مرخصی کارگران به ایامی گفته می شود که کارگر می تواند در این ایام با هماهنگی قبلی کارفرمای خود در محل کار خویش حضور نداشته باشد.یکی از تمهیداتی که قانون گذار برای کارگران اندیشیده است، استفاده از مرخصی است. آنچه مسلم است هر کارگری در روزهای هفته ساعات مشخصی را سرکار خود، حاضر می شود و در ساعت مشخصی هم کار او به اتمام می رسد. اما اگر بنا بر این باشد که هیچ استراحتی این بین نداشته باشد مطمئنا جسم او فرسوده می شود و از نظر روحی هم نمی تواند بازدهی خوبی داشته باشد. از این رو قانون گذار برای کارگر، مرخصی را در نظر گرفته است که میزان آن را هم مشخص کرده است .چرا که به هر حال ممکن است برای هر فرد شاغلی پیش بیاید که لازم باشد به کاری غیر از کاری که به آن اشتغال دارد بپردازد و گاهی این مرخصی ها برای استراحت ، گاهی برای انجام کارهای شخصی و … برای هر فردی لازم است .
انواع مرخصی در قانون کار
مرخصی ها در قانون کار انواعی دارند، از جمله:
- مرخصی استحقاقی
- مرخصی ساعتی
- مرخصی بین تعطیلی
- مرخصی زایمان
- مرخصی حج
- مرخصی استعلاجی
- مرخصی ازدواج یا فوت
مرخصی استحقاقی
هرکارگری مجاز است که در ماه ۲/۵ روز را از مرخصی با حقوق استفاده نماید که این میزان در مجموع در سال ۳۰ روز می باشد که این نوع مرخصی ، مرخصی استحقاقی نامیده می شود.”مرخصی که حق هر کارگری می باشد”
مرخصی ساعتی
زمانی از این نوع مرخصی استفاده می شود که کارگر برای انجام کار شخصی به چند ساعت مرخصی نیاز دارد و تخمین می زند که با چند ساعت ، کار وی انجام شود. از این رو ، از یک روز کامل به عنوان مرخصی استفاده نمی نماید بلکه برای هرچند ساعتی که برای کار خویش نیاز به زمان دارد، از مرخصی استفاده می کند که این نوع از مرخصی را، مرخصی ساعتی می نامند.
مرخصی بین تعطیلی
چنانچه یک روز کاری در بین ایام تعطیلات رسمی واقع شود و کارگری قصد داشته باشد آن روز کاری را که بین ایام تعطیلی رسمی قرار دارد را مرخصی بگیرد ، چنین مرخصی ، مرخصی بین تعطیلی نامیده می شود و برخلاف تصور عموم ، ایام تعطیل رسمی از مرخصی های استحقاقی کارگر کسر نمی گردد.بلکه فقط مرخصی همان روز برای وی محاسبه می گردد .
مرخصی زایمان
همان طور که از نام آن برمی آید ، مرخصی ایام بارداری و شیردهی مادر است، این نوع تعطیلی کاری سابقا حداکثر ۶ ماه بود که با تغییرات اخیر این قانون ،به ۹ ماه افزایش یافته است . که خانم ها قبل یا بعد از زایمان می توانند از آن استفاده نمایند.
مرخصی حج واجب
به استناد ماده ۶۷ قانون کار هرکارگری مجاز است به منظور انجام فرضیه حج واجب در تمام مدت کاری خود برای یک مرتبه، به مدت یک ماه را برای انجام حج از مرخصی استفاده نماید .چنین مرخصی از مصادیق مرخصی استحقاقی می باشد و به آن مرخصی حج واجب گفته می شود.
مرخصی استعلاجی
مرخصی استعلاجی یا درمانی به زمانی اختصاص دارد که کارگر به دلیل بیماری نمی تواند در محل کار خویش حضور داشته باشد.از این رو نیاز دارد که مدتی را به استراحت بپردازد تا در این مدت توان خود را بازیابد و بتواند مجددا به کار مشغول شود.
در این ایام کارگر می تواند تا به دست آوردن سلامتی خود از این نوع مرخصی استفاده نماید که تحت شرایطی در چنین مواقعی کارگر در این ایام از حقوق و دستمزد روزانه نیز برخوردار است.مرخصی استعلاجی نیازی به موافقت کارفرما ندارد.
