دانشجویان کارشناسی رشته حقوق، پس از فارغ التحصیل شدن و شرکت در آزمون وکالت و قبولی در این آزمون پروانه کارآموزی را اخذ می نمایند و طی دوره کارآموزی و گذراندن آزمون اختبار، موفق به اخذ پروانه وکالت پایه یک دادگستری می شوند و از آن پس به عنوان یک وکیل پایه یک دادگستری شناخته می شوند.
بنابراین بین کارآموز وکالت و وکیل پایه یک دادگستری فرق می باشد و نباید اینطور تصور نمود که هر شخص که در آزمون وکالت قبول می شود وکیل نامیده می شود چرا که لفظ وکیل فقط در مورد وکلایی به کار می رود که دارای پروانه پایه یک دادگستری می باشند و می توانند روی کارت ویزیت و سربرگ خود وکیل پایه یک دادگستری را استفاده نمایند، در غیر اینصورت شامل تخلفات انتظامی می شوند.
وکیل پایه یک در قبول پرونده های محاکم قضایی محدودیتی نداشته و می تواند هر قسم پرونده را با توجه به علاقه و تخصص خویش قبول نماید، در حالی که کارآموز وکالت در اخذ پرونده با محدودیت هایی رو به رو است.
قانون حق انتخاب بیش از یک وکیل پایه یک را نیز در هر پرونده به افراد داده است و دو وکیل می توانند به صورت متفقاً یا منفرداً در پرونده های ارجاعی اعلام وکالت نموده و پیگیری آن را به عهده گیرند.
انواع وکیل چایه یک دادگستری در دعاوی حقوقی
می توان وکلا را به دسته و انواع زیر تقسیم نمود:
وکیل تعیینی یا قراردادی
منظور از وکیل تعیینی یا قراردادی این است که فردی شخصی را به عوان وکیل خود بر می گزیند و با تنظیم قرارداد وکالت او را برای دفاع از حقوق خود در مراجع قضایی نایب خود قرار می دهد.
وکیل تسخیری(انتخابی)
وکیل تسخیری در دعاوی کیفری نقش ایفا می کند، به این صورت که در موارد محاکماتی و دادرسی متهم به دلیل عدم تمکن مالی و یا هر دلیل دیگری از حق داشتن وکیل محروم می ماند. در چنین مواقعی، زمانی که متهم برای دفاع از خود در دعاوی کیفری هیچ وکیلی به پرونده وارد نکرده است، دادگاه از میان وکلای دادگستری، وکیلی را به صورت تصادفی و رایگان در اختیار متهم قرار می دهد.
وکیل سازمانی
براساس قانون حمایت قضایی از کارمندان نیروهای مسلح و دولتی، در صورتی که کارمندان ارگانهایی مانند ارگانهای لشگری و کشوری در کارهای خدمتی با مشکلات حقوقی و قضایی مواجه شوند، سازمان محل خدمت او موظف است متخصصان حقوقی خود را به عنوان وکیل در اختیار کارمندان خود برای دفاع از آنهاقرار بدهد.
وکیل کارآموز
وکلای کارآموز، در واقع وکلایی هستند که در آزمون وکالت قبول شده اند و یابد برای اخذ پروانه وکالت پایه یک خود، این دوره را سپری کنند. این افراد می توانند در همان مدت کارآموزی زیر نظر سرپرستان خود، وکالت پرونده های سبک و بعضاً با موضوعات محدودرا بر عهده بگیرند.
وکیل قوه قضائیه
به تمامی افرادی که در رابطه با اجرای ماده ۱۸۷ قانون پنج ساله سوم توسعه اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی کشور از مرکز امور کارشناسان قوه قضائیه و مشاورین حقوقی پروانه وکالت اخذ کرده اند وکیل قوه قضائیه می گویند. البته امروزه این نهاد به مرکز وکلا و مشاوران قوه قضاییه تغییر نام داده است.
وکیل ایثارگران(وکیل حمایتی)
هنگامی که بسیجیان و افراد ایثارگر در موضوعات حقوقی و قضائی با مشکلاتی رو به رو می شوند، وکلای قضائی که در اجرای قانون حمایت قضایی و یا قانون سپاه از دفتر حمایت قضایی پروانه دریافت نموده اند، به عنوان وکیل ایثارگران و بسیجیان در مراجع قضایی حاضر شده و خود را با نام وکیل حمایتی معرفی می کنند.
وکیل معاضدتی
وكالتی است كه از طرف كانون وكلا در امور حقوقي، طبق قانون و با رعايت مقررات فصل دوم آييننامه ی قانون وكالت به وكلا ارجاع داده می شود و همچنين تبصره ی ماده ی ۳۱ قانون وكالت در تعريف وكالت معاضدتی (انتخابی) تعريف مذكور را آورده است. مطابق ماده ۲۴ این قانون ، کسانی که قدرت تأدیه هزینه های حق الوکاله را ندارند، می توانند از کانون وکلا تقاضای معاضدت و در نتیجه ی آن وکیل معاضدتی نمایند، مشروط به اینکه دعوا بر اساس و راجع به شخص تقاضاکننده باشد.
اختیارات وکیل پایه یک دادگستری در امر دادرسی
وکیل پایه یک دادگستری کلیه اختیارات مربوط به دادرسی را دارد اما در رابطه با برخی اختیارات تصریح در وکالتنامه الزامی است.
همانطور که در ضمن مقاله پیشین اشاره شد قرارداد وکالت عقدی است که به موجب آن شخصی به دیگری در انجام بعضی امور نیابت می دهد و او را در انجام کاری برای مثال طرح دعوا در دادگستری نایب و نماینده ی خود می کند.
در دعاوی مدنی هر یک از طرفین دعوا اجازه دارند حداکثر تا ۲ نفر وکیل به دادگاه معرفی کنند. وکلای طرفین نیز باید دارای شرایطی باشند که به موجب قانون راجع به وکالت در دادگاه ها برای آنان مقرر شده است.
به موجب ماده ی ۳۵ قانون آئین دادرسی مدنی وکالت در دادگاهها شامل تمام اختیارات راجع به امر دادرسی است جز آنچه را که موکل استثناء کرده یا توکیل در آن خلاف شرع باشد.
در عین حال که به موجب ماده ی فوق وکالت در دادگاهها شامل تمام اختیارات راجع به امر دادرسی است اما به موجب همین ماده در امور زیر اختیارات وکیل باید در وکالتنامه تقدیم گردد:
- وکالت راجع به اعتراض به رأی، تجدیدنظر، فرجام خواهی و اعاده دادرسی
- وکالت در مصالحه و سازش
- وکالت در ادعای جعل یا انکار و تردید نسبت به سند طرف و استرداد سند
- وکالت در تعیین جاعل
- وکالت در ارجاع دعوا به داوری و تعیین داور
- وکالت در توکیل
- وکالت در تعیین مصدق و کارشناس
- وکالت در دعوای خسارت
- وکالت در استرداد دادخواست یا دعوا
- وکالت در جلب شخص ثالث و دفاع از دعوای ثالث
- وکالت در ورود شخص ثالث و دفاع از دعوای ورود ثالث
- وکالت در دعوای متقابل و دفاع در قبال آن
- وکالت در ادعای اعسار
- وکالت در قبول و یا رد سوگند
به خاطر داشته باشیم که تبصره ی ماده ی فوق نیز اذعان می دارد که اشاره به شماره های یاد شده در این ماده بدون ذکر موضوع آن، تصریح محسوب نمی شود.
با توجه به ماده ی ۳۶ قانون آئین دادرسی مدنی وکیل پایه یک دادگستری در صورتی حق درخواست صدور برگ اجرایی و تعقیب عملیات آن و اخذ محکوم به و وجوه ایداعی به نام موکل را خواهد داشت که در وکالتنامه تصریح شده باشد.
التبه در اینجا لازم است ذکر کنیم که اصولاً وکیل پایه یک دادگستری دارای تمام اختیارات راجع به امر دادرسی در پرونده است ولی به موجب تبصره ی۲ ماده ۳۵ قانون آئین دادرسی مدنی برخی امور وجود دارند که غیر قابل توکیل می باشند مانند: سوگند، شهادت، اقرار، لعان و ایلاء
بنابراین در رابطه با موارد فوق وکیل دادگستری نمی تواند نماینده باشد و از طرف موکل سوگند بخورد و یا ادای شهادت کند و شخص موکل می بایست شخصاً در محکمه حضور پیدا کند و نسبت به ادای سوگند، شهادت، اقرار، لعان و ایلاء اقدام کند.
حقوق و تکالیف وکیل پایه یک دادگستری
وکیل پایه یک دادگستری در انجام رسالت خود به عنوان یکی از خدمتگزاران امنیت قضایی و مدافع عدالت، نیازمند حمایت های قانونی است تا بتواند با فراغ بال و اعتماد به نفس لازم، بدون ترس از تعقیب و توفیق و واهمه از اشخاص، هر که باشند، با بهره گیری از تخصص و شایستگی های خویش، بر رسالت اصلی خود که مبارزه با ظلم ظالم، هر ظالمی و حمایت از مظلوم، هر مظلومی است عمل نماید. اما در مقابل، اهمیت، اعتبار و آثار وظیفه مزبور ایجاب می نماید که وکیل دادگستری تکالیفی را نیز بر عهده بگیرد.
وکیل دادگستری باید از تضمین کافی برخوردار باشد تا از گزند و تعرض ظالم که می تواند از قوای عمومی و یا اشخاص ذی نفع باشد، در امان بوده و احساس چنین امنیتی را بنماید.
در این جهت قانونگذاران کشورها با وضع مقرراتی گامهایی برداشته اند در کشور ما نیز مقرراتی در همین خصوص وجود دارد که می بایست مورد بررسی قرار گیرد از طرف دیگر نظر به اینکه وکلای پایه یک دادگستری در مقابل خدماتی که به موکل می نمایند مستحق حق الوکاله می باشند میزان حق الوکاله نیز مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
حمایت کیفری
هر کس نسبت به وکیل دادگستری در حین انجام وظیفه وکالتی یا به سبب آن توهین نماید به ۱۵روز تا سه ماه زندان محکوم می شود.(ماده ی ۲۰ لایحه استقلال کانون وکلای دادگستری)
استحقاق حق الوکاله
به موجب ماده ی ۱۹ لایحه ی استقلال کانون وکلای دادگستری مصوب ۱۳۳۳ قرارداد حق الوکاله بین وکیل و موکل معتبر است. بنابراین وکلا می توانند نسبت به حق الوکاله با موکلین خود قرارداد منعقد نمایند.
تعرفه حق الوکاله نه تنها در صورت فقدان قرارداد برای وکیل و موکل، محکوم علیه و شخص ثالث معتبر است، بلکه مبنای تشخیص مالیات بردرآمد وکلاء و «سهم کانون وکلاء و سهم صندوق بازنشستگی» نیز قرار می گیرد.
تکالیف وکیل پایه یک دادگستری
در کشورمان ایران مقرراتی در خصوص تکالیف و وظایف وکلای دادگستری وجود دارد که مهمترین آن مقررات انتظامی وکلای دادگستری است.
در حقیقت وکیل پایه یک دادگستری به موجب قانون وظایفی را عهده دار می باشد که عدم رعایت آنها موجب مسئولیت آنها می گردد.
مسئولیت وکلاء ممکن است انتظامی، کیفری و مدنی باشد.
برخی وظایف وکیل دادگستری با ضمانت اجرای تخلف انتظامی
- حضور وکیل در دادگاه الزامی است: وکیل باید در دادگاه کیفری و دادگاه جنایی یا در دادگاه حقوقی که وقت آن زودتر ابلاغ شده است در صورتی که جمع بین اوقات مزبور ممکن نباشد، حاضر شود.
- انجام کارهای معاضدتی الزامی است: وکیل باید کارهای معاضدت قضایی، ارجاعی از طرف کانون و دفاع از متهمین که از طرف دادگاهها در حدود قانون و نظامات ارجاع می شود، را به خوبی و با علاقه مندی انجام دهد.
- رویت نمودن اوراق ارسالی از کانون الزامی است: وکیل مکلف است کلیه اوراق فرستاده شده از کانون اعم از نامه، اخطار، رونوشت، ادعا نامه یا حکم، که به وسیله مأمور با پست سفارشی می شود را قبول و روئیت نموده و رسید دهد.
وکیل پایه یک دادگستری در راستای انجام امر وکالت و پس از اخذ پروانه دارای یکسری حقوق قانونی است و در مقابل وظایف و تکالیفی را با توجه به قانون بر عهده دارد.