اضافه کاری کارگران

قانون گذار در ماده ۵۹ و۶۰ قانون کار مدت زمان کاری را برای مشاغل عادی و مشاغل سخت مشخص نموده است. مدت زمان اشتغال برای مشاغل عادی طبق ماده ۵۱ قانون کار نباید از ۴۴ ساعت در هفته تجاوز کند ودر مشاغل سخت نیز به دلیل  زیان بار بودن این مشاغل نسبت به مشاغل عادی میزان ساعات کاری در ماده ۴۲ قانون کار به ۳۶ ساعت کار در هفته می رسد و بالاتر از آن مجاز نمی باشد.قانون گذار در ماده ۵۹ قانون کار اضافه کاری برای کارگر را ممنوع نموده مگر با حصول شرایطی که در ماده ۵۹ بیان شده است. البته در ماده ۶۰ قانون کار نیز قانون گذار استثنائا و با جمع شرایطی که بیان کرده امکان تعیین اضافه کاری ضروری را برای کارگر پیش بینی کرده است. در ادامه طبق ماده ۵۹ قانون کار اضافه کاری و شرایط آن و نحوه محاسبه حقوق اضافه کاری بیان می کنیم.

ذکر این نکته لازم است که ؛ مقرر نمودن ساعات کاری توسط قانون گذار جنبه حمایتی برای کارگر دارد .اما از طرفی هم قانون گذار از باب اینکه کارگر بتواند منافع مالی بیشتری را کسب کند اضافه کاری کارگران را هم در قانون لحاظ نموده است.

اضافه کاری به چه معناست و به چه کارگرانی تعلق می گیرد؟

اضافه کاری در واقع بدین معناست که کارگر از زمان استراحت خود جهت کار مازاد بر ساعات کاری خود، استفاده می نماید. از این رو قانونگذار چنین مقرر داشته است که به این عمل کارگر مزد بیشتری تعلق بگیرد البته نکته مهم و حائز اهمیت در بحث اضافه کاری کارگران ، این است که در وهله اول رضایت کارگر اهمیت دارد و کارفرما نمی تواند وی را جهت اضافه کاری اجبار کند.

قانونگذار در ماده ۵۹ قانون کار در این باره چنین بیان می کند:

“در شرایط  عادی، ارجاع کار اضافی به کارگر با شرایط ذیل مجاز است:

• موافقت کارگر
• پرداخت ۴۰ ٪ اضافه بر مزد هر ساعت کار عادی “

با توجه به مفهوم مخالف ماده ۵۹ قانون کار اصل بر این است که ارجاع اضافه کاری به کارگر ممنوع می باشد مگر اینکه کارگر به اضافه کاری رضایت داشته باشد و کارفرما نیز به ازای هر ساعت اضافه کاری ۴۰درصد به مزد ساعتی کارگر اضافه نماید.

میزان مجاز اضافه کاری

تبصره ماده ۵۹ قانون کار درخصوص حداکثر ساعت اضافه کاری مقرر داشته ساعات کار اضافی ارجاعی به کارگران نباید از ۴ ساعت در روز تجاوز نماید (‌مگر در موارد استثنایی با توافق طرفین). با توجه به این ماده ۵۹ و ماده ۵۳ قانون کار که روزکاری را مشمول ساعت ۶ صبح تا ۲۲ شب می داند اضافه کاری نیز باید در محدوده همین بازه زمانی انجام گیرد.

موارد ممنوعیت اضافه کاری

قانون گذار در مواردی ارجاع اضافه کاری به کارگر را حتی با موافقت کارگر مجاز نداسته است. این دو مورد عبارتند از:

• اضافه کاری در خصوص کارگران نوجوان
• اضافه کار در خصوص مشاغل سخت و زیان آور

موارد ممنوعیت اضافه کاری

محاسبه مبلغ اضافه کاری

محاسبه مبلغ اضافه کاری باید بر مبنای مزد کارگر محاسبه و پرداخت شود. در کارگاه هایی که طرح طبقه بندی مشاغل به اجرا در آمده است، مزد گروه و پایه ، مزد مبنا را تشکیل می دهد و بدین شکل عمل می شود که مزد مبنا و ماهانه بدون احتساب حق عائله مندی ، بن کارگری ، حق مسکن و … بر ۳۰ روز کاری تقسیم می شود و تقسیم مزد روزانه هم به ۷ ساعت و ۲۰ دقیقه انجام می گیرد که با اضافه کردن ۴۰ ٪ به هر ساعت عادی کارمزد یک ساعت اضافه کاری کارگر مشخص می شود و به کارگر تعلق می گیرد.

البته این امر مسلما کمی وسوسه برانگیز میباشد و کارگران ممکن است برای بدست آوردن منافع مالی بیشتر جهت اضافه کاری افراط نمایند. از این رو قانون گذار بدین جهت نیز تدبیر اندیشیده است و در تبصره ماده ۵۹ قانون کار بیان نموده است که ساعت کاری ارجاعی به کارگر نباید از ۴ ساعت در روز تجاوز کند مگر در موارد استثنایی که با توافق کارگر ممکن است.

با چه شرایطی ارجاع کار اضافی به کارگر مجاز است؟ (شرایط اضافه کاری اجباری)

قانون گذار در ماده ۶۰ قانون کار تحت شرایطی کارفرما را مجاز نموده است که با احتساب اضافه کاری، ولو بدون رضایت کارگر، اضافه کاری به وی ارجاع دهد. طبق ماده ۶۰ قانون کار :

“…… برای مدتی که جهت مقابله با اوضاع و احوال ذیل ضرورت دارد مجاز است و حداکثر اضافه کاری موضوع این ماده ۸ ساعت در روز خواهد بود (مگر در موارد استثنایی با توافق طرفین)

1. جلوگیری از حوادث قابل پیش بینی و یا ترمیم خسارتی که نتیجه حوادث مذکور است.
2. اعاده فعالیت کارگاه ، در صورتی که فعالیت مذکور به علت بروز حادثه یا اتفاق طبیعی از قبیل سیل، زلزله و یا اوضواع و احوال غیر قابل پیش بینی دیگر قطع شده باشد.”

