موضوع حمایت از دارایی های فکری با گسترش فعالیت های صنعتی و مبادلات بازرگانی میان کشور های امروز از اهمیت ویژه ای برخودار گردیده است.با وجود پیشرفت های گسترده فناوری، همه کشورها توانایی علمی و فنّی دستیابی به این فناوری ها را ندارند. قرارداد لیسانس به عنوان یکی از قراردادهای مهم و رایج در عرصه حقوق تجارت بین الملل ابزار انتقال فناوری محسوب می شود. در این قرارداد اعطا کننده امتیاز (Licensor) به انتقال گیرنده (licensee) اجازه ساخت، تولید، فروش و عرضه و استفاده از محصول، خدمت یا فرآیند خاص خود را می دهد. در مورد قرارداد لیسانس مسائل حقوقی و کلیدی بیشتری نسبت به سایر قراردادها وجود دارد.
موضوعات قرارداد لیسانس
حق اختراع، علائم تجاری، دانش فنی، کپی رایت، شیوه اختراع، فرآیندها، تکنیک ها، مالکیت صنعتی و تجاری از موضوعات قراردادهای لیسانس هستند.
جرائم، ضمانت اجرا و پیامدهای احتمالی نیز باید مشخص باشد. مثلابرای زمانی که اطلاعات از طرف دریافت کننده در اختیار عموم یا بدون داشتن مجوز در اختیار ثالث قرار می گیرد.
حمایت از اعطا کننده در قرارداد لیسانس
با انعقاد قرارداد لیسانس، اعطا کننده از استناد به حق «جلوگیری از استفاده از امتیاز اعطاء شده» محروم می گردد و تنها راه حمایت از او، استناد به قوانین حمایتی در حوزه ی مالکیت فکری و حقوق رقابت، از جمله قوانین داخلی و همچنین قوانین بین المللی، همچون TRIPS ، در بندهای قرارداد است.
همچنین در قرارداد لیسانس، برخلاف قرارداد فرانشیز، اعطاء کننده لیسانس با ریسک کنترل در مورد دریافت کننده مواجه نیست و پس از اعطای لیسانس، مدیریتی بر دریافت کننده نخواهد داشت.
انواع قرارداد لیسانس
الف. لیسانس انحصاری که بیشتر حامی منافع دریافت کننده است و طی آن حق انحصاری تولید، فروش و… به گیرنده اعطا می شود و حق انتقال موضوع قرارداد به ثالث و همچنین فعالیت خود اعطاکننده در موضوع، از اعطا کننده سلب می گردد.
ب. لیسانس شبه انحصاری یا انفرادی یا منفرد که در آن اعطاکننده از اعطای لیسانس به شخص ثالث ممنوع است اما خود وی مجاز به بهره برداری است.
ج. لیسانس غیرانحصاری یا ساده که به موجب آن ضمن اعطا مجوز و لیسانس به دریافت کننده، امکان اعطاء لیسانس به اشخاص ثالث و یا فعالیت شخصی را دارد.
شروط و تعهداتی که ممکن است برای اعطا کننده امتیاز در قرارداد لیسانس ذکر شود
- تعهد به واگذاری و تحویل موضوع لیسانس؛
- آموزش پرسنل لیسانس گیرنده؛
- اعطای اطلاعات کافی و دستورالعمل های لازم.
شروط و تعهداتی که ممکن است برای دریافت کننده در قرارداد لیسانس ذکر شود
- ضمانت نامه پرداخت: به منظور تضمین پرداخت کل مبلغ دانش فنی؛
- انتقال پیشرفت های فناورانه: به این معنا که اگر دریافت کننده به نوآوری حادث در فناوری تحت لیسانس دست یافت، آن را به اعطاء کننده ی لیسانس نیز انتقال دهد؛
- محدودیت در فعالیت های رقابتی؛
- محدودیت در تحقیق و توسعه: ممکن است لیسانس گیرنده ملزم شود که دقیقاً مطابق با ویژگی های تحت لیسانس به تولید بپردازد و از حق هرگونه اقدامات تحقیقاتی محروم گردد؛
- شرط تعدیل قیمت؛
- محدودیت در استخدام؛
- محدودیت در تبلیغات.
ویژگی های قرارداد لیسانس
الف. در قراردادهای لیسانس، معمولا محدودیت هایی جهت حفظ کیفیت کالا و خدمات به لیسانس گیرنده تحمیل می کند؛ در واقع اعطا کنندگان خصوصا در فناوری های مهم و مطرح استاندارد‌‌های خاصی برای تولید، فروش و توزیع در نظر دارند که عدم رعایت این استانداردها ممکن است به شهرت و ارزش آن تکنولوژی خدشه وارد کند؛
ب. وجود محدودیت جغرافیایی؛ به این معنی است که شما در یک منطقه ی جغرافیایی یا یک کشور به خصوص مجاز به استفاده ازآن فناوری موضوع قرارداد لیسانس هستید. بنابراین باید در قرارداد مشخص شود که شما درچه کشور یا منطقه ای قصد استفاده از فناوری را دارید و حق استفاده، فروش و توزیع، بین المللی است یا محدود به یک کشور یا منطقه ای خاص است؛
پ. قرارداد لیسانس، کالا را در اختیار اعطا کننده لیسانس قرار نمی‌دهد؛ بلکه دانش فنّی ساخت یا بهره‌برداری از یک اختراع یا حق استفاده از یک علامت تجاری را در اختیار او قرار می‌دهد؛
ت. قیمت در قرارداد لیسانس مهم ترین بخش نمی باشد؛
ج. تکنولوژی و دانش فنی که در اختیار طرف لیسانس‌گیرنده قرار می‌گیرد محرمانه است، و نباید آن را در اختیار شخص حقیقی یا حقوقی دیگری قرار دهد و در صورتی که دریافت کننده مرتکب این عمل شود می یتوان او را از باب مسئولیت مدنی ضامن شناخت.
چ. ویژگی دیگر قرارداد لیسانس محدویت زمانی آن می‌باشد. پس اگر دریافت کننده پس از پایان مدّت قرارداد هم چنان از مورد لیسانس استفاده کند بدون جهت بوده و اعطا کننده می تواند او را از استفاده از مورد لیسانس منع کرده و جبران خسارت را از دادگاه بخواهد.
د. برند یا نام تجاری محصول تولیدشده در کشور دریافت کننده ، باید همان نام تجاری اعطا کننده لیسانس باشد. همان طور که شرکت ایران خودرو پس از دریافت لیسانس از شرکت پژو فرانسه و تولید آن اتومبیل نام تجاری پژو را برآن نهاد.
ی. دریافت کننده نمی تواند راسا تغییراتی در محصول تولیدی ایجاد نماید. محصول تولیدی که در کشور دریافت کننده لیسانس تولید می‌شود باید با نظارت نمایندگان طرف اعطا کننده لیسانس باشد؛