سه شرط برای اخراج کارگر توسط کارفرما

اخراج کارگر یکی از موضوعات حساس و مهم در حوزه مدیریت منابع انسانی است که می‌تواند تأثیرات گسترده ‌ای بر روی کارکنان و سازمان‌ ها داشته باشد. در دنیای امروز، با تغییرات سریع اقتصادی و تکنولوژیک، بسیاری از شرکت ‌ها ناگزیر به بازنگری در ساختار نیروی کار خود هستند. اما چگونه می‌توان این فرآیند را به گونه‌ای مدیریت کرد که هم حقوق کارگران رعایت شود و هم نیازهای سازمان برآورده گردد؟ در این مقاله، به بررسی جنبه‌های مختلف اخراج کارگر، از جمله دلایل، پیامدها و راهکارهای قانونی و اخلاقی می‌پردازیم. همچنین نکاتی را مطرح خواهیم کرد که کارفرمایان و کارگران می‌توانند برای کاهش تنش ‌ها و حفظ روابط حرفه‌ ای به کار گیرند. با ما همراه باشید تا به درک بهتری از این موضوع پیچیده و چالش‌ برانگیز برسیم.

اخراج کارگر در چه صورتی موجه است؟

دلایل وجهی که کارفرما می تواند بر آن اساس کارگر را اخراج نماید در ماده ۲۷ قانون کار  در مقرر گردیده است. در بند اول ماده ۲۷ قانون کار به دو مورد از موارد مجاز اخراج کارگران توسط کارفرما اشاره کرده است .

1. قصور کارگر: قصور به صورت عام به کار رفته است، به عبارتی شرح  وظایف کارگر در قرارداد کار مشخص است و حال اگر کارگر برخلاف مفاد قرارداد عمل نماید یا در انجام امر مورد نظر کوتاهی ورزد قصور محسوب خواهد شد.
2. عدم رعایت آئین‌نامه ‌های انضباطی کارگاه: هر کارگاه و محیط کاری دارای یک سری آئین‌نامه ‌های انضباطی مختص خود است و کارگری که در آن ‌جا فعالیت دارد موظف است به آن ‌ها عمل نماید و عدم رعایت آن‌ها باعث می‌شود که در وهله اول به او تذکر کتبی داده شود و اگر باز هم توجهی به این امر صورت نگیرد، کارفرما حق اخراج کارگر را دارد.

کارفرما حق دارد در صورت اعلام نظر مثبت شورای کار، علاوه ‌بر مطالبات و حقوق معوقه به نسبت هر سال سابقه کار معادل یک ماه آخرین حقوق کارگر را به عنوان (حق سنوات) به وی پرداخت و قرارداد کار را فسخ کند.

سه شرط برای اخراج کارگر توسط کارفرما

سه شرط اصلی برای اخراج کارگر توسط کارفرما در قانون کار ایران عبارت ‌اند از:

1. عدم توافق طرفین:کارفرما می‌تواند در صورتی که بین طرفین توافقی برای ادامه همکاری وجود نداشته باشد، کارگر را اخراج نماید. به عبارت دیگر، اگر کارفرما و کارگر نتوانند به توافقی در مورد شرایط کاری، حقوق و تعهدات دست یابند و روابط کاری به نحوی که ادامه آن مقدور نباشد، می‌توانند به اخراج کارگر روی آورند.
2. عدم اجرای تعهدات کارگر: در صورتی که کارگر به تعهدات خود در قبال کارفرما به طور عمدی و متعمد عمل نکند، کارفرما می تواند نسبت به اخراج وی اقدام نماید. مثلاً، اگر کارگر بارها و مکرراً مرتکب تأخیر در حضور به محل کار شود یا از وظایف خود عمداً خارج شود، کارفرما می‌تواند به اخراج او روی آورد.
3. عدم توانایی کارگر در انجام کار: اگر کارگر به دلیل ناتوانی فیزیکی یا ذهنی نتواند وظایف خود را به درستی انجام دهد نیز از موجبات ایجاد حق اخراج برای کارفرما می شود. در این‌ صورت، کارفرما ممکن است با توجه به شرایط و بر اساس مدارک پزشکی یا نظر کارشناسان مختص، به اخراج کارگر بپردازد.

