حفظ منابع طبیعی برای قانونگذار بسیار حائز اهمیت است. در واقع هدف و مقصود نهایی از تفکیک و تشخیص اراضی ملی از مستثنیات اشخاص، حفاظت از این منابع ارزشمند و جلوگیری از تخریب آنها توسط افراد است. بر همین اساس اقدامات اشخاص که منجر به تخریب اراضی ملی شود، در قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع جرم انگاری شده است.
جلوه های گوناگون جرم تخریب اراضی ملی
تخریب اراضی ملی ممکن است نتیجه کندن بوته ها و درخت ها و تهیه هیزم و ذغال از منابع ملی یا ایجاد حریق در این مناطق باشد. شایان ذکر است تحقق هر یک از این جرایم فرع بر انجام تشریفات قانونی راجع به تشخیص اراضی ملی از مستثنیات و قطعیت برگ تشخیص است. تا پیش از قطعیت تشخیص، ارتکاب اعمال مذکور در قانون به عنوان تخریب اراضی ملی قابل پیگرد نیست اما می توان با رجوع به ماده ۶۹۰ کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی و تحت عنوان تخریب محیط زیست، مرتکب چنین اعمالی را تحت پیگرد قانونی قرار داد.
جرم بریدن و ریشه کن کردن و سوزانیدن نهال و درخت و تهیه چوب و هیزم از منابع ملی
به حکم ماده ۴۲ قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع، تهیه چوب و هیزم و ذغال و بریدن و ریشه کن کردن درختان و نهال ها در منابع ملی شده و متعلق به دولت و همچنین در توده های جنگلی بدون موافقت کتبی سازمان جنگلبانی ممنوع است. این قبیل فرآورده ها به نفع سازمان جنگلبانی ضبط میشود و متخلف به پرداخت جریمه از یکصد تا یک هزار ریال نسبت به هر درخت یا هر متر مکعب هیزم یا ذغال و به حبس تأدیبی تا شش ماه محکوم خواهد شد.
در صورتی که این اعمال با موافقت مراجع ذی صلاح و دریافت پروانه مربوطه صورت گرفته باشد، موضوع از شمول ماده فوق خارج است؛ به شرط آنکه دارنده پروانه از حدود مندرج در پروانه تخلف نکند.
جرم بریدن و ریشه کن کردن بوته ها و خارها و درختچه های بیابانی و کویری و کوهستانی
بنابر ماده ۴۳ قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع، بریدن و ریشه کن کردن بوته ها و خارها و درختچه های بیابانی و کویری و کوهستانی در مناطق کویری و بیابانی ممنوع است. متخلف به حبس تا ده روز یا پرداخت غرامت تا ۲۰۱ ریال محکوم و در صورت تکرار به هر دو مجازات محکوم خواهد شد. مطابق تبصره همین ماده انجام عملیات مذکور در ماده اخیر الذکر در صورتی که به منظور زراعت یا درختکاری و ایجاد بادشکن یا مرتع مشجر یا غیر مشجر و همچنین به منظور تأمین حوائج دیگر اهالی باشد یا با اجازه سازمان جنگلبانی و طبق شرایطی که از طرف سازمان مزبور تعیین میشود، مجاز است.
ماده ۴۳ قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع تنها شامل مناطق کویری و بیابانی و کوهستانی می شود و بنا بر اصل قانونی بودن جرم و مجازات و اصل تفسیر مضیق قوانین کیفری، نمی توان آن را به سایر مناطق نیز تسری داد. البته این امر به معنای غیر قابل مجازات بودن تخریب محیط زیست در سایر مناطق نخواهد بود و چنین اعمالی در قالب ماده ۶۹۰ کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی قابل کیفر است.
جرم ایجاد حریق در اراضی ملی
ایجاد حریق در اراضی ملی یکی دیگر از جلوه های جرم تخریب این قبیل اراضی است. بنا بر ماده ۴۷ قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع، هر کس در جنگل عمداً آتش سوزی ایجاد نماید به حبس از سه تا ده سال محکوم خواهد شد. در صورتی که مرتکب از مأمورین جنگلبانی باشد به حداکثر مجازات مذکور محکوم میشود.
همانطور که از متن ماده استفاده می شود، مجازات مذکور در ماده ۴۷ قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع ناظر بر ایجاد عمدی حریق و آتش سوزی در اراضی ملی است؛ اما اگر ایجاد حریق غیر عمدی باشد، موضوع تابع مفاد ماده ۴۵ قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع است. ماده مارالذکر اعلام می دارد، آتش زدن نباتات در مزارع و باغات داخل یا مجاور جنگل بدون اجازه و نظارت مأموران جنگلبانی ممنوع است. در صورتی که در نتیجه بیمبالاتی، حریق در جنگل ایجاد شود، مرتکب به حبس از دو ماه تا یک سال محکوم خواهد شد.
حسب ماده اخیر الذکر چنانچه شخصی بخواهد در اراضی متعلق به خود که در مجاورت اراضی ملی قرار دارد، آتش روشن کند، باید این امر را به اطلاع مامورین جنگلبانی رسانده و از آنان کسب اجازه نماید. در غیر این صورت اگر حریق به اراضی مجاور سرایت کند، مرتکب به مجازات تعیین شده محکوم خواهد شد. در واقع در جرم ایجاد حریق غیرعمدی در اراضی ملی، عدم اطلاع رسانی و کسب اجازه از مامورین جنگلبانی در مورد آتش افروختن در ملک خود مصداق بی مبالاتی است و موجبات مسئولیت کیفری شخص را فراهم می آورد.