مرخصی ازدواج یا فوت
ازدواج و فوت از اتفاقاتی است که اولی به دلیل خوشایند بودن و دومی به دلیل سوگوار بودن کارگر و به دلیل حالات روحی کارگر به او اعطا می شود. مرخصی ازدواج ۳ روز برای اولین ازدواج کارگر در نظر گرفته شده است و همچنین ۳ روز مرخصی برای فوت بستگان درجه یک کارگر در قانون لحاظ شده است.چرا که شرایط روحی کارگر در روزهای سخت از دست دادن عزیزان مسلما شرایط خوش آیندی نیست از این رو اجبار کارگرانی به کار کردن ، عملا از نظر کارایی هیچ فایده ای نخواهد داشت.
مرخصی استحقاقی کارگران شامل چه مواردی می شود؟
- مرخصی استحقاقی کارگران عادی
- مرخصی استحقاقی کارگران با مشاغل سخت
قانون گذار در متن قانون از یک نوع مرخصی به نام مرخصی استحقاقی صحبت کرده است . مرخصی استحقاقی بدین معناست که کارگر مجاز است در بعضی از روزها در سرکار خود حاضر نشود بدون اینکه از حقوق او مبلغی کسر گردد و یا اینکه بیم از دست دادن شغل خود را داشته باشد .
میزان مرخصی استحقاقی بین کارگران عادی و کارگران با مشاغل سخت متفاوت است .
مرخصی استحقاقی کارگران عادی
قانونگذار ماده۶۲ قانون کار را به مرخصی استحقاقی کارگران عادی اختصاص داده شده است.قانونگذار در ماده مذبور در مورد مرخصی کارگران عادی چنین بیان می نماید:
“مرخصی استحقاقی سالانه ی کارگران با استفاده از مزد و احساب ۴ روز جمعه ، جمعا یک ماه است سایر روزهای تعطیل ، جزء ایام مرخصی محسوب نخواهد شد .برای کار کمتر از یک سال ، مرخصی مزبور به نسبت مدت کار انجام یافته محاسبه می شود..”
همان طور که از ماده استنباط می شود…
هر کارگری در سال حق دارد که یک ماه را سرکار خود حاضر نشود بدون اینکه بابت آن ،با کسری حقوق مواجه شود ، از مدت ۱ ماهی که قانون بیان کرده است اگر ماهانه بخواهیم حساب کنیم ، هر کارگری که به مشاغل عادی اشتغال دارد در ماه ۲ روز و نیم از مرخصی به علاوه ۴ روز جمعه ای که در ماه وجود دارد را می تواند در سرکار خود حاضر نشود اما حقوق آن را دریافت کند.
مرخصی استحقاقی کارگران با مشاغل سخت
افراد در مشاغل سخت و زیان آور فشار و تنش بیشتری را متحمل می شوند از این رو مستحق استفاده از مزایای بیشتری هم نسبت به افراد در مشاغل عادی هستند . از جمله این مزایا ساعت کاری این افراد است که نسبت به افراد در مشاغل عادی ساعات کمتری است و دیگر مرخصی استحقاقی چنین کارگرانی که از میزان مرخصی بالاتری نسبت به کارگران عادی برخوردارند .
قانون گذار در ماده ۶۵ قانون کار در این باره چنین مقرر کرده است :
“مرخصی سالیانه کارگرانی که به کارهای سخت و زیان آور اشتغال دارند ۵ هفته می باشد . استفاده از این مرخصی ، حتی الامکان در دو نوبت و در پایان هر ۶ ماه کار صورت می گیرد . ”
همان طور که در ماده هم بیان شده است…
قانون گذار برای کارگران در مشاغل سخت، میزان مرخصی بیشتری را لحاظ کرده است که این مورد از ریزبینی قانون گذار است. کارگران در چنین مشاغلی می توانند در دو نوبت از این مرخصی استفاده نمایند. به عبارتی بعد از هر ۶ ماه کاری، می توانند از مقداری از این مرخصی استفاده کنند و در ایامی هم که در مرخصی هستند حقوق خود را دریافت نمایند.
نکته مهم:
- مرخصی استحقاقی سالانه می بایست در پایان هر سال استفاده شود . و اگر کارگری از هیچ یک از مرخصی های خود استفاده ننماید تنها قادر است که از کل مرخصی سالانه خود فقط ۹ روز را برای سال آینده ذخیره کند.
کارگران مجاز هستند که از میزان مرخصی که قانون کار برای آن ها منظور کرده است استفاده کنند و یا اینکه در آن روزها هم در محل کار حاضر شوند و حقوق آن روزها را دریافت نمایند. که البته گاها مشاهده می شود کارفرمایان کارگران را اجبار به استفاده از مرخصی خود مینمایند تا از پرداخت چنین حقوقی شانه خالی کنند .و گاهی هم البته کارگرانی هستند که با اجبار کارفرما از استفاده از مرخصی منع می شوند که در هر صورت تخلف کارفرماست.
وضعیت کارگران کارمزد در استفاده از مرخصی استحقاقی چگونه است؟
قانون گذار برای کارگران کارمزد در استفاده از مرخصی استحقاقی نیز چاره ای اندیشیده است و در ماده ۴۳ قانون کار چنین بیان داشته است :
“کارگران کارمزد برای روزهای جمعه و تعطیلات رسمی و مرخصی ، استحقاق دریافت مزد را دارند و ماخذ محاسبه میانگین کارمزد آن ها در روزهای کارکرد آخرین ماه کار آن هاست .مبلغ پرداختی در هر حال نباید کمتر از حداقل مزد قانونی باشد.”
مرخصی حق کارگر است و هیچ کس نمی تواند او را از این حق منع کند. البته اینکه کارگر بخواهد استفاده کند و یا بهاء آن را دریافت کند و یا اینکه برای سال بعد ذخیره کند در اختیار خود کارگر است اما آنچه بدیهی است این است که قانون گذار این حق را در قانون برای کارگر پیش بینی نموده است. فلذا اگر کارفرمایی بخواهد برخلاف قانون چنین حقی را از وی سلب کند با برخورد قانونی مواجه می شود.
مرخصی استحقاقی فوق العاده
نوع دیگری از مرخصی استحقاقی، مرخصی استحقاقی فوق العاده نام دارد که از دیگر تمهیدات قانون گذار است .گاهی به دلایل خارج از اراده برای افراد اتفاقاتی رخ می دهد که نمی توانند در محل کار حاضر شوند ، همچون فوت عزیزانشان و یا اینکه اتفاق خوش آیندی برایشان رخ می دهد . که در اینجا مرخصی که قانون گذار اعطا کرده است جنبه تشویقی دارد.
قانونگذار در ماده ۷۳ قانون کار درباره مرخصی استحقاقی فوق العاده دو مورد را بیان کرده است :
” کلیه کارگران در موارد ذیل حق برخورداری از ۳ روز مرخصی با استفاده از مزد آن را دارند : الف) ازدواج دائم ب)فوت همسر ، پدر ، مادر و فرزندان “
قانون گذار در صورتی که فردی ازدواج دائم انجام دهد به وی ۳ روز مرخصی همراه با حقوق اعطا کرده است. که شاید بتوان آن را نوعی پاداش برای کارگران محسوب کرد.که البته چنین حقی فقط برای یک بار قابل استفاده است و چنانچه ازدواج کارگر به هر علتی به طلاق برسد ، در ازدواج دوم دیگر خبری از چنین مرخصی نیست مگر اینکه چنین فردی در ازدواج نخست از مرخصی مزبور استفاده نکرده باشد که در این صورت در ازدواج دائم دوم مجاز به استفاده می باشد.
مورد دیگری که به طور غیر ارادی رخ می دهد و کارگر را درگیر می کند فوت اقربای درجه اول کارگر به علاوه همسر اوست که در چنین مواقعی ، کارگر مجاز است تا ۳ روز در محل کار حاضر نشود .این مورد بدین جهت پیش بینی شده است که مسلما وضعیت کارگری که عزیزان خود را از دست می دهد شرایط مساعدی نمی تواند باشد.فلذا نیاز به زمان دارد تا بتواند برخود و اوضاع و احوال اطرافش تسلط پیدا کند بدون اینکه بیم از دست دادن شغل خود را داشته باشد.
یکی دیگر از موارد مرخصی استحقاقی در بند الف ماده ۱۰۳ قانون برنامه پنج ساله ششم توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (۱۳۴۰ ـ ۱۳۹۶) مصوب ۱۳۹۵/۱۲/۲۱ آمده است که چنین بیان داشته است :
“از تاریخ لازم الاجرا شدن این قانون کلیه مردان شاغل در قوای سه گانه ، بخش های دولتی ، عمومی غیر دولتی که صاحب فرزند می شوند از سه روز مرخصی تشویقی برخوردار می گردند.”
قانون گذار در این ماده هم به منظور تشویق و شاید هدیه ای به پدر شدن چنین افرادی این مرخصی را به آنان اعطا می کند.
هدف از تدوین این مقاله آگاهی شما عزیزان با حق و حقوقتان می باشد ، حق و حقوقی که شاید بسیاری از کارگران از آن مطلع نباشند و همیشه بیم از دست دادن شغل خود را داشته باشند و هر امر و دستور و قراردادی را بپذیرند.
گروه وکلای دفتر حقوقی بین المللی دادپویان حامی با دارا بودن کادری متخصص و متبحر و سابقه ۱۰ ساله در دعاوی کارگر و کارفرما ، در پاسخ گویی به سوالات شما عزیزان در کنارتان می باشد.
19 پاسخ
من یک کارگر دارم هفته ای یکبار میره مرخصی به نظرتون قانون در این مورد چه اختیاراتی به کارفرما داده ؟
باسلام. طبق قانون کار مرخصی کارگران ۲/۵ روز در ماه می باشد و در صورتی که کارگری بیش از این به مرخصی برود از حقوق ماهیانه و روزهای کارکرد وی کسر می شود.
شرکت مارا به صورت اجباری سالی دو بارمیفرستد مرخصی ۱۵روزمرداد و۱۵روز عید نوروز بقیه سال اگه کار داشته باشیم مرخصی بدونه حقوق وبیمه میشود.راهنمایی کنید. سپاس.
با سلام. همانگونه که در مقاله مرخصی کارگران توضیح داده ایم مرخصی اجباری در قانون کار پیش بینی نشده است و در چنین حالتی می توانید از طریق اداره کار اقدام نمائید.
سلام .شخصی سال۹۷ عقد دایم میکند و سال ۱۴۰۰ استخدام یک شرکت میشود و در همان سال جشن عروسی خود را میگیرد.سه روز مزخصی ازدواج شامل ایشان میشود یا خیر؟
با سلام
خیر نمی توانید
درمورد استفاده مرخصی استحقاقی ۲.۵ روز درماه ذکر کردید، در اصل به ازای کارکرد به استحقاق فرد افزوده میشود(۲.۵ روز به ازای یک ماه) ولی درمورد نحوه و میزان استفاده از آن در ماه بنده در قوانین کار چیزی ندیدم و صرفا این را خوانده ام که با توافق طرفین(ماده ۶۹ قانون کار) می باشد.
با سلام
روزهای استفاده از مرخصی بسته به توافق طرفین است
زمان استفاده از مرخصی ازدواج کی هست ؟ اگر کسی سال ۹۸ ازدواج کرده باشد و امسال بخواهد از سه روز مرخصی ازدواج استفاده کند امکانپذیر است ؟
با سلام
خیر
سلام من مدت یک سال مرخصی بدون حقوق گرفتم حکم همان سال را که به من ابلاغ کردن تمامی مبالغ رو صفر زدن یعنی من افزایش حقوق نداشته ام این کار به چه صورته یعنی من بازگشت به کار بگیرم یک سال از افزایش حقوق عقب موندم و تورم تاثیری نداره ممنون
با سلام
افزایش حقوق شما بر اساس حقوق پایه و سنوات شما محاسبه می شود
با سلام
با توجه به اینکه در کارگاه ما ۱۴ روز کار و ۷ روز استراحت تعریف شده و ساعت کاری ۷ الی ۱۹ می باشد محاسبه استحقاقی چند ساعت باید در نظر گرفته شود؟ آیا همان ۷.۲۰ یا با توجه به عرف ساعت کارگاه همان ۱۲ ساعت باید محاسبه شود?
با تشکر
طبق عرف ساعت کارگاه محاسبه می شود
سپاس
سلام
آیا کارفرما میتواند از مرخصی ذخیره سال گذشته پرسنل به نفع خود در امسال استفاده کند
مثال تا برج ۷ کارگر ۲۶ روز مرخصی رفته یا به درخواست خود یا بعلت عدم تولید
الان کارفرما بازهم به علت عدم تولید مرخصی میدهد ومیگوید از سال قبل طلب دارید.
با سلام. در صورتی که مرخصی در سال استفاده نشود به سال بعد منتقل نمی شود.
در صورتیکه روز تعطیل رسمی مقارن با جمعه بشه ،مثل امروز،و در بازه مرخصی قرار بگیره،آیا کارفرما موظف به خارج کردن این روز از مرخصی هست یا خیر؟مثلا از ۳شنبه هفته پیش مرخصی گرفته باشیم تا ۳ شنبه هفته بعد،و تعطیل رسمی در روز جمعه بیفته.
سلام خیر داخل در مرخصی محسوب میشود