین ایرانیان غیر شیعه در ۳ فرض امکان بروز دارد.
- طرفین هر دو مسلمان غیر شیعه باشند. مثل روابط حنفی- شافعی
- طرفین هر دو غیر مسلمان باشند. مثل روابط مسیحی- یهودی
- یک طرف مسلمان غیر شیعه و طرف دیگر غیر مسلمان باشد. مثل روابط حنفی- مسیحی
قانون اجازه رعایت احوال شخصیه ایرانیان غیر شیعه نسبت به فرض اول و دوم قابل اجراست اما نسبت به فرض سوم با توجه به اصل حاکمیت قانون مدنی بر روابط اجتماعی و حقوقی ایرانیان، همچنین استثنا بودن قانون مذکور در صورت وقوع اختلاف قواعد عام قانون مدنی قابل اجرا است.
رعایت احوال شخصیه ایرانیان غیرشیعه شامل چه مواردی می شود؟
در قانون اساسی و قانون اجازه رعایت احوال شخصیه ایرانیان غیر شیعه مواردی که بر طبق قواعد مسلم اقلیت های دینی و مذهبی قابل رسیدگی است تصریح به نکاح- طلاق- ارث- وصیت- فرزندخواندگی شده بود. با تصویب قانون حمایت از خانواده در حال حاضر قانونگذار موارد ذیل را در دایره احوال شخصیه قرار داده است.
۱- نامزدی و خسارات ناشی از بر هم زدن آن ۲. نکاح دائم، موقت و اذن در نکاح ۳. شروط شمن عقد نکاح ۴. ازدواج مجدد ۵. جهیزیه ۶. مهریه ۷. نفقه زوجه واجرت المثل ایام زوجیت ۸. تمکین نشوز ۹. طلاق، رجوع، فسخ و انفساخ نکاح، بذل مدت و انقضای آن ۱۰. حضانت و ملاقات طفل ۱۱. نسب ۱۲. رشد، حجر و رفع آن. ۱۳. ولایت قهری، قیمومت، امور مربوط به ناظر و امین اموال محجوران و رعایت در امور مربوط به آنان ۱۴. نفقه اقارب ۱۵. امور راجع به غائب مفقود الاثر ۱۶. سرپرستی کودکان بی سرپرست. ۱۷. اهدای جنین. ۱۸. تغییر جنسیت.
نحوه تعیین قواعد حاکم بر احوال شخصیه ایرانیان غیر شیعه
نسبت به رعایت احوال شخصیه و حقوق ارثیه و وصیت ایرانیان غیر شیعه که مذهب آنان به رسمیت شناخته شده محاکم به طریق زیر اقدام می نمایند.
- در مسائل مربوط به نکاح و طلاق عادات و قواعد مسلم و متداول در مذهبی که شوهر پیرو آن است.
- در مسائل مربوطه به ارث و وصیت عادات و قواعد مسلم و متداول در مذهب متوفی.
- در مسائل مربوط به فرزندخواندگی عادات و قواعد مسلم و متداول در مذهبی که پدرخوانده یا مادرخوانده پیرو آن است.
- تعیین قواعد و عادات مسلم و متداول اقلیت های مذهبی و دینی به چه نحوی صورت می پذیرد؟
مراجع عالی اقلیت های دینی مذکور در قانون اساسی توسط کلیساها، دارالشرع کلیمیان و انجمن ها و نهادهای زرتشتی سراسر کشور به قوه قضاییه اعلام می شود. قوه قضاییه مراجع عالی معتبر را از طریق روسای کل دادگستری به دادگاه های خانواده معرفی می کند. در صورت نیاز به نظریات مراجع عالی اقلیت های دینی از ایشان استعلام به عمل می آید.
نحوه اجرای تصمیمات مراجع عالی اقلیت های دینی و مذهبی
دادگاه خانواده تصمیم مراجع مذکور را در خصوص امور حسبی و احوال شخصیه مانند نکاح و طلاق، پس از وصول، بررسی و بدون رعایت تشریفات تنفیذ و دستور اجرا صادر می کند.
آیا این نوشته برایتان مفید بود؟
