تخریب یکی از جرایم علیه اموال است که موضوع آن میتواند هم اموال منقول مثل تخریب خودرو باشد و هم اموال غیر منقول مثل شکایت تخریب ساختمان . در تعریف تخریب می توان گفت، هر عمل عمدی و با قصد مجرمانه که باعث تلف شدن یا خارج شدن مال دیگری از قابلیت انتفاع، باشد مصداقی از جرم تخریب است. لذا تخریب از طریق آتش زدن، شکستن و … محقق می شود. قانون گذار برای برخی از مصادیق تخریب مثل آتش زدن و تحریق مال دیگری احکام خاصی وضع نموده اما در خصوص سایر مصادیق در ماده ۶۷۷ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات این عمل را جرم انگاری نموده است. لذا در تنظیم دادخواست تخریب ملک یا به عبارت حقوقی تر شکایت تخریب ملک باید جهت اسناد به ماده قانونی نحوه تخریب و تلف کردن مال را مدنظر قرارداد.

با توجه به مبتلا به بودن و تعدد در تحقق جرم تخریب در این نوشته بر آن هستیم ضمن بیان تاثیر مالکیت در جرم تخریب، ارکان تحقق و نحوه و شیوه اثبات جرم تخریب را بیان کنیم. همچنین چون جبران خسارت در جرم تخریب حائز اهمیت می باشد به شیوه مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم تخریب نیز اشاره می کنیم. لازم به ذکر است در نتیجه وقوع این جرم و با طرح شکایت کیفری تخریب، مرتکب ، به مجازات قانونی و پرداخت ضرر و زیان وارده در صورت مطالبه از سوی شاکی محکوم خواهد شد.

ارکان تحقق جرم تخریب

جرم تخریب نیز همچون اکثر جرایم کیفری برای این که محقق شود و مرتکب آن قابلیت مجازات داشته باشد نیاز به وجود سه رکن و عنصر دارد.

• عنصر قانونی جرم تخریب اموال

منظور از عنصر قانونی، ماده قانونی می باشد که به موجب آن قانون گذار عمل تخریب را جرم دانسته است. قانون گذار در مواد ۶۷۵ تا ۶۸۹ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات به جرم انگاری مصادیقی از تخریب پرداخته است برای مثال از بین بردن و تلف کردن مال دیگری از طریق آتش زدن طبق مواد ۶۷۵ و ۶۷۶ همان قانون جرم است. اما آن چه مقصود ما از جرم تخریب در قانون می باشد و در بالا نیز به آن اشاره کردیم در ماده ۶۷۷ قانون مزبور جرم انگاری شده است.

• عنصر مادی جرم تخریب

منظور از رکن مادی، عمل و اقدامی است که باعث تحقق جرم تخریب می شود. قانون گذار در ماده ۶۷۷ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات عنصر مادی لازم برای تحقق جرم تخریب را هر گونه اقدامی که باعث تلف کلی یا جزئی و یا از کار افتادن مال دیگری شود عنوان نموده است.

• عنصر روانی جرم تخریب

به موجب ماده فوق عمل تخریب باید به صورت عمدی صورت گیرد تا جرم تخریب محقق شود همچنین علاوه بر عمد در اقدام مرتکب باید علم به موضوع جرم داشته باشد لذا اگر شخصی به تصور این که مال متعلق به خودش است مال دیگری را تخریب نماید چون علم به موضوع جرم نداشته عمل وی جرم تلقی نمی شود. هر چند در این فرض نیز جبران خسارت باید صورت گیرد.

مطالبه جبران خسارت در جرم تخریب

به طور کلی رسیدگی به دعوای مطالبه ضرر و زیان در صلاحیت ذاتی دادگاه‌های عمومی حقوقی ست و دادگاه‌های کیفری صلاحیت رسیدگی به چنین دعوایی را ندارند. اما در مواردی که ضرر و زیان در نتیجه جرمی بوده، مثل ضرر و زیان ناشی از تخریب، دادگاه‌های کیفری نیز میتوانند به آن رسیدگی کنند.

