در قوانین کشورهای مختلف جهان تعاریفی از طرح صنعتی شده است که تقریباً همگی این قوانین ، طرح صنعتی را ویژگی های شکل ، ساختار ، طرح یا تزئین و یا ترکیبی از ویژگی های فوق که در یک کالای تمام شده و نهایی تبلور یافته و به آن جذابیتی می دهد که صرفاً بینایی قابل درک است ، تعریف نموده اند .
در ایران از طرح صنعتی در قانون ثبت اختراعات ، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب ۱۳۸۶اینگونه تعریف نموده اند :
« از نظر قانون ، هرگونه ترکیب خطوط یا رنگ ها و هرگونه شکل سه بعدی با خطوط ، رنگ ها و یا بدون آن ، به گونه ای که ترکیب یا شکل یک فرآورده صنعتی و یا محصولی از صنایع دستی را تغییر دهد طرح صنعتی است .»
ویژگی های طرح صنعتی
با توجه به تعاریف حقوقی کشورهای مختلف می توان ویژگی های مشترک طرح های صنعتی را به شرح ذیل بیان نمود :
۱- طرح صنعتی باید قابل درک و رویت باشد . قابل رویت بودن طرح صنعتی روی کالا یکی از شرایط مهم برای طرح صنعتی است . طرح صنعتی باید وقتی روی کالای خاص قرار می گیرد آشکار باشد و توسط حس بینایی مورد قضاوت قرار گیرد .
۲- طرح باید به کالا ظاهر خاص و ویژه بدهد این شرایط باعث می شود کالایی که طرح روی آن قرار گرفته است از نگاه مصرف کننده و کاربرد جذاب و متفاوت از کالاهای مشابه و همسان باشد .
۳- طرح صنعتی صرفاً مربوط به ظاهر قابل رؤیت کالایی است که در آن متبلور شده و ویژگی های کاربردی محصول ارتباطی به طرح صنعتی ندارد .
۴- طرح باید روی کالا تبلور یابد به عبارت دیگر شرط حمایت از یک طرح صنعتی این است که طرح قابلیت آن را داشته باشد که در یک فرآیند صنعتی قرارگرفته و در نهایت بر روی یک اثر ملموس و عینی قابل رؤیت باشد .
انواع طرح صنعتی
طرح های صنعتی انواع مختلفی دارند که مهمترین آنها را به شرح ذیل توضیح خواهیم داد :
۱- طرح ترسیمی
طرح های ترسیمی به طرحی گفته می شود که طراح ، احساسات فی البداهه خود را در رابطه با موضوعاتی مانند انسان ، حیوان ، گیاه و اشیاء بیان و بر روی کاغذ پیاده می کند به نحوی که قابلیت و امکان ساخت کالایی از روی آن وجود ندارد مانند آثار گرافیکی ، عکس ، مجسمه ، طرح های معماری
۲- طرح کاربردی
طرح کاربردی به طرحی گفته می شود که طراح براساس اصول و قواعد از پیش تعیین شده و به صورت مرحله به مرحله طرح را خلق می نماید .
طرح های کاربردی شامل طرح های صنعتی نیز می شود . طرح های کاربردی در صورتی که با شکل و ساختار یک کالا مرتبط باشد می تواند در قالب طرح صنعتی قابل حمایت باشد و اگر دارای ماهیت دوگانه یاشد از حیث شکل و ساختار می تواند در قالب طرح صنعتی نیز قابل حمایت باشد .
۳- طرح صنعتی
یکی از مصادیق طرح های کاربردی است که موجب تغییر در ترکیب یا شکل یک محصول و کالا می گردند و با طرح های کاربردی محض که صرفاً جنبه ی فنی و موجب تغییر ظاهری کالا نمی گردد تفاوت اساسی