اخراج کارگر بدون قرارداد

در قانون کار تصریح گردیده است که قرارداد کار می تواند به صورت کتبی باشد یا شفاهی. چنانچه به صورت شفاهی باشد، کارگر برای اثبات رابطه کاری باید مستنداتی که دال بر وجود چنین رابطه ای است ارائه نماید.

بنابراین اخراج کارگر بدون قرارداد، حق و حقوق قانونی وی را تضییع نمی نماید و اخراج بدون علت کارگری که دارای قرارداد کتبی نیست، همان آثاری را دارد.

نحوه محاسبه حق و حقوق کارگر در صورت اخراج

یکی از دعاوی اداره کار که بسیار رایج است، مطالبه حق و حقوق قانونی از کارفرما می باشد. همان‌گونه که بیان گردید در ایران، حقوق و حقوق کارگران اخراج شده تحت مجموعه قوانین کاری و قوانین مربوط به اخراج کارگران تعیین خواهد شد. در ادامه به بررسی یک ‌سری از این مطالبات خواهیم پرداخت:

1. حقوق تمام وقتی:کارگرانی که اخراج می‌شوند، حقوق تمام وقتی خود را برای مدت کارکردگی قبل از اخراج دریافت می‌نمایند. این حقوق شامل حقوق پایه، اضافه کاری، حقوق مساعده و سایر مزایا مربوطه است.
2. حقوق مرخصی ناگزیر:کارگران اخراج شده حق دارند تا مرخصی‌ های ناگزیر خود را که از قبل تجمیع کرده‌اند، دریافت کنند. مرخصی ‌های ناگزیر شامل مرخصی سالانه یا مرخصی استعلاجی است.
3. حقوق تعطیلات سالانه: کارگرانی که اخراج می‌شوند، حق دارند تا تعطیلات سالانه خود را دریافت کنند. تعطیلات سالانه بر اساس مدت کارکرد و دوره استخدامی کارگر تعیین خواهد شد.
4. مزایا و تسهیلات دیگر:بسته به قوانین و مقررات کاری و قراردادهای کاری، کارگران اخراج شده ممکن است حقوق و مزایای دیگری نیز دریافت کنند. این شامل بیمه ‌های تامین اجتماعی و سلامت، بیمه بیکاری، تسهیلات مسکن و سایر تسهیلات قابل ارائه توسط کارفرما نیز خواهد بود.

مراجع صالح رسیدگی به دعاوی اخراج کارگر

• شورای کار: شورای کار در برخی از کارگاه ‌ها جهت تصمیم‌ های این چنینی در مورد کارگر و اختلافات احتمالی در نظر گرفته شده است. حتی الامکان سعی براین است که اختلافات کارگر و کارفرما در همین شورا حل و فصل شود. در مورد قصور کارگر و عدم انجام وظایف طبق آئین ‌نامه هم در صورتی که کارگاه دارای چنین شورای باشد موضوع در شورا مطرح خواهد شد و در صورت موافقت اعضا، مطالبات حقوق و معوقه و سایر مزایای کارگری به او اعطا می‌گردد و قرارداد او فسخ می‌شود. لازم به ذکر است که، اگر هم در کارگاهی شورای کار نباشد، نظر مثبت انجمن صنفی نیاز است.
• هیات تشخیص اداره کار: چنانچه اختلاف در شورای مزبور حل نشود، موضوع در هیات تشخیص اداره کار مطرح می‌شود و در صورت مثبت بودن نظر هیات تشخیص مبنی ‌بر موضوعات فوق الذکر، کارفرما مجاز به فسخ قرارداد کار زودتر از موعد با کارگر می‌باشد.
• هیات حل اختلاف اداره کار: در صورتی که در مرحله بدوی (هیات تشخیص اداره کار ) اختلاف کارگر و کارفرما حل نشود، کارگر می‌تواند از رای هیات تشخیص، تجدیدنظر نماید و پرونده به هیات حل اختلاف اداره کار جهت بررسی ارجاع می‌گردد. فلذا مشاهده می‌شود حتی با وجود دلایل، باز هم اخراج کارگر توسط کارفرما به سهولت امکان ‌پذیر نیست و نیازمند اثبات قصور و عدم رعایت ضوابط توسط کارگر است. که در برخی از موارد این موضوع هم سختی ‌های خاص خود را دارد. از این رو توصیه خواهد شد، چنانچه شما به عنوان کارفرمایی قصد اخراج کارگری را که با عدم انجام وظایفش به شما و کارتان ضرری را وارد نموده است را دارید می‌تواند از راه صحیح و با ادله مکفی در این راه گام بردارید تا بتوانید نتیجه مطلوب را از آن خود کنید. همچنین، مشورت و راهنمایی وکیل اداره کار را جز برنامه‌های خویش قرار دهید.

عواقب اخراج کارگر برای کارفرما

عواقب اخراج کارگر برای کارفرمایی که بدون‌ دلیل موجه کارگر خود را اخراج می‌نماید، می‌تواند بسیار سنگین باشد که در ادامه به بعضی از این عواقب خواهیم پرداخت:

1. پرداخت مطالبات مالی:کارفرما به پرداخت مطالبات مالی معوقه به کارگر پیش از اخراج او محکوم می شود. این شامل حقوق بازمانده، مزایا، تعطیلات سالانه، مرخصی ناگزیر و سایر مطالبات مالی مربوط به کارگر است.
2. جبران خسارت: در صورتی که اخراج کارگر به طور غیر قانونی صورت گیرد، کارفرما ممکن است محکوم به جبران خسارت به کارگر شود. این شامل خسارت‌ های مالی و غیرمالی ممکن است.
3. پیگیری قضایی: کارگران اخراج شده ممکن است به دلیل انصراف از قرارداد کاری غیرقانونی یا نقض حقوق کارگری، اقدام به پیگیری قضایی کنند. در صورتی که دادگاه به نفع کارگر صدور حکم کند، کارفرما ممکن است مجبور شود به جبران خسارت و پرداخت جریمه ‌ها و جرائم مربوطه باشد.

در چه مواردی کارفرما حق اخراج کارگران را ندارد؟

قانون‌گذار در قانون کار موادی را لحاظ کرده است که در این مواد وضعیت کار کارگر به صورت تعلیق در می‌آید و کارفرما حق اخراج وی ر ا به این دلایل ندارد.

1. در صورتوقوع حوادث قهری و خارج از اراده طرفین که تمام یا قسمتی از کارگاه تعطیل گردد و انجام تعهدات کارگر و کارفرما در آن مدت غیر ممکن شود. قرارداد در این حالت به صورت معلق در می‌آید و کارفرما حق اخراج کارگر را بدین دلیل ندارد. البته تشخیص قهری بودن حادثه و عدم انجام وظایف هم با وزارت کار و امور اجتماعی است .
2. کارگرانی که مطابق قانون کار ازمرخصی تحصیلی و یا دیگر مرخصی‌ های بدون حقوق استفاده می‌نمایند در مدت مرخصی و به مدت ۲ سال قرارداد آن ‌ها به حالت تعلیق در می‌آید و کارفرما حق اخراج کارگر را بدین سبب ندارد .
3. گاهی ممکن است کارگریتوقیف گردد و البته توقیف وی منجر به حکم محکومیت نگردد. در این صورت کارفرما نمی‌تواند بدین دلیل او را از کار اخراج کند بلکه در مدت توقیف، کار کارگر به حالت تعلیق در می‌آید.
4. دردوران نظام وظیفه هم قرارداد کار به حالت معلق در می‌آید. اما کارگر باید حداکثر ۲ سال پس از اتمام خدمت خود به کار برگردد و اگر هم شغل او حذف شده باشد به شغلی مشابه شغل سابق مشغول خواهد شد و کارفرما به دلیل حذف شغل یا خدمت نظام وظیفه قادر نخواهد بود مانع کار کارگر شود.

پس از احراز هرکدام از موارد فوق قانون گذار کارفرما را مسئول دانسته و اخراج کارگر در صورت داشتن قرارداد، اخراج غیرقانونی قلمداد خواهد شد.

شکایت از کارفرما بابت اخراج

چنانچه موارد اخراج غیرقانونی مذکور در قانون و مواد ۱۵، ۱۶، ۱۷،۱۹ قانون کار رخ دهد، عمل کارفرما در حکم اخراج غیر قانونی بوده و کارگر در صورت مشاهده هر کدام از موارد اخراج غیرقانونی حق دارد ظرف مدت ۳۰ روز به هیات تشخیص مراجعه نماید.

در صورتی که کارفرما در هیات مذکور حضور پیدا کند و نتواند اثبات نماید که اخراج کارگر توسط او موجه بوده است، به تشخیص هیات مزبور موظف است کارگر را به کار بازگرداند و حقوق و مزایای او را هم از تاریخ مراجعه به کارگاه باید محاسبه کند.

اما در صورتی که کارفرما عذرموجه خود را برای نپذیرفتن کارگر بتواند اثبات کند به ازای هر سال سابقه کار کارگر، ۴۵ روز آخرین مزد به کارگر پرداخت خواهد شد که این موضوع در واقع همان ( مهلت ۴۵ روزه تبدیل وضعیت نیروهای شرکتی) است.

اگر چه بسیاری از کارگران به دلیل کمبود تقاضای کار از حق و حقوق خود به سهولت می‌گذرند و گاها دیده شده به انجام اموری هم می‌پردازند که خارج از قرارداد کاری است اما از بیم اخراج از کار سکوت می‌نمایند، اما سکوت همیشه هم راه حل منطقی نیست بلکه به وفور مشاهده شده است که با سکوت چه حق ‌ها که از افراد محق ضایع شده است.

پس این نکته را در نظر داشته باشید که کارفرما اگر چه صاحب کار کارگر است اما حق هر نوع برخوردی از جمله اخراج بی‌دلیل کارگر را ندارد و از این رو اگر چنین اتفاقی بیفتد قانون حامی کارگر است. توصیه می‌شود برای به دست آوردن نتیجه مطلوب و بهتر پیش رفتن روند دعاوی حتما با وکیل در این زمینه مشاوره حقوقی لازم را داشته باشید.

برگشت به کار بعد از اخراج

اخراج کارگر طبق قانون کار ایران برای او حق برگشت به کار بعد از ترک کار را فراهم می‌کند. زمان و شرایط بازگشت به کار بعد از اخراج ممکن است بسته به موارد خاص متفاوت باشد اما در صورت کلی، کارگر اخراج شده، در صورتی که اخراجش غیرقانونی بوده باشد، حق برگشت به کار را دارد. در صورتی که اخراج بر اساس قوانین و مقررات صورت گرفته باشد، کارگر باید به تعهدات و شرایط قرارداد کاری پیشین خود پایبند بماند.

اخراج کارگر یکی از موضوعات حساس و پیچیده در حوزه روابط کار است که می‌تواند تبعات حقوقی و مالی قابل توجهی برای کارفرمایان به همراه داشته باشد. آگاهی از قوانین و مقررات کار و رعایت اصول قانونی در فرآیند اخراج، می‌تواند به کاهش ریسک‌ های حقوقی و حفظ اعتبار کسب ‌وکار کمک کند. از طرف دیگر، کارگران نیز باید از حقوق قانونی خود آگاه باشند تا بتوانند در صورت نیاز از آن‌ها دفاع کنند.

دفتر حقوقی بین‌المللی دادپویان حامی با بهره‌گیری از تیمی متخصص و مجرب در زمینه حقوق کار، آماده است تا به شما در تمامی مراحل این فرآیند یاری رساند. چه به عنوان کارفرما و چه به عنوان کارگر، می‌توانید از مشاوره تخصصی ما بهره‌ مند شوید تا حقوق خود را به بهترین شکل ممکن حفظ کنید.