قرارداد داوری چیست؟ انواع قراردادهای داوری و نحوه تنظیم

در دنیای پر چالش تجارت و حقوق، اختلافات و تعارضات اجتناب ‌ناپذیر هستند. اما چگونه می‌توان این اختلافات را به شکلی کارآمد و منصفانه حل و فصل کرد؟ قرارداد داوری به عنوان یکی از ابزارهای قدرتمند در مدیریت تعارضات، روشی موثر و سریع برای رسیدگی به اختلافات حقوقی و تجاری ارائه می‌دهد. با انتخاب داوری به جای دادرسی‌ های طولانی و پرهزینه در دادگاه‌ها، طرفین می‌توانند به توافقی رضایت ‌بخش و بی ‌طرفانه دست یابند. در این مقاله، به بررسی جزئیات قرارداد داوری، مزایا و معایب آن و نکاتی که باید در تنظیم این نوع قراردادها مد نظر قرار دهید، خواهیم پرداخت. اگر به دنبال راهی برای حل و فصل اختلافات خود به شیوه‌ای موثر و کم‌هزینه هستید، با ما همراه باشید تا با دنیای قراردادهای داوری بیشتر آشنا شوید.

قرارداد داوری چیست؟

قرارداد داوری یک توافق‌ نامه رسمی بین دو یا چند طرف است که بر اساس آن تصمیم می‌گیرند اختلافات خود را از طریق داوری، به جای دادگاه‌های عمومی، حل و فصل کنند. این قرارداد می‌تواند به صورت یک بند در قرارداد اصلی (به عنوان «بند داوری») یا به صورت یک توافق‌نامه مستقل تنظیم شود.

نحوه تنظیم قرارداد داوری

تنظیم قرارداد داوری نیازمند دقت و توجه به جزئیات است تا اطمینان حاصل شود که تمامی جنبه‌های مربوط به فرآیند داوری به‌طور کامل پوشش داده شده‌اند. در زیر گام‌ های اصلی برای تنظیم یک قرارداد داوری مؤثر آورده شده است:

1. تعریف موضوع داوری

مشخص کنید که کدام نوع از اختلافات تحت پوشش داوری قرار خواهند گرفت. این می‌تواند شامل تمامی اختلافات ناشی از قرارداد اصلی یا تنها برخی از آن ‌ها باشد.

2. انتخاب قوانین و مقررات

تعیین کنید که کدام قوانین و مقررات بر فرآیند داوری حاکم خواهند بود. این می‌تواند شامل قوانین ملی یا آیین ‌نامه‌های یک نهاد داوری خاص باشد.

3. تعیین تعداد و انتخاب داوران

مشخص کنید که داوری توسط یک داور منفرد یا یک هیئت داوری انجام می‌شود. همچنین، روش انتخاب داوران را تعیین کنید، به عنوان مثال، هر طرف یک داور انتخاب کند و داور سوم به عنوان رئیس هیئت داوری انتخاب شود.

4. انتخاب محل داوری

مکان فیزیکی یا قانونی داوری را تعیین کنید. مکان داوری می‌تواند بر اساس قوانین آن محل بر فرآیند و نتایج داوری تأثیر بگذارد.

5. تعیین زبان داوری

زبانی که در طول جلسات داوری و در مستندات مربوط به داوری استفاده خواهد شد را مشخص کنید.

6. تعیین زمان‌بندی

زمان‌ بندی کلی فرآیند داوری را مشخص کنید، از جمله مهلت ‌ها برای ارائه مستندات و برگزاری جلسات.

7. هزینه‌ها و پرداخت‌ها

نحوه تقسیم هزینه‌های داوری بین طرفین را تعیین کنید، شامل حق الزحمه داوری و هزینه ‌های اداری.

8. محرمانگی

تعهدات طرفین در خصوص حفظ محرمانگی اطلاعات و اسناد ارائه شده در طول فرآیند داوری را مشخص کنید.

9. اجرای حکم داوری

تعهد طرفین به پذیرش و اجرای حکم نهایی صادره توسط داور یا هیئت داوری را بیان کنید.

10. شرایط اصلاح یا فسخ

شرایطی که تحت آن قرارداد داوری می‌تواند اصلاح یا فسخ شود را تعیین کنید.

11. امضای طرفین

اطمینان حاصل کنید که قرارداد توسط تمامی طرفین امضا شده و تاریخ‌گذاری شده است.

توصیه می‌شود که در تنظیم قرارداد داوری از مشاوره حقوقی متخصص بهره‌مند شوید تا مطمئن شوید که تمامی جزئیات و شرایط به‌طور دقیق و کامل پوشش داده شده‌اند. چرا در بسیاری مواقع عدم رعایت نکات مذکور موجب ابطال رای داوری می شود. بنابراین این امر به جلوگیری از بروز مشکلات و اختلافات بیشتر در آینده کمک می‌کند.

اهمیت تنظیم قرارداد داوری

با توجه به استثنائی بودن صلاحیت داور در رسیدگی به اختلافات، انعقاد قرارداد داوری الزامی است. حدود صلاحیت داور در امر رسیدگی، اختیار صدور قرار تامین خواسته و یا دستور موقت، نحوه تعیین داور و … به موجب قرارداد داوری معین خواهد شد.

البته در موارد داوری اجباری که رجوع به داوری به موجب قانون الزامی می باشد، انعقاد قرارداد داوری منتفی است. همچنین وجود قرارداد داوری برای تفسیر و تبیین قصد مشترک ضروری است. باتوجه به اینکه قرارداد داوری موجد صلاحیت رسیدگی توسط داور و مبین سایر جزئیات مربوطه می باشد در صورت وجود هرگونه ابهام، باید به اراده مشترک طرفین که در قرارداد داوری بیان شده است، رجوع نماییم.

به عنوان مثال می توان به امکان تمدید مدت داوری اشاره نمود. چنانچه طرفین در قرارداد داوری، مدت محدودی جهت رسیدگی داور تعیین کرده باشند، مدت صدور رای داوری در صورت توافق طرفین قابل تمدید می باشد، زیرا اراده مشترک طرفین بر محدودیت مدت زمان داوری بوده که با قید مدت در قرارداد بیان شده است.

لزوم تنظیم قرارداد داوری به صورت کتبی

یکی دیگر از مسائل اختلافی در مورد داوری لزوم تنظیم قرارداد آن به صورت کتبی می باشد. برخی از حقوقدانان معتقدند قرارداد داوری الزاما باید کتبی باشد و گروه مقابل قرارداد شفاهی را نیز واجد اثر می دانند.

گروه نخست با استناد به ماده ۴۸۱ قانون آئین دادرسی مدنی که یکی از موارد انحلال داوری را تراضی کتبی طرفین دعوا می داند، اعلام می دارند از آنجا که قانون گذار، انحلال قرارداد داوری را منوط به تراضی کتبی نموده است، فلذا اصل انعقاد قرارداد نیز باید به صورت کتبی باشد.

گروه دوم در تایید نظر خود به اصل آزادی قراردادی استناد می نمایند که به موجب آن، برای تحقق عقد، توافق اراده طرفین کافی است و وجود تشریفات، از جمله کتبی بدون، منوط به تصریح قانون گذار می باشد و همچین تصریحی نیز در مورد قرارداد داوری دیده نمی شود.

در مقام نتیجه گیری می توان گفت لزوم تنظیم قرارداد داوری به صورت کتبی در هیچ یک از مواد قانونی به چشم نمی خورد اما برای اثبات وجود توافق جهت ارجاع امر به داوری، وجود سند مکتوب لازم به نظر می رسد، مگر آنکه هر دو طرف به حصول توافق اقرار نمایند.

انواع قراردادهای داوری

قراردادهای داوری می‌توانند بر اساس معیارهای مختلفی طبقه‌بندی شوند. در زیر به برخی از انواع متداول قراردادهای داوری اشاره شده است:

1. قرارداد داوری داخلی و بین‌المللی

• داوری داخلی: این نوع داوری در محدوده یک کشور انجام می‌شود و قوانین ملی آن کشور بر فرآیند داوری حاکم است.
• داوری بین‌المللی: داوری بین المللی زمانی رخ می‌دهد که طرفین قرارداد از کشورهای مختلف باشند یا موضوع قرارداد جنبه بین‌المللی داشته باشد. معمولاً قوانین و کنوانسیون‌های بین‌المللی مانند کنوانسیون نیویورک بر این نوع داوری نظارت دارند.

2. قرارداد داوری موقت و دائمی

• داوری موقت (موردی): در این نوع، داوری به صورت موردی و برای حل یک اختلاف خاص تشکیل می‌شود. داوران معمولاً برای همان مورد خاص انتخاب می‌شوند.
• داوری دائمی: این نوع داوری توسط نهادهای دائمی مانند اتاق‌ های بازرگانی یا مؤسسات داوری انجام می‌شود و دارای ساختار و قوانین ثابت است.

3. قرارداد داوری سازمانی و اختصاصی

• داوری سازمانی: این نوع داوری تحت نظارت و قوانین یک سازمان داوری مشخص مانند ICC (اتاق بازرگانی بین‌المللی) یا LCIA (محکمه داوری لندن) انجام می‌شود.
• داوری اختصاصی (آزاد): در این نوع، طرفین می‌توانند قوانین و رویه ‌های خاصی را برای داوری تعیین کنند و داوری تحت نظارت هیچ سازمان خاصی نیست.

4. قرارداد داوری اختیاری و اجباری

• داوری اختیاری: طرفین به صورت داوطلبانه توافق می‌کنند که اختلافات خود را از طریق داوری حل کنند.
• داوری اجباری: در برخی موارد، قوانین یا قراردادها ممکن است طرفین را ملزم کنند که اختلافات را از طریق داوری حل کنند. مانند داوری بورس.

انواع قراردادهای داوری به طرفین این امکان را می‌دهند که با توجه به نیازها و شرایط خاص خود، بهترین روش داوری را انتخاب کنند. انتخاب نوع مناسب داوری می‌تواند به کارآمدی و اثربخشی فرآیند حل اختلاف کمک کند. برای انتخاب داوری مناسب می توانید با وکیل متخصص در این زمینه مشاوره حقوقی داشته باشید.

منظور از شرط داوری در قرارداد چیست؟

شرط داوری یک بند قراردادی است که در یک قرارداد اصلی گنجانده می‌شود مانند داوری در قرارداد مشارکت در ساخت و به موجب آن طرفین توافق می‌کنند که هر گونه اختلاف یا دعوایی که در ارتباط با آن قرارداد به وجود می‌آید را از طریق داوری حل و فصل کنند، به جای اینکه به دادگاه‌های عمومی مراجعه کنند. شرط داوری به عنوان یک توافق‌نامه پیش‌گیرانه عمل می‌کند که پیش از بروز اختلافات، روش حل و فصل آن‌ها را تعیین می‌کند.

تفاوت قرارداد داوری و شرط داوری

تفاوت بین قرارداد داوری و شرط داوری به نحوه و زمان توافق طرفین در مورد داوری برمی‌گردد. هر دو ابزارهایی برای حل و فصل اختلافات از طریق داوری هستند، اما در برخی جنبه ‌ها با یکدیگر تفاوت دارند:

•  شرط داوری یک بند است که به عنوان بخشی از یک قرارداد اصلی گنجانده می‌شود. این شرط به طرفین اجازه می‌دهد که در صورت بروز اختلافات ناشی از قرارداد اصلی، آن ‌ها را از طریق داوری حل و فصل کنند.
• شرط داوری پیش از بروز هرگونه اختلاف و به عنوان بخشی از قرارداد اصلی مورد توافق قرار می‌گیرد. این به این معناست که طرفین از ابتدا تصمیم می‌گیرند که هر گونه اختلاف احتمالی را از طریق داوری حل کنند. در شرط داوری معمولا نسبت به تعیین داور نیز توافقاتی صورت می گیرد.
• شرط داوری معمولاً در قراردادهای تجاری و بین‌المللی به کار می‌رود و به طرفین این امکان را می‌دهد که به طور پیش‌گیرانه روشی برای حل اختلافات تعیین کنند.

• قرارداد داوری یک توافق ‌نامه مستقل و جداگانه است که طرفین پس از بروز اختلاف یا احتمال بروز اختلاف، آن را منعقد می‌کنند تا اختلافات خود را از طریق داوری حل و فصل کنند.
• قرارداد داوری پس از بروز اختلافات یا زمانی که اختلافات قریب‌الوقوع هستند، تنظیم می‌شود. در این حالت، طرفین به‌ طور خاص در مورد داوری به عنوان روش حل اختلاف توافق می‌کنند.
•  قرارداد داوری معمولاً زمانی استفاده می‌شود که طرفین در قرارداد اصلی خود شرط داوری نداشته‌اند، اما پس از بروز اختلاف تصمیم می‌گیرند که از داوری استفاده کنند.

هر دو ابزار به طرفین این امکان را می‌دهند که از فرآیند دادگاه‌ های عمومی اجتناب کنند و اختلافات خود را به صورت خصوصی و کارآمدتر از طریق داوری حل و فصل کنند. انتخاب بین این دو بستگی به زمان ‌بندی و شرایط خاص طرفین دارد.

مراجعه به دادگاه با وجود شرط داوری

در صورت وجود قرارداد داوری یا شرط داوری،  دادگاه صلاحیت خود برای رسیدگی به دعوا را از دست می دهد. در صورتی که با وجود قرارداد داوری، یکی از طرفین برای حل اختلاف به دادگاه مراجعه نماید، تا زمانی که طرفین به صورت کتبی از رجوع به داوری عدول نکرده باشند، یا داور امتناع از رسیدگی را اعلام ننموده باشد، دادگاه نباید به دعوا رسیدگی نماید.

آثار قرارداد داوری نسبت به داور

صرف معرفی یک شخص به عنوان داور در قرارداد داوری نمی تواند موجب تکلیفی برای وی باشد و تکلیف رسیدگی به اختلافات و اعلام نظر ظرف مهلت مقرر پس از قبول داوری توسط داور ایجاد خواهد شد. چنانچه داور پس از قبول داوری بدون عذر موجه از حضور در جلسات یا صدور رای امتناع نماید یا استعفا دهد مسئول جبران خسارات وارده می باشد و تا ۵ سال از قبول داوری ممنوع خواهد بود.

آثار قرارداد داوری نسبت به طرفین اختلاف

حق رجوع به محاکم و تقاضای رسیدگی به اختلافات با انعقاد قرارداد داوری از طرفین سلب می شود و آنها مکلفند برای حل و فصل دعوا به داوری رجوع نمایند. قرارداد داوری پس از انعقاد، به صورت یک طرفه قابل فسخ نمی باشد و تنها در صورتی منحل می شود که همه اطراف عقد به صورت کتبی بر این امر تراضی نمایند.

آثار قرارداد داوری نسبت به ثالث

مبنای رجوع به داوری، قرارداد داوری است که مثل هر قرارداد دیگری نمی تواند برای اشخاص ثالث منشاء اثر باشد. بنابراین جلب ثالث و ورود ثالث در دعوایی که توسط داور رسیدگی می شود موکول به توافق ثالث با اصحاب دعوا در خصوص داوری می باشد، در صورت عدم حصول توافق، به دعوای ثالث در محاکم دادگستری و مطابق مقررات عام قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی رسیدگی خواهد شد.

چنانچه رای داوری موجب تضییع حقوق ثالث شود، وی می تواند از طریق اعتراض ثالث به رای داور، در خواست الغاء رای را بنماید.

شرایط داوری در قرارداد

شرایط داوری در یک قرارداد شامل جزئیات و مقرراتی است که طرفین در مورد نحوه انجام داوری و حل و فصل اختلافات به آن توافق می‌کنند. این شرایط باید به وضوح تعریف شود تا از بروز هرگونه ابهام یا اختلاف در مورد فرآیند داوری جلوگیری شود.

چگونه از داور قرارداد تقاضای رسیدگی کنیم؟

برای تقاضای رسیدگی از داور، باید به مراحل و فرآیندهای مشخصی که در قرارداد داوری یا آیین‌نامه‌ های مربوطه تعیین شده است، پایبند باشید. در ادامه، مراحل عمومی برای تقاضای رسیدگی از داور آورده شده است:

1. ابتدا قرارداد داوری را بررسی کنید تا از نحوه و شرایط شروع فرآیند داوری آگاه شوید. این قرارداد معمولاً شامل اطلاعاتی درباره نحوه انتخاب داور، محل داوری و آیین‌نامه‌ های حاکم بر داوری است.
2. یک اظهارنامه رسمی برای شروع داوری تهیه کنید. این اظهارنامه باید شامل اطلاعات زیر باشد:
   • مشخصات طرفین (نام، آدرس و اطلاعات تماس)
   • توضیح مختصر از موضوع اختلاف و دعاوی مربوطه
   • ارجاع به بند داوری در قرارداد
   • پیشنهادات مربوط به تعداد و انتخاب داوران (در صورت نیاز)
   • هر مستند یا مدرک مرتبطی که به درخواست کمک می‌کند
3. درخواست داوری را به صورت رسمی به طرف مقابل ارسال کنید. این کار معمولاً از طریق پست الکترونیکی یا ارسال پستی انجام می‌شود و باید به نحوی باشد که قابل پیگیری و اثبات باشد.
4. بر اساس شرایط مندرج در قرارداد داوری، فرآیند انتخاب داور یا داوران را آغاز کنید. این ممکن است شامل توافق طرفین بر سر یک داور مشترک یا هر طرف انتخاب یک داور باشد.
5. بررسی کنید که آیا نیاز به پرداخت هزینه‌های اولیه برای شروع فرآیند داوری است و در صورت لزوم، آن‌ها را پرداخت کنید.
6. پس از ارسال درخواست و انتخاب داور، پیگیری ‌های لازم را انجام دهید تا اطمینان حاصل کنید که روند داوری به درستی پیش می‌رود. این شامل هماهنگی برای جلسات و ارائه مستندات لازم به داور است.

رعایت دقیق این مراحل و اطمینان از تطابق با شرایط قراردادی و آیین‌نامه‌های مربوطه، به شروع صحیح و کارآمد فرآیند داوری کمک می‌کند. همچنین، مشاوره با یک وکیل متخصص در زمینه داوری می‌تواند در انجام صحیح این فرآیند مفید باشد.

نتیجه‌گیری

قرارداد داوری به عنوان یکی از ابزارهای موثر در حل و فصل اختلافات حقوقی و تجاری، به طرفین این امکان را می‌دهد که به جای دادرسی‌ های پیچیده و طولانی، به سرعت و با هزینه ‌ای کمتر به توافقی منصفانه دست یابند. در این مقاله، به بررسی اهمیت و مزایای استفاده از قرارداد داوری پرداختیم و نکاتی را که باید در تنظیم این نوع قراردادها مورد توجه قرار گیرد، مورد بحث قرار دادیم. با انتخاب داوری، می‌توانید از فرآیندی کارآمد و بی‌طرفانه بهره‌ مند شوید که به حفظ روابط تجاری و حقوقی شما کمک می‌کند.

در این مسیر، دفتر حقوقی “دادپویان حامی” با تیمی از وکلای مجرب و متخصص، آماده است تا شما را در تنظیم و اجرای قراردادهای داوری یاری کند. ما با ارائه مشاوره‌ های حقوقی دقیق و حرفه‌ ای، به شما کمک می‌کنیم تا از حقوق و منافع خود به بهترین شکل ممکن محافظت کنید. برای دریافت اطلاعات بیشتر و مشاوره حقوقی، هم‌اکنون با “دادپویان حامی” تماس بگیرید و از خدمات ما بهره‌ مند شوید.