بنابر ماده ۱۵ قانون آیین دادرسی کیفری برای استفاده از این امکان، شاکی باید پیش از اعلام ختم دادرسی دادخواست مطالبه ضرر و زیان خود را که مطابق قانون آیین دادرسی مدنی تنظیم شده است تقدیم دادگاه نماید.در این صورت دادگاه کیفری مکلف است ضمن صدور رای، درمورد دادخواست ضرر و زیان نیز تعییین تکلیف نماید. چنانچه به تشخیص دادگاه کیفری تصمیم‌گیری درمورد ضرر و زیان مستلزم تحقیقات بیشتر باشد میتواند پس از صدور رای کیفری به این موضوع رسیدگی نماید.

شخص متضرر از جرم تخریب همیشه میتواند برای مطالبه ضرر و زیان خود با تقدیم دادخواست به دادگاه حقوقی مراجعه کند. اما چنانچه این دعوا از ابتدا در دادگاه حقوقی مطرح شود قابل پیگیری در دادگاه کیفری نخواهد بود مگر آنکه خواهان از ابتدا آگاه نبوده که این امر واجد جنبه کیفری است و پس از طرح دعوا در دادگاه حقوقی متوجه این موضوع شده است. در این صورت مدعی خصوصی میتواند با استرداد دعوی مطروحه در دادگاه حقوقی به دادگاه کیفری مراجعه کند.

اما اگر ادعای مطالبه ضرر و زیان ابتدا در دادگاه کیفری مطرح شود و صدور حکم کیفری با تاخیر مواجه شود، شاکی میتواند با استرداد دعوی و رجوع به دادگاه حقوقی به نتیجه مطلوب خود برسد. در این موارد هزینه دادرسی یکبار پرداخت میشود.

طرح شکایت کیفری تخریب

اولین گام در پیگیری عنوان اتهامی در مراجع کیفری ثبت شکواییه است. شما میتوانید شخصا یا توسط وکیل نسبت به ثبت شکواییه اقدام نمایید. برای این کار علاوه بر اطلاعات هویتی شاکی و مشتکی‌عنه، تعیین تاریخ و محل وقوع جرم، ادله ابرازی و نشانی شهود و مطلعین و … ضروری است.لازم به یادآوری است چنانچه شاکی قصد دارد ضرر و زیان وارده را نیز همزمان با شکایت کیفری مطالبه نماید باید این موضوع را در شکواییه قید کند. در غیر این صورت فقط تا پیش از اعلام ختم دادرسی میتواند با ارائه دادخواست مطابق با مقررات قانون آیین دادرسی مدنی ضرر و زیان خود را مطالبه کند.

طرح شکایت کیفری تخریب

• انجام تحقیقات مقدماتی در دادسرا

پس از ثبت شکواییه مطابق قانون و پرداخت هزینه‌های لازم، اصولا شکواییه جهت انجام تحقیقات مقدماتی به دادسرای محل وقوع جرم ارجاع میشود. بازپرس یا دادیاری که پرونده تحت نظر وی قرار میگیرد میتواند هر تحقیقی را که برای کشف جرم، شناسایی مجرم و … لازم میداند از ضابطان قضایی محل وقوع جرم بخواهد و ضابطان مکلف به انجام دستورات در مهلت مقرر هستند.پس از انجام تحقیقات‌ و بررسی‌های لازم درمورد شکایت مطروحه مقام قضایی ضمن دعوت از طرفین، دفاعیات و مستندات آنها را استماع میکند. البته عدم حضور یکی از طرفین یا هردوی آنان اصولا مانع رسیدگی نمیباشد.پس از طی این مراحل، چنانچه اقدام دیگری در جهت کشف حقیقت ضروری نباشد؛ مقام قضایی پس از اخذ آخرین دفاع از متهم اقدام به صدور قرار نهایی مینماید.

در صورتی که به تشخیص مقام قضایی جرمی واقع نشده باشد یا آنکه جرم واقع شده قابل انتساب به متهم نباشد و یا به علت قانونی دیگری متهم قابل تعقیب نباشد، حسب مورد قرار منع یا موقوفی تعقیب صادر میشود. این قرار ظرف ۱۰ روز پس از ابلاغ، از سوی شاکی قابل اعتراض است.

چنانچه با توجه به تحقیقات به عمل آمده و محتویات پرونده، نظر مقام قضایی بر وقوع جرم و قابلیت انتساب آن به متهم باشد قرار جلب به دادرسی صادر خواهد شد.در صورتی که دادستان با این قرار موافق باشد ضمن صدور کیفرخواست، رسیدگی به موضوع را از دادگاه کیفری صالح مطالبه میکند.

یک نکته مهم: در صورتی که میزان خسارت وارده کمتر از ده میلیون تومان باشد. میزان مجازات مرتکب جزای نقدی معادل تا دو برابر خسارت وارده خواهد بود. در این حالت (یعنی زمانی که خسارت کمتر از ده میلیون تومان باشد) جرم تخریب درجه هفت خواهد بود و به استناد ماده ۳۴۰ قانون آیین دادرسی کیفری مستقیما در دادگاه مطرح خواهد شد. و دادسرا در این فرض دخالتی نخواهد داشت.

• رسیدگی به جرم تخریب در دادگاه

بعداز ارجاع پرونده به یکی از شعب دادگاه صالح که دادگاه کیفری دو محل وقوع جرم است و تشکیل جلسه و رسیدگی به مستندات و دفاعیات طرفین و طی مراحل قانونی چنانچه نظر دادگاه بر بی‌گناهی متهم باشد با صدور حکم برائت این نظر را اعلام میکند. حکم برائت صادره ظرف ۲۰ روز قابل تجدیدنظرخواهی از سوی شاکی میباشد. اما چنانچه دادگاه پس از رسیدگی، متهم را مستحق مجازات بداند اقدام به صدور حکم محکومیت خواهد کرد که ظرف بیست روز از تاریخ ابلاغ قابل تجدیدنظرخواهی میباشد.

چنانچه انجام جرم تخریب، به قصد مقابله با نظام باشد، دادگاه و دادسرای صالح جهت رسیدگی به موضوع دادسرا و دادگاه انقلاب خواهد بود.

امکان ارتکاب جرم تخریب املاک مشاعی توسط شریک

مطابق رای صادره از شعبه ۱۹ دیوان عالی کشور قانونگذار در ماده ۶۷۷ قانون مجازات اسلامی تخریب مال غیر را مستحق مجازات دانسته که این امر ظهوری در اموال مشاع ندارد.از آنجا که شرکای ملک مشاعی در جزء جزء مال مشاع شریک هستند، هیچ جزئی در این ملک یافت نمیشود که بتوان آن را مصداق مال غیر دانست. بنابراین ارتکاب جرم تخریب مال مشاع توسط شریک ممکن نیست و این موضوع به کلی فاقد جنبه کیفری بوده و باید از طریق مراجع صالحه حقوقی پیگیری شود. البته برخی محاکم نیز نظر عکس در این خصوص داشته و معتقدند تخریب ملک مشاع توسط یکی از شرکا مصداق جرم تخریب است.

به نظر می رسد با توجه به عبارت «اشیای منقول و غیر منقول متعلق به دیگری» در متن ماده ۶۷۷ قانون مجازات اسلامی، عدم مالکیت در جرم تخریب شرط بوده و نظر گروه اول به تفسیر حقوقی صحیح نزدیک تر می باشد.

مجازات قانونی جرم تخریب

همان طور که در ابتدای مقاله بیان شد جرم تخریب در ماده ۶۷۷ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات جرم انگاری شده است. به موجب این ماده بسته به میزان خسارت وارده به مال دیگری مجازات جرم تعیین می شود. با توجه به این ماده :

• اگر میزان خسارت وارده به مال دیگری صد میلیون ریال یا کمتر باشد: مجازات مرتکب تا دوبرابر میزان خسارت وارده خواهد بود.
• اگر میزان خسارت وارده به مال دیگری بیشتر از صد میلیون ریال باشد: مرتکب به سه ماه تا یک و نیم سال حبس محکوم می شود.

البته ماده ۶۷۷ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات در خصوص تخریب و تلف مال اشخاص عادی حکم تعیین کرده و چنانچه موضوع جرم اموال عمومی یا دولتی باشد طبق ماده ۶۸۷ همان قانون مرتکب از سه ماه تا ده سال به حبس محکوم خواهد شد.

چنانچه انجام جرم تخریب، به قصد مقابله با نظام باشد، مرتکب محارب محسوب شده و بسته به نظر دادگاه به یکی از مجازات های محارب محکوم خواهد شد.

بررسی مجازات قانونی جرم تخریب در دادپویان حامی

نکاتی در رابطه با جرم تخریب

1. درموردی که رای قطعی قابل اجرا ناظر بر قلع دیوار یا ملک از طرف دادگاه صادر شده باشد ولی محکوم له پیش از اجرای رای توسط دادگاه شخصا اقدام به قلع دیوار کند، این عمل مصداق تخریب بوده و قابل مجازات می باشد چرا که صدور رای به نفع شخص جواز اجرای آن بدون دخالت دادگاه نمی باشد. در واقع تخریب بدون حکم قضایی در هر حالت جرم است.
2. اگر تخریب به دستور شخصی و توسط کارگر انجام شود، دستور دهنده معاون جرم است. مجازات معاون یکی یا دو درجه پایین تر از مجازات مباشر جرم خواهد بود.
3. چنانچه مستاجر بدون سوء نیت و با قصد استیفا منافع مرتکب عملی شود که اتفاقا منجر به تخریب مال مورد اجاره شود، عمل ارتکابی مشمول عنوان مجرمانه تخریب نمیباشد.
4. چنانچه در یک درگیری یکی از طرفین با پرتاب اشیاء قصد ایراد ضرب و جرح داشته باشد اما بر حسب اتفاق شیء پرتاب شده به یک مال قیمتی برخورد کرده و آن را از بین ببرد، پرتاب‌کننده تحت عنوان مجرمانه تخریب مال غیر قابل تعقیب نمیباشد هرچند ضامن ضرر و زیان وارده خواهد بود.
5. چنانچه کسی مالی را با این تصور که متعلق به خودش میباشد از بین ببرد اما بعدا متوجه شود مال دیگری بوده، عمل ارتکابی مشمول عنوان مجرمانه تخریب نخواهد بود.
6. اگر شخصی بدون اجازه مالک اقدام به احداث بنا در ملک غیر نماید و مالک آن بنا را تخریب کند، عمل ارتکابی تخریب محسوب شده و قابل تعقیب میباشد.
7. عمل تخریب در جنبه کیفری و حقوقی دارای تفاوت هایی هستند که باید به آن ها توجه نمود برای مثال در شکایت کیفری تخریب و تلف شدن مال باید به طریقه و نحوه از بین بردن مال توسط متهم توجه نمود اما در تنظیم نمونه دادخواست مطالبه خسارت ناشی از تخریب نحوه ازبین بردن مال (این که از طریق آتش زدن تلف شود یا شکستن و …) تاثیری در میزان خسارت قابل مطالبه ندارد.

سخن پایانی

در خصوص شرایط تحقق جرم تخریب و نحوه طرح شکایت تخریب و رسیدگی به آن صحبت نمودیم اگرچه تمام مطالب عنوان شده بر مبنای قانون نگاشته شده و سعی شده شما را از اهم مواد مرتبط با جرم تخریب آگاه نماییم اما در بسیاری از موارد این اصول و قواعد و ارکان تحقق جرم و ادله اثبات، بسته به موضوع جرم و طریقه ارتکاب آن متفاوت است. برای مثال زمانی که شخص مرتکب تخریب مرز زمین کشاورزی خود و همسایه اش می گردد بحث مالکیت یا عدم مالکیت همسایه ها در مرز مشترک مطرح می شود. به همین دلیل همچنان که مثالی نیز بیان شد در وادی عمل علاوه بر تسلط و آگاهی نسبت به قوانین و مقررات تجربه دفاع در پرونده های کیفری حائز اهمیت است. که پیشنهاد می گردد قبل از هرگونه اقدامی در خصوص جرم تخریب با وکلای مجرب در تماس باشید.