در واقع چنان چه شرایط مقرر در ماده ۶ قانون کار وجود داشته باشد کارفرما می تواند روزانه ۸ ساعت اضافه کاری به کارگر محول کند. با توجه به استثنا بودن حکم مذکور در ماده ۶۰ قانون کار در تفسیر آن باید به قدر متیقن اکتفا نمود.

ضرورت کار اضافی کارگران چگونه احراز می گردد ؟

نکته مهم و قابل توجه که قانون گذار بسیار بر روی آن حساس است ضرورت داشتن  اضافه کاری مازاد بر قانون کار است (بیش از ۴ ساعت در روز ). قانونگذار در تبصره ماده ۶۰ قانون کار ، کارفرما را مکلف کرده است که  در صورت ارجاع کار اضافی مازاد بر قانون کار به کارگر ، موضوع را ظرف ۴۸ ساعت به اداره کار و امور اجتماعی اطلاع دهد. تا آن ها در مورد ضرورت داشتن یا نداشتن امر مزبور اظهار نظر نمایند و اگر احیانا اداره کار و امور اجتماعی ضرورت را احراز نکند، کارفرما مکلف به پرداخت خسارت و غرامت به کارگر می شود.

ضرورت کار اضافی کارگران

آیا ماموریت کارگران، جزء اضافه کاری محاسبه می شود ؟

در مورد ماموریت کارگران، قانون کار موارد مرتبط را آورده است و از آن با عنوان حق ماموریت ،فوق العاده ماموریت یاد کرده است. که بر همان مبنا محاسبه و به کارگر پرداخت می شود.  در کل شرایط ماموریت و اضافه کاری کاملا با هم متفاوت است از این رو نمی توان کارگری را که به ماموریت می رود را مشمول اضافه کاری قرار داد.

اشتغال در روزهای جمعه و ایام تعطیلات رسمی نیز مشمول اضافه کاری می گردد . با استناد به ماده ۶۲ قانون کار روز جمعه ، روز تعطیلی کارگران با استفاده از حقوق است و همچنین تعطیلات رسمی هم به همین شکل می باشد .اما اگر کارگری با میل و رضایت خود بخواهد در چنین روزهایی به کار بپردازد با احتساب اضافه کاری برای وی ، این امر مجاز و منع قانونی ندارد.

ضمانت اجرای ماده ۵۹ قانون کار

قانونگذار در ماده ۵۹ قانون کار ، کار اضافی را در صورتی مجاز اعلام کرده است که کارگر رضایت داشته باشد. و به میزان مقرر شده در قانون هم مزد دریافت کند حتی در قانون کار میزان ساعت اضافه کاری هم مشخص شده است .و حال اگر کارفرمایی برخلاف رضایت کارگر او را به کار بگمارد و یا میزان حقوق کارگر را که ۴۰ ٪ مازاد برحقوق یک ساعت عادی است را نپردازد از نظر قانون کار ، متخلف محسوب می شود .و قانون گذار در ماده ۱۷۴ قانون کار برای وی مجازات در نظر گرفته است .

“… علاوه بر رفع تخلف یا تادیه حقوق کارگر و یا هر دو در مهلتی که دادگاه با کسب نظر نماینده وزارت کار و امور اجتماعی تعیین خواهد کرد به ازای هر کارگر به ترتیب ذیل محکوم خواهد شد:

• برای تا ۱۰ نفر ، ۲۰ تا ۵۰ برابر مزد روزانه یک کارگر
• برای تا ۱۰۰ کارگر نسبت به مازاد ۱۰ نفر ، ۵ تا ۱۰ برابر حداقل مزد روزانه یک کارگر
• برای بالاتر از ۱۰۰ نفر نسبت به مازاد ۱۰۰ نفر ، ۲ تا ۵ برابر حداقل مزد روزانه یک کارگر”

به دلیل اهمیت موضوع از منظر قانون و جهت حمایت از کارگر ، در صورت تخلف کارفرما ، قانون وی را به چندین برابر هزینه محکوم نموده است. اما بسیاری از کارگران از این امر مطلع نیستند و از بیم اینکه مبادا کارشان را از دست بدهند به کار مازاد تن می دهند .بدون اینکه حقوق تعیین شده در قانون را برای اضافه کاری دریافت کنند یا گاها هم که حقوقی بسیار ناچیز تر از مقدار مشخص در قانون دریافت می کنند از این رو لازم است کارگران عزیز بدانند که قانون برای لحظه به لحظه زمان آن ها ارزش قائل است و آن را بی مزد نمی داند.

سخن پایانی

آگاهی و کسب اطلاعات حقوقی در مورد کار و وظایف محوله به هر کارگری می تواند عاملی پیشگیرانه جهت جلوگیری از تضییع حق و حقوق کارگر باشد . هر چند در صورتی که کارگری هم باشد که بدون احتساب اضافه کاری ، مدت های کثیری به کار مشغول بوده است بدون اینکه حق قانونی خود را بگیرد می تواند هم اکنون اقدام کند.

گروه وکلای دفتر حقوقی بین المللی دادپویان حامی با دارا بودن کادر متخصص و متبحر در دعاوی کارگر و کارفرما با تمام توان و تجربه و علم خود در خدمت شما عزیزان می باشد کافی است به ما اعتماد کنید تا در کنار  شما مدافع حقتان باشیم.