هر مال منقولی که در تصرف تاجر ورشکسته باشد، متعلق به تاجر محسوب می شود؛ مگر آنکه خلاف این امر ثابت شود. اگر شخصی مدعی شود نزد تاجر ورشکسته اموالی داشته و خواهان باز پس گرفتن این اموال بدون قرار گرفتن در صف غرما باشد، می تواند نسبت به طرح دعوای استرداد مال علیه ورشکسته اقدام نماید.

استرداد مال علیه ورشکسته

موارد طرح دعوای استرداد مال علیه ورشکسته

یکی از مندرجات حکم ورشکستگی، دستور دادگاه جهت توقیف اموال تاجر ورشکسته است؛ چرا که اموال تاجر وثیقه عام دیون او محسوب می شود. بنابراین کلیه اموال متعلق به ورشکسته، به جز مستثنیات دین، صرف تادیه دیون او خواهد شد.

چنانچه شخص ثالثی مالی نزد ورشکسته داشته باشد باید از طریق مامور تصفیه یا اداره تصفیه و نهایتا از طریق دادگاه صادرکننده حکم ورشکستگی، استرداد اموال خود را بخواهد. در غیر این صورت اموال مذکور نیز به عنوان اموال تاجر ورشکسته صرف تادیه دیون خواهد شد. استرداد اموال موجود نزد تاجر ورشکسته تابع قواعد خاصی است که مواد ۵۲۸ به بعد قانون تجارت را به خود اختصاص داده است.

به طور کلی شخص ثالث به ۲ جهت علیه تاجر ورشکسته دعوای استرداد مال را مطرح می کند؛ اول در مواردی که مدعی مالکیت اموال باشد و دوم در صورتی که مدعی فسخ معامله میان خود و ورشکسته شود و بر همین اساس بخواهد مال موضوع معامله را مسترد نماید.

طرح دعوای استرداد مال علیه ورشکسته بر اساس ادعای مالکیت

در موارد ذیل خواهان دعوای استرداد بر مبنای مالکیت خود بر اموال موجود نزد تاجر تقاضای استرداد را مطرح می کند:

• استرداد عین مال در فرض تلف : به طور کلی عین مالی که متعلق به ثالث بوده و نزد تاجر ورشکسته موجود باشد، قابل استرداد است. اگر عین مال متعلق به غیر که نزد ورشکسته بوده قبل از صدور حکم ورشکستگی تلف شده باشد، صاحب مال چاره ای جز وارد شدن در صف غرما ندارد. البته اگر مال تلف شده از جمله اموال مثلی باشد، نمی توان مالک را جزء هیات غرما قلمداد کرد؛ چرا که تنها طلبکارانی جزء هیات غرما محسوب می شوند که طلب آنها وجه نقد باشد. اگر تلف مال بعد از صدور حکم ورشکستگی رخ داده باشد نیز مالک نمی تواند وارد غرماء شود. دلیل این امر آن است که در چنین حالتی منشاء طلب مربوط به زمانی بعد از صدور حکم است و این طلبکار باید پس از ختم تصفیه جهت وصول طلب خود اقدام کند.
• استرداد عین مستاجره : اگر مال متعلق به شخص ثالث به موجب قرارداد اجاره نزد ورشکسته باشد و در اثناء مدت اجاره، تاجر (مستاجر) ورشکسته شود، موجر نمی تواند استرداد مال خود را بخواهد و تنها می تواند برای مطالبه اجاره بهایی که تا آن زمان باید دریافت می کرده داخل در غرما شود و پس از انقضای مدت اجاره می تواند نسبت به استرداد مال خود اقدام کند.
• استرداد وثیقه : شخصی که مال خود را به عنوان وثیقه نزد تاجر گذاشته نمی تواند مال مورد وثیقه را مسترد کند؛ چرا که مال مزبور متعلق حق تاجر ورشکسته قرار گرفته و قابل استرداد نیست.
• استرداد اسناد تجاری : اگر شخصی قبل از ورشکستگی، اسناد تجاری خود را به تاجر داده باشد تا مبلغ آن را وصول کند و به حساب صاحب سند نگه دارد یا به مصرف معینی برساند، در صورتی که اسناد تجاری مزبور وصول نشده باشد و عینا نزد تاجر ورشکسته موجود باشند، صاحبان آن اسناد می توانند عین اسناد را مسترد کنند. در فرضی که وجه اسناد تجاری توسط تاجر ورشکسته وصول شده باشد، دعوای استرداد از سوی صاحب اسناد قابل استماع نبوده و او باید برای دریافت مال خود در صف غرما قرار بگیرد.
• استرداد مال امانی : در فرضی که شخص، مال خود را به منظور فروش یا به هر منظور دیگری به نحو امانی نزد تاجر گذاشته باشد، تا زمان بقای عین اموال نزد تاجر، کلا یا جزئا، از سوی مالک قابل استرداد است.

دعوای استرداد مال علیه ورشکسته به جهت فسخ معامله

• استرداد اموال خریداری شده توسط تاجر ورشکسته : در صورتی که تاجر ورشکسته مالی را به حساب شخص دیگری خریده باشد و بعد از آن، حکم ورشکستگی تاجر صادر شود، در خصوص دعوای استرداد باید دو فرض را از یکدیگر تفکیک کنیم. اگر قیمت مال توسط تاجر پرداخت نشده باشد، فروشنده مال می تواند تقاضای استرداد را مطرح کند و اگر مال را تسلیم نکرده باشد می تواند از تسلیم امتناع کند. به عبارت دیگر صدور حکم ورشکستگی خریدار پیش از پرداخت ثمن به فروشنده حق فسخ معامله را می دهد. اگر قیمت مال توسط تاجر پرداخت شده باشد، خریدار کالاها که تاجر به حساب او اقدام به معامله کرده، می تواند کالاها را مسترد نماید.
• استرداد اموالی که جهت فروش نزد تاجر ورشکسته بوده : در فرضی که شخصی که اموال خود را نزد تاجر گذاشته باشد تا او اموال را به فروش رسانده و قیمت را به او بپردازد، اگر اموال توسط تاجر فروخته شده باشد اما قیمت آن وصول نشده باشد، صاحب مال حق استرداد اموال را خواهد داشت.
• استرداد اموال فروخته شده به تاجر پیش از تادیه ثمن : اگر تاجر ورشکسته اقدام به خریداری مالی کرده باشد اما اموال مذکور هنوز به تاجر تحویل داده نشده باشد، فروشنده می تواند به همان اندازه که قیمت اموال پرداخت نشده از تسلیم مبیع امتناع ورزد؛ اما اگر ثمن معامله را دریافت کرده باشد حق فسخی نخواهد داشت و ملزم به تسلیم مبیع می باشد.
• استرداد اموال ارسال شده برای تاجر : برابر ماده ۵۳۲ قانون قانون تجارت، اگر مال‌التجاره که برای تاجر ورشکسته حمل شده قبل از وصول از روی صورت ‌حساب یا بارنامه که دارای امضاء ارسال‌کننده است، به ‌فروش رسیده و فروش صوری نباشد، دعوای استرداد پذیرفته نمی‌شود و الا قابل استرداد است و استرداد کننده باید وجوهی را که به‌طور علی‌ الحساب گرفته یا مساعدتاً از بابت کرایه حمل و حق کمیسیون و بیمه و غیره تأدیه شده یا از این بابت ‌ها باید تأدیه بشود به طلبکارها بپردازد.

نحوه طرح دعوای استرداد اموال علیه ورشکسته

اگر برای تصفیه امور ورشکسته، مدیر تصفیه تعیین شده باشد، تقاضای استرداد باید ابتدا به مدیر تصفیه ابلاغ شود. مدیر تصفیه می تواند با تصویب عضو ناظر اقدام به استرداد اموال نماید. اگر مدیر تصفیه و عضو ناظر درخواست متقاضی مبنی بر استرداد را نپذیرد، مدعی می تواند اقدام به طرح دعوای استرداد نماید. دادگاه صادر کننده حکم ورشکستگی به این دعوا رسیدگی می کند.

اگر اداره تصفیه امور ورشکستگی عهده دار امر تصفیه باشد، ادعای استرداد ابتدا در این اداره مطرح می شود و اگر با این درخواست موافقت شود، اموال مورد ادعا به مدعی مسترد می شود. در غیر این صورت مدعی می تواند ظرف ده روز در دادگاه صادر کننده حکم ورشکستگی طرح دعوا نماید. دادخواست تقدیم شده خارج از مهلت ده روزه قابل استماع نمی باشد.

مرجع صالح جهت رسیدگی به دعوای استرداد مال علیه ورشکسته

اگر درخواست استرداد اموال توسط مدیر تصفیه و عضو ناظر یا اداره تصفیه امور ورشکستگی مورد قبول واقع نشود و دعوای استرداد مطرح شود، دادگاه صادر کننده حکم ورشکستگی صلاحیت رسیدگی به این دعوا را خواهد داشت.

اشتراک گذاری: