مصادیق اراضی ملی شده در ماده یک قانون ملی شدن جنگلهای کشور قید گردیده است. اما نکته حائز اهمیت آن است که این سوال به طور کامل توصیف نگردیده. از طرف دیگر تردید هایی راجع به بعضی از اموال وجود دارد. از حیث اینکه آیا این اموال مشمول تصویب نامه قانونی ملی شدن جنگلها و مراتع می باشد؟ آیا برخی از اراضی ملی شده با تصویب قوانین جدید از قلمرو آن خارج شده است؟ در ادامه اراضی مشمول ملی شدن را شرح داده و به برخی از سوالات مطروحه در این زمینه پاسخ می دهیم.

انواع اراضی مشمول ملی شدن

جنگل

در تعریف جنگل باید گفت: زمین وسیعی که از درخت های انبوه و بسیار پوشیده باشد. در بند ۱ ماده یک دستور العمل ضوابط واگذاری اراضی منابع طبیعی و دولتی برای طرح های تولیدی کشاورزی و غیر کشاورزی مصوب ۱۹/۴/۸۵ وزیر جهاد کشاورزی، جنگل اینگونه توصیف شده است: ((زمینی اعم از خشکی و آبی است که عمدتا از درخت و درختچه همراه با سایر رستنی ها خشبی و علفی خودرو پوشیده شده باشد. مشروط به آنکه مساحت آن کمتر از نیم هکتار و تاج پوششی درختی آن به طور طبیعی کمتر از ۵ درصد نباشد.))

اراضی مشمول ملی شدن

انواع جنگل

جنگل در معنی عام، جنگلهای مصنوعی و طبیعی را شامل می شود. جنگلهای مصنوعی جنگلهایی هستند که توسط بشر کاشته می شود. اما در ایجاد جنگلهای طبیعی انسان دخالتی ندارد. به عبارت دیگر جنگل های طبیعی (خودرو) هستند.

بی تردید مقصود قانون گذار از ملی شدن جنگل ها و مراتع ، جنگل های طبیعی بوده است نه جنگل های مصنوعی. اما در بسیاری از نواحی جنگلی کشور  دولت درختان قدیمی را قطع کرده است و در مقابل ، گونه های جدید درختی را غرس می نماید.

نهال های جدید که به وسیله مامورین ادارات منابع طبیعی یا کارگران کاشته می شوند دارای وصف خودرو بودن نیست بلکه بشر در ایجاد آن دخالت دارد. علی رغم اینکه این موضوع قانونگذار در سال ۸۴ با تصویب قانون الحاق یک تبصره به ماده قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع ، درختان مصنوعی کاشته شده در محدوده منابع طبیعی را در حکم منابع طبیعی دانست.

تقسیم بندی جغرافیایی جنگلهای ایران

با توجه به تفاوت آب و هوا و اختلاف درجه گرما در نقاط مختلف کشور باعث ، تقسیم بندی جغرافیایی ویژه گیاهی گردیده است. بر این اساس حوزه پخش و انتشار درختان جنگلی به ۶ ناحیه تقسیم شده است که عبارتند از:

۱-جنگلهای شمال: که به جنگلهای خزری مشهور است و در استان های گیلان ، مازندران و گلستان قرار دارد. این جنگل ها از کوه های ارس باران و آستارا شروع و به جنگل های خشک گیلداغی در بجنورد منتهی می گردد.

۲-جنگلهای ارس: که در شمال شرقی ایران در امتداد کوه های بزداغی و یامان داغی و در دامنه های جنوبی رشته جبال البرز توده تنکی تشکیل می دهند.

۳-جنگلهای بلوط: از منطقه سردشت واقع در جنوب غربی دریاچه ارومیه در امتداد جبال زاگرس و کوه های بختیاری تا فارس ادامه دارد.

۴-جنگل های پسته: این جنگلها در نقاط مختلف خراسان ، فارس ، کرمان و بلوچستان وجود دارند.

۵-جنگلهای گرمسیری: در قسمت های مجاور خلیج فارس و دریای عمان قرار دارد.

۶- جنگلهای کویری: بوته زارهایی هستند که در شوره زارهای ایران می رویند.

مرتع

مراتع کشور سهم مهمی در اقتصاد ملی ، تولید محصولات کشاورزی ، تعدیل آب و هوا و تولید علوفه و گیاهان دارویی و صنعتی دارند. زیستگاه حیوانات ، تفرجگاه مردم و حافظ خاک نیز می باشد. در تعریف مرتع گفته می شود: ((مرتع ، چراگاه ، سبزه زاری که بهایم در آن می چرخد و چراگاهی که آب و علف در آن بسیار باشد.))

در قانون اصلاحی قانون اصلاحات ارضی مورخ ۲۵/۱۰/۱۳۴۰ مرتع تعریف شده است. طبق آن مرتع زمینی است اعم از کوه و دامنه یا زمین مسطح که در آن نباتات علوفه ای به طور طبیعی روییده و در هر هکتار آن بتوان حداقل سه راس گوسفند یا معادل آن ، دام دیگر را در یک فصل چرا تعلیف نمود.

در بند های ۷و۸و۹ ماده یک قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع مصوب ۲۵/۵/۱۳۴۶ نیز مراتع را به مرتع مشجر و مرتع غیر مشجر تقسیم بندی گردیده است. از نکات بارز مرتع غیر مشجر آن است که دوباره نقش عرف احیا شد.

انواع مرتع

بر حسب اینکه گیاه به طور طبیعی در مرتع روییده یا استقرار یافته باشد ، یا انسان در کاشت آن دخالت داشته باشد ، مراتع را به مراتع طبیعی و مصنوعی طبقه بندی می کنند. مراتع بر اساس نوع پوشش گیاهی به مراتع مشجر و غیر مشجر تقسیم می شود. در مراتع غیر مشجر ، پوشش گیاهی غیر درختی است اما پوشش در مراتع مشجر انواع درختان خودرو به صورت پراکنده و نیز رویش گیاهان مرتعی در میان درختان و درختچه ها می باشد.

مراتع از لحاظ زمان و فصل استفاده نیز به مراتع ییلاقی و قشلاقی تقسیم می شود. مراتع ییلاقی در مناطق کوهستانی ایران قرار دارد که در فصل بهار و تابستان استفاده می گردد. اما مراتع قشلاقی در دشت های پست یا در مناطق جغرافیایی با عرض کم واقع شده اند و در فصل پائیز و زمستان مورد بهره برداری قرار می گیرند.

بیشه های طبیعی

بیشه پوشش گیاهی متراکمی از درختان کوتاه و درختچه ها و بوته ها است که معمولا تنها از یک گونه یا گونه های اندک از گیاهان تشکیل شده اند. تعریف مستقلی از بیشه در قوانین به عمل نیامده است بلکه همواره در کنار واژه جنگل تعریف شده است. البته بیشه یا قلمستان در بند ۱۱ قسمت پ ماده یک قانون اصلاحی قانون اصلاحات ارضی مصوب ۲۵/۱۰/۱۳۴۰ تعریف شده است.

نکته قابل توجه آن است که این تعریف به درختان غیر مثمری اشاره نمود که توسط اشخاص کاشته شده باشد. این در حالی است که بیشه طبیعی مشمول ملی شدن جنگل ها و مراتع ، بیشه ای است که بدون دخالت انسان و به صورت خودرو روییده باشد. در بند ۵ ماده یک دستور العمل ضوابط واگذاری اراضی منابع ملی و دولتی برای طرح های تولیدی کشاورزی و غیر کشاورزی مصوب ۱۹/۴/۸۵ وزیر جهاد کشاورزی در تعریف بیشه آمده است: ((بیشه عبارت است از اراضی که عمدتا از درختچه و بوته خودرو پوشیده شده باشد و حداقل مساحت آن کمتر از نیم هکتار نباشد.))

اراضی جنگلی

اراضی جنگلی تعریف کاملی در قوانین ارائه نشده است. برای اولین بار در بند ۵ ماده یک آئین نامه اجرایی قانون ملی شدن جنگل ها مصوب ۱۳۴۲ ، اراضی جنگلی به دو بخش تقسیم گردید. سپس در بند ۶ ماده یک قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع مصوب ۱۳۴۶ ، اراضی جنگلی به همان سیاق آئین نامه موصوف مورد توجه قانونگذار قرار گرفت. اراضی جنگلی در بند (ز) ماده یک قانون نحوه واگذاری و احیای اراضی مصوب ۱۳۵۸ ، به جنگلهای تکامل نیافته اطلاق گردید که به یکی از اشکال زیر می باشد:

۱-تعداد کنده درخت یا نهال یا بوته جنگلی در هر هکتار آن جداگانه یا مجموعا از یک صد عدد تجاوز نماید.

۲-درختان جنگلی به صورت پراکنده موجود باشد به نحوی که حجم آن در هر هکتار کمتر از پنجاه متر مکعب و در سایر نقاط ایران کمتر از بیست متر مکعب باشد.

از این قوانین متوجه می شویم اراضی جنگلی نیز مانند بیشه های طبیعی جزء جنگل محسوب می شود اما در اراضی جنگلی دارای اوصافی می باشد که آن را از بقیه جنگل ها متمایز می سازد.

بیابان و کویر

در بند الف ماده یک آئین نامه اجرایی تبصره ۵ ماده ۳۴ قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع کشور مصوب ۱۴/۹/۷۵ هیات وزیران در تعریف بیابان گفته شده: ((اراضی خشک و نیمه خشک و نیمه مرطوبی است که فاقد پوشش گیاهی پایا بوده و یا پوشش گیاهی طبیعی دائمی آن به میزانی است که بهره برداری از آن در شرایط طبیعی مقرون به صرفه و صلاح نباشد.))

در بند ب ماده مذکور نیز کویر چنین تعریف گردیده: ((اراضی کویری پست ترین نقاط اراضی بیابانی است که دارای سخت ترین شرایط محیطی بوده و به طور طبیعی توان تولید بیولوژیکی نداشته باشند.))

از این تعاریف می توان فهمید بیابان با کویر متفاوت است. کویر بخشی از بیابان است با این توصیف که کویر عارضه ای از بیابان است نه خود بیابان.

اراضی متحدث و ساحلی

اراضی مستحدث به زمین هایی گفته می شود که در نتیجه پایین رفتن سطح آب یا هر نوع جریان آب در کرانه های دریا و دریاچه و جزایر یا در نتیجه پایین رفتن آب یا خشک شدن تالاب ها ظاهر و ایجاد می شود.

اراضی ساحلی نیز پهنه ای است با عرض مشخص از اراضی مجاور دریا و دریاچه ها یا خایج که حداقل از یک سو به کنار دریا یا دریاچه متصل باشد.

در تبصره ۳ ماده یک قانون مربوط به اراضی ساحلی مصوب ۲۵/۵/۴۶ بیان شد : ((جنگل ها و مراتع و اراضی جنگلی و بیشه های طبیعی واقع در محدوده اراضی مستحدثه ساحلی مشمول مقررات این قانون نبوده و در مورد آنها طبق قانون ملی شدن جنگلها و مراتع و آئین نامه های مربوط عمل خواهد شد.))

البته با تصویب قانون اراضی مستحدثات و ساحلی مصوب ۲۱/۴/۵۴ قانون مربوط به اراضی ساحلی مصوب ۱۳۴۶ ملغی شد. بر  همین اساس گروهی معتقد هستند اراضی مستحدث و ساحلی از جهت تعریف مالکیت ، واگذاری و هر گونه دخل و تصرف تابع قانون اراضی مستحدث و ساحلی مصوب ۱۳۵۴ می باشد. اما اگر زمینی به صورت طبیعی باشد ، قانون ملی شدن جنگلها و قانون مرجع تشخیص اراضی موات و ابطال اسناد آن ، علاوه بر قانون مذکور بر آن حاکم است.

اشتراک گذاری: