تامین خواسته چک ، یک نوع اقدام احتیاطی است که قانونگذار برای حفظ کردن موضوع دعوای خواهان و جهت جلوگیری از تضییع حقوق وی در دعاوی حقوقی پیش بینی نموده است. بنابراین در دعوای صدور چک بلامحل چنانچه دارنده چک، قصد توقیف اموال صادرکننده را قبل از صدور حکم بر محکومیت صادر کننده چک را، داشته باشد باید درخواست تامین مبلغ چک را مطرح نماید. اصولا تامین خواسته چک بدون خسارت احتمالی صورت می گیرد و لزوم پرداخت خسارت احتمالی در تامین خواسته چک امری استثنائی است(که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد.).

با ظهور چک های صیادی پس از اصلاحات اخیر قانون صدور چک سوالات و ابهامات متعددی در خصوص بحث تامین خواسته در چک برای دارندگان این اسناد تجاری ایجاد شده است. این که تامین خواسته چک ثبت نشده چگونه باید انجام شود و شرایط تامین خواسته چک به چه نحو می باشد از جمله این موارد هستند که در این مقاله سعی بر پاسخ کامل به آن ها خواهیم داشت.

مهلت تامین خواسته چک

در خصوص مطالبه وجه چک علیه صادر کننده، طلبکار می تواند جهت جلوگیری از انتقال دارایی توسط بدهکار و توقیف اموال او از دادگاه درخواست صدور قرار تامین خواسته را تقاضا نماید.

قانون گذار برای تقاضای تامین خواسته چک مهلت خاصی تعیین نکرده است و بنا به ماده ۱۰۸ قانون آئین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی، شخص در سه بازه زمانی می تواند اقدام به تقاضای تامین خواسته برای چک نماید. این سه ورد عبارتند از:

1. قبل از اینکه دعوی اصلی(مانند دعوای مطالبه وجه چک) اقامه گردد می توان صدور قرار تامین خواسته را درخواست نمود در این صورت خواهان می تواند قبل از آنکه دعوی اصلی خود را در دادگاه مطرح نماید، از دادگاه تقاضای صدور قرار تأمین خواسته نماید.
2. خواهان می تواند ،ضمن اقامه دعوی اصلی، صدور قرار تامین خواسته را تقاضا نماید: زمانی که خواهان دادخواست خود را نسبت به ماهیت دعوی ، در دادگاه مطرح می نماید . در ستون تعیین خواسته ، علاوه بر ذکر خواستة خود(مطالبه مبلغ چک)، صدور تأمین خواسته را نیز درخواست می نماید و در شرح و توضیحات دلایل درخواست صدور قرار تأمین خواسته را هم عنوان می نماید .
3. همچنین خواهان می تواند در جریان دادرسی تا زمانی که حکم قطعی صادر نشده باشد، از دادگاه قرار تامین خواسته و توقیف اموال بدهکار را مطالبه نماید: در ضمن دادرسی ، چه در مرحله بدوی ، و چه در مرحله تجدیدنظر ، خواهان می تواند درخواست تأمین خواسته خود را به دادگاهی که به اصل دعوی رسیدگی می نماید، تقدیم کند.

اگرچه قانون گذار مهلتی برای تقاضای تامین خواسته چک معین نکرده است اما در صورتی که دادگاه قبل از طرح دعوای اصلی بنا به درخواست خواهان، اقدام به صدور قرار تأمین خواسته نماید ، خواهان مکلف است ظرف ۱۰ روز در دادگاهی که صالح به رسیدگی برای دعوای اصلی باشد، دعوای خود را اقامه نماید در غیر اینصورت بنا به ماده ۱۱۲ قانون آیین دادرسی مدنی، با درخواست خوانده(بدهکار)، قرار تأمین خواسته که ازسوی دادگاه صادر شده است، توسط همان دادگاه ملغی الاثر می گردد.

تودیع خسارت احتمالی در چک های واخواست نشده

سوالی که در خصوص تامین خواسته چک مطرح می شود این است که آیا سپردن خسارت احتمالی در تامین خواسته برای چکی که واخواست نشده (درمورد آن گواهی عدم پرداخت اخذ نشده) لازم است؟

با توجه به مقررات مواد۳۱۰ لغایت ۳۱۵ قانون تجارت و رای وحدت رویه  شماره ۵۳۶_۱۰/۷/۶۹ هیات عمومی دیوانعالی کشور، صدور قرار تامین خواسته در مورد چکی که خارج از موعد مقرر در ماده۳۱۵ قانون تجارت اقدام به اخذ گواهی عدم پرداخت آن از بانک محال عیله شده باشد، موکول به تودیع خسارت احتمالی از ناحیه خواهان دارنده چک می باشد.

رای وحدت رویه در خصوص تامین خواسته چک

رای وحدت رویه شماره ۵۳۶ صادره از هیات عمومی دیوان عالی کشور به تاریخ ۱۰/۰۷/۱۳۶۹ مقرر می دارد:« قانون صدور چک مصوب ۱۳۵۵ در مادتین ۲ و ۳ و قانون تجارت بشرح مواد ۳۱۰ تا ۳۱۵ شرایط خاصی را در مورد چک مقرر داشته که از آن جمله کیفیت صدور چک و تکلیف دارنده چک از لحاظ موعد مراجعه به بانک و اقدام بانک محال‌علیه به پرداخت وجه چک یا صدور گواهی عدم تأدیه وجه آن و وظیفه قانونی بانک دایر به اخطار مراتب به صادر کننده چک می باشد.

مسئولیت ظهرنویس چک موضوع ماده ۳۱۴ قانون تجارت هم بر اساس این شرایط تحقق می یابد و واخواست برات و سفته به ترتیبی که در ماده ۲۸۰ قانون تجارت قید شده ارتباطی با چک پیدا نمی کند بنابراین گواهی بانک محال‌علیه دائر به عدم تأدیه وجه چک که در مدت ۱۵ روز به بانک مراجعه شده به منزله واخواست می باشد»

تامین خواسته علیه ضامن چک

چنانچه دارنده چک دعوای حقوقی خود را به طرفیت شخصی غیر از صادر کننده چک(مانند ظهرنویس) مطرح نماید آیا برای صدرو قرار تامین خواسته، وی باید خسارت احتمالی بپردازد؟

برای صدور چک بلامحل، دارنده چنانچه در ظرف مهلت های ۱۵روزه و ۴۵روزه مقرر در ماده ۳۱۵ قانون تجارت، چک را به بانک جهت گواهی عدم پرداخت ارائه نماید در نتیجه گواهی عدم پرداخت اخذ گردد، گواهی مذکور حسب رای وحدت رویه ۵۳۶_۱۰/۷/۶۹ دیوان عالی کشور در حکم واخواست بوده و برای این نوع چک ها در مرحله درخواست برای صدور تامین خواسته نیازی به پرداخت خسارت احتمالی نیست.

تامین خواسته علیه ضامن چک

تامین خواسته در چک های صیادی

با توجه به قوانین و مقررات جدید، برای این که چک های صیادی دارای آثار و امتیازات مقرر برای اسناد تجاری باشند، باید صدور چک صیاد در سامانه تعیین شده ثبت گردد. در صورتی که شما چک صیادی دریافت نمایید اما این چک از سوی صادر کننده ثبت نشده باشد، چک مزبور سند عادی تلقی شده و واجد امتیازات مربوط به چک های ثبت شده نخواهد بود. به همین دلیل در چنین مواردی امکان تقاضای تامین خواسته بدون تودیع خسارت احتمالی نخواهد بود. به عبارت ساده تر اگر چک صیادی ثبت نشده باشد، دارنده برای تامین خواسته باید خسارت احتمالی که از سوی دادگاه تعیین می شود در صندوق دادگستری تودیع نماید.

لغو قرار تامین خواسته در صورت عدم توجه دعوا به ظهرنویس چک

در ظهرنویسی چک وسفته اگراموال ظهرنویس توقیف شده باشد و متعاقب آن دعوا متوجه ظهر نویس نباشد آیا قاضی فورا رای به رفع توقیف اموال توقیف شده را صادر می نماید؟

هرچند در ماده ۱۱۶قانون آیین دادرسی مدنی عبارت«اولین جلسه» این شبهه را بوجود آورده که دادگاه بایستی در اولین جلسه رسیدگی به اعتراض خوانده معترض به قرار تامین صادر شده (ظهرنویس) رسیدگی نماید لکن مستفاد از اطلاق ماده ۱۱۸ قانون آیین دادرسی مدنی چنانچه موجبات ادامه توقیف یا تامین اموال مرتفع گردد، دادگاه می تواند در جلسه فوق العاده نسبت به لغو قرار صادر شده اقدام نماید. بنابراین دادگاه می تواند ضمن فک قرار تامین خواسته ای که صادر نموده، همزمان از مال توقیفی ظهرنویس نیز رفع اثر نماید.

آیا برای چک های بلامحل، قبل از سررسید می توان تقاضای تامین نمود؟

بنا به ماده۱۱۴ قانون آیین دادرسی مدنی نسبت به طلب یا مالی معینی که هنوز موعد آن نرسیده باشد در صورتی که حق مستند به سند رسمی باشد و یا خواسته در معرض تضییع و یا تفریط قرار گیرد می توان قبل از موعد درخواست تامین نمود.

بنابراین در خصوص اسناد تجاری واخواست شده که موعد پرداخت آن نرسیده باشد نمی توان درخواست تامین خواسته مطرح نمود مگر اینکه:

• اولا خواسته مستند به سند رسمی باشد که دراین خصوص قابل تعمیم به مواردی است که سند تجاری مطابق مقررات واخواست شده باشد و چون سند تجاری با این وصف در حکم سند رسمی قرار می گیرد می توان قبل از موعد درخواست تامین داد.اگر سند تجاری در موعد مقرر واخواست نشده باشد و به عنوان یک سند عادی مورد درخواست قرار بگیرد نمی شود به استناد آن قرار تامین صادرنمود.
• ثانیا حق در معرض تضییع یا تفریط قرار گیرد به فرض چنانچه متعهد یا صادر کننده چک ورشکست گردد می توان قبل از موعد پرداخت از مسولین سند اعم از صادر کننده وظهرنویسان چک، درخواست تامین خواسته داد.
• چنانچه شخصی دو فقره چک را صادر نموده باشد و چک اول موعد آن رسیده باشد اما وجه آن پرداخت نشده باشد دارنده چک دوم می تواند قبل از موعد چک، تقاضای تامین بنماید.

میزان خسارت احتمالی در خصوص اسناد تجاری(چک، سفته و برات)چگونه تعیین می گردد؟

بنا به تبصره ماده۱۰۸ قانون آیین دادرسی مدنی، ملاکی برای تعیین میزان خسارت احتمالی برای دادگاه مقرر نگردیده و تعیین میزان خسارت احتمالی با در نظر گرفتن مبلغ خواسته با دادگاهی است که درخواست تامین را می پذیرد و صدور قرار تامین موکول به سپردن خسارت احتمالی نیست.

آیا در خصوص درخواست صدور موقت مبنی بر عدم پرداخت وجه چک دادگاه می تواند دستور  موقت را صادر نماید؟

برابر ماده۳۱۰ قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی، دستور موقت در اموری صادر می گردد که تعیین تکلیف آن فوریت داشته باشد و ملاک فوریت، زیان و خسارت جبران ناپذیر است مانند مانند دعاوی مربوط به انتقال سند که در صورت عدم تعیین تکلیف و ذی حق بودن مدعی پس از اثبات، جبران خسارت غیر ممکن یا متعذر است.در این صورت دستور موقت جایز است اما با توجه به ماده۲ قانون صدور چک که چک را در حکم اسناد لازم اجرا معرفی کرده است و دارنده را مستحق دریافت وجه چک از بانک محال علیه معرفی کرده است، بنابراین به ویژه با عنایت به ماده ۱ و تبصره های ۱و۲ ماده۱۴ قانون صدور چک، الحاقی ۱۱/۸/۱۳۷۲ صدور دستور موقت بر منع بانک محال علیه از پرداخت وجه چک، قانونا جایز نیست و دادگاه باید درخواست متقاضی دستور موقت را مردود اعلام نماید که با رد چنین درخواستی قسمت اخیر موضوع مطروحه موضوعا منتفی می گردد.

سخن پایانی

با اصلاحات اخیر قانون صدور چک در سال ۱۴۰۰، چک های جدیدی تحت عنوان چک های صیادی وارد معاملات و مبادلات اشخاص شده اند. چک های جدید با توجه به الزامی بودن ثبت آن ها و عدم وجود قوانین و آیین نامه اختصاصی با چالش های متنوعی روبه رو هستند که در بالا سعی شد به برخی از آن ها اشاره شود.

چنانچه در فرآیند تقاضای تامین خواسته و یا وصول مبلغ چک با مشکل حقوقی مواجه شدید، می توان با مشاوران ما در این زمینه تماس حاصل کرده و مشاوره لازم را اخذ نمایید.