الزام به ایفای تعهدات قراردادی

دعوای الزام به ایفای تعهدات قراردادی ،در صورتی مطرح می شود که قراردادی منعقد می گردد و تعهداتی در قرارداد مطرح می شود اما متعهد به تعهدات مندرج در قرارداد عمل نمی نماید. از این رو متعهد له با اقامه دعوای الزام متعهد به ایفای تعهدات، در دادگاه متعهد را ملزم به ایفای تعهدات می نماید.

تعهد به چه معناست و اقسام تعهدات قراردادی کدامند؟

تعهد به معنای تکلیف و وظیفه ای است که یک یا هردو طرف قرارداد به موجب قرارداد یا قانون متقبل شده و مقرر می نمایند که آن را حسب شرایط مورد توافق یا حسب تکلیف قانونی انجام دهند. اصل و بنای هر قراردادی ، تعهدات آن است و زمانی منافع طرفین قرارداد به صورت کامل رعایت می شود که تعهدات آن صحیح و کامل نوشته شده و حدود و نحوه آن در قرارداد تدوین گردد.

اقسام تعهدات قراردادی

۱-تعهد قطعی و تعهد مشروط

تعهدات می تواند قطعی و بدون قید و شرط باشد یا اینکه انجام تعهد منوط به شرایطی باشد.

 مثال : تسلیم ضمانت نامه بانکی انجام تعهدات در قرارداد ، تعهد اصلی است و منوط به شرایط یا قیدی نیست.متعهد قرارداد باید ضمانت نامه بانکی را به متعهد له تسلیم نماید.در مقابل، تعهد به پرداخت مبالغ قراردادی منوط به شرایطی از قبیل انجام موضوع قرارداد و ارائه صورت وضعیت است.همچنین پرداخت پیش پرداخت در صورت ارائه ضمانت پیش پرداخت امکان پذیر است.

مشروط نمودن تعهد از دو منظر قابل توجه است:

•  مشروط نمودن انجام اصل تعهد به امری و دیگری مشروط نمودن چگونگی انجام تعهد به چیزی.در برخی موارد در قرارداد قید می شود که پیمانکار در صورت تحقق امر (الف) موظف است کار (ب) را انجام دهد.در اینجا اصل تعهد انجام نمی شود مگر اینکه امر پیش گفته محقق شده باشد.
• معمولا انجام تعهدات مندرج در قرارداد مشروط به شرایطی هستند.عموم تعهدات قراردادی حائز این شرایط هستند و متعهد قرارداد باید تعهد مذبور را با شرایط آن انجام دهد.

2-تعهد مسوولیتی و تعهد هزینه ای

 انجام هر تعهد دارای دو وجه است.یکی مسئولیت انجام آن و دیگری هزینه انجام آن . برخی تعهدات هستند که از بابت مسئولیت انجام آن و برخی دیگر نیز از بابت هزینه انجام تعهد بر عهده یکی از طرفین معامله قرار می گیرند و لازم به ذکر است که برخی تعهدات نیز متضمن هر دو وجه می باشند.

3-تعهد اصلی و تعهد فرعی

هر قراردادی مشتمل بر تعهدات اصلی و فرعی است.

تعهدات اصلی تعهداتی هستند که جزو شرایط اساسی انجام قرارداد محسوب شده و متعهد له به هیچ وجه عدول از آن تعهدات را نمی پذیرد.قاعدتا این تعهدات اصلی در موضوع قرارداد به صورت عناوین مشخص قید شده یا به صورت عنوان ماده ای مستقل در قرارداد درج می گردد.

ویژگی تعهدات اصلی این است که..

در صورت عدم انجام آن، در واقع ، قرارداد انجام نشده تلقی شده و متعهد قرارداد موظف است آن تعهد را به انجام رساند.

تعهدات فرعی دارای اهمیت تعهدات اصلی نیستند و اگر چه عدم انجام تعهدات فرعی نیز نقض تعهد قراردادی محسوب می شود.اما آثار نقض تعهدات اصلی را ندارند.قاعدتا متعهد له یک قرارداد ، در موارد نقض تعهد فرعی اقدام به جریمه متعهد می نماید.

4- تعهد قراردادی و تعهد قانونی

تعهدات طرفین قرارداد منحصر در تعهدات قراردادی آنان نیست.بلکه برخی تعهدات ناشی از تکلیف قانونی است و طرفین قرارداد ملزم به رعایت آنها می باشند.ضمن اینکه تکلیف قانونی منوط به توافق طرفین یا درج در متن قرارداد نیستند.مثلا مطابق تکلیف ماده۳۸ قانون تامین اجتماعی ، کارفرما موظف است از هر پرداخت به پیمانکار ، ۵ درصد را به عنوان سپرده تامین اجتماعی از سوی پیمانکار ، مبالغ نگه داشته شده را به پیمانکار پرداخت نماید.

اگر کارفرما مبالغ مکسوره بیمه را قبل از اخذ مفاصاحساب تامین اجتماعی از پیمانکار، به وی پرداخت نماید و پیمانکار نیز مفاصاحساب را از سازمان بیمه اخذ نماید، کارفرما مسوول پرداخت بیمه قرارداد خواهد بود.

5-تعهد قراردادی و تعهد خارج از قرارداد

تعهد قراردادی ،تعهدی است که منشا آن قرارداد است.ولی برخی تعهدات هستند که منشا آنها قرارداد نیست،بلکه به موجب عوامل دیگری خارج از قرارداد ، طرفین یا یکی از طرفین قرارداد مسوول شناخته می شوند.

عواملی که سبب ایجاد مسوولیت خارج از قرارداد می گردد عبارتند از :

• دارا شدن غیر عادلانه
• غصب و آنچه در حکم غصب است.
• اتلاف.
• تسبیب.
• استیفای ناروا.

۶-تعهد قراردادی و تعهد مستقل از قرارداد.

تعهدات قراردادی از این جهت که از منظر اعتبار، تابع قرارداد هستند یا خیر به دو دسته تقسیم می شوند.

• تعهدات قراردادی تابع قرارداد: برخی تعهدات قراردادی تابع قرارداد هستند بدین منظور که در صورت انقضای قرارداد یا احراز عدم اعتبار قرارداد،آن تعهدات نیز از درجه اعتبار ساقط گردیده و برای طرفین قابل استناد نخواهد بود.
• تعهدات قراردادی  مندرج در متن قرارداد :برخی تعهداتی هستند که در متن قرارداد درج می گردند ولی به جهت ماهیت آنها نباید تابع قرارداد تلقی شوند و برحسب شرایطی، بایستی مستقل از قرارداد باشند.مانند مواد مندرج در قراردادهای حل اختلاف، داوری یا محرمانگی

7- تعهد معاوضی و تعهد غیر معاوضی

تعهد معاوضی به تعهدی گفته می شود که در قبال انجام تعهدی متقابل ایجاد شده و این دو تعهد در معاوضه با یکدیگر قراردارند.به گونه ای که انجام تعهد بدون انجام تعهد مقابل آن مورد توافق طرفین نیست.بر این مبنا ، عقود و قراردادها نیز به عقود معاوضی و غیر معاوضی ، تقسیم شده اند. مانند بیع یا قرارداد خرید و فروش که عقدی معاوضی است.

8-تعهد فعلی و تعهد ترک فعلی

برخی تعهدات قراردادی ، ممکن است متضمن انجام یک کار و برخی نیز دلالت بر عدم انجام کاری می نماید.تعهد نوع اول را تعهد فعلی و نوع دوم را تعهد ترک فعلی می نامند.

بسیاری از تعهدات قراردادی تعهد فعلی هستند.

9-تعهد طرفینی و تعهد یک طرفه

برخی تعهدات در متن قرارداد  ،ممکن است بر عهده هر دو طرف قرارداد و برخی دیگر برعهده یکی از طرفین قرارداد است

10-تعهد به نتیجه و تعهد به فعل یا وسیله

تعهدات گاهی به نتیجه هستند و گاهی به فعل .

تعهد به نتیجه :عبارتست از تعهدی که حصول نتیجه خاصی مدنظر بوده و متعهد زمانی ایفای تعهد نموده است که به آن نتیجه برسد.

تعهد به فعل : عبارت است از اینکه ،متعهد باید مطابق شرایط قرارداد و در حدود امکانات و توانایی ها اقدام نماید وحصول نتیجه اهمیت ندارد. بلکه صرف اینکه متعهد تمام تلاش خود را به کار گیرد و از همه امکانات و وسایل، جهت رسیدن به مقصود استفاده نماید ،کفایت می کند. صرف نظر از اینکه نتیجه حاصل گردد یا نگردد.

در تعهد به فعل ، متعهد، ضامن حصول نتیجه برای متعهد له نیست و فقط وسیله و امکان رسیدن را فراهم می آورد.

شرایط الزام متعهد به ایفای تعهد

برای الزام متعهد به انجام تعهدات قراردادی ، اجتماع شرایطی لازم است و در صورت فقدان یکی از آنها الزام متعهد ناممکن خواهد بود.این شرایط به شرح ذیل می باشند:

1-بقای قرارداد: الزام طرف متعهد قرارداد به انجام تعهد، درصورتی ممکن است که قرارداد مورد تعهد، به اعتبار خود باقی بوده و به علتی منحل نشده باشد.درغیراینصورت تعهد همراه قرارداد زایل می شود و ماهیتی باقی نمی ماند تا بتوان متعهد سابق را به اجرای آن ملزم ساخت.

2-امکان اجرای تعهد: یکی دیگر از شرایط الزام متعهد به انجام تعهد،امکان اجرای تعهد است.درصورت ناممکن بودن اجرای مورد تعهد، تعهدی موجود نیست و قراردادی که مورد آن امری غیر ممکن باشد، باطل خواهد بود.ضابطه غیرممکن بودن اجرای تعهد ، عرف و عادت است.

بنابراین

هر تعهدی که اجرای آن عرفا و عادتا غیر ممکن باشد. باطل و قرارداد مربوط به این تعهد فاقد اعتبار است.هرچند که اجرای تعهد عقلا محال و غیرممکن نباشد.

3-فرا رسیدن زمان اجرای تعهد : یکی دیگر از شرایط الزام متعهد به ایفای تعهد، فرارسیدن زمان اجرای تعهد است .درصورتی که زمان انجام تعهد ، نرسیده باشد.متعهد را نمی توان الزام به آن کرد.زیرا زمان اجرا ، مانند مکان اجرا، از خصوصیات تعهد است و پیش از رسیدن زمان، تکلیف قانونی انجام تعهد، برعهده متعهد فعلیت پیدا نمی کند.

4-باقی بودن زمان اجرای تعهد وابسته به زمان: اجرای مورد تعهد، همواره در ظرف زمانی باید انجام گردد.اما گاهی زمان قید مورد تعهد است و مورد تعهد عبارت از عمل مقید به زمان خاص است.و عمل و زمان خاص به عنوان مقید و قید ،به صورت وحدت مطلوب مورد قرارداد واقع می شودو عمل خارج از زمان خاص هرگز مطلوب و مورد تعهد نیست.
در این گونه تعهدات روشن است که شرط الزام متعهد به انجام تعهد ، باقی بودن زمان مقرر است.لذا متعهد له نمی تواند متعهد را خارج از زمان ملزم به انجام تعهد کند و تنها اقدامی که برای متعهدله ممکن است مطالبه خسارت ناشی از عدم انجام تعهد از متعهد است.

5-پیش بینی دگرگونی شرایط به وسیله متعهد:یکی دیگر از شرایط الزام متعهد به انجام مورد تعهد این است که در صورت تغییر و سخت تر شدن شرایط اجرای تعهد، این دگرگونی به وسیله متعهد به هنگام تشکیل قرارداد قابل پیش بینی باشد.

درصورت غیرقابل پیش بینی بودن شرایط سخت پس از انشای عقد ، متعهد را نمیتوان به اجرای تعهد وادار ساخت.

6-وجود حق الزام متعهد به انجام تعهد قراردادی:یکی از شرایط الزام متعهد به انجام تعهد، وجود بالفعل حق الزام است.درصورت امتناع از اجرای تعهد برای متعهد له حق الزام به انجام تعهد وجود دارد، منتهی اعمال حق مزبور گاهی به علت حق خودداری متعهد از اجرای تعهد، به صورت مطلق ممکن نیست و به علت وابستگی دو مورد قرارداد به یکدیگر ، الزام یکی از دو طرف به اجرای تعهد او پیش از اجرای تعهد طرف دیگر مجاز دانسته نشده و به هریک از دو طرف حق داده شده است که اجرای تعهد خود را تا اجرای تعهد طرف دیگر به تاخیر اندازد.

دعوای الزام به ایفای تعهدات قراردادی

با توجه به توضیحات فوق این سوال پیش می آید که …

اگر یکی از دو طرف قرارداد از اجرای تعهدات قراردادی خویش خودداری کند طرف دیگر قرارداد برای جلوگیری از ورود ضرر به خود چه اقدام حقوقی می تواند داشته باشد؟

دو راه قابل تصور است : یکی الزام قانونی متعهد به اجرای قرارداد و دیگری فسخ قرارداد و رهایی از تکالیف ناشی از آن.

طبق قانون تا آنجا که بتوان قرارداد را اجرا کرد فسخ قرارداد امکان ندارد و به صرف روبرو شدن با خودداری طرف قرارداد ، نمی توان آن را بر هم زد.
به این ترتیب طرف قرارداد، درصورت برخورد با خودداری طرف دیگر از اجرای آن، می تواند اجرای قرارداد را درخواست کند و نیز خسارتی که براثر این خودداری به او وارد شده است، را از این طرف مطالبه کند.

دعوای الزام به ایفای تعهدات قراردادی با توجه به موضوع قرارداد می تواند مالی یا غیرمالی باشد.و دادگاه صالح به رسیدگی دادگاه محل اقامت خوانده یا دادگاه محل تنظیم قرارداد یا دادگاه محل اجرای قرارداد می باشد.

پس از ارائه دادخواست و بررسی مدارک و مستندات خواهان ، دادگاه خوانده را ملزم به ایفای تعهدات قراردادی می نماید.درصورتی که متعهد از ایفای تعهد خودداری نماید و موضوع هم از جمله کارهایی باشدکه متعهد توان انجام آن را دارد.متعهدله ناچار به فسخ قرارداد می باشد.اما درصورتی که متعهدله خود بتواند آن عمل را انجام دهد، می تواند شخصا آن عمل را انجام داده و هزینه های مربوط به آن را از متعهد مطالبه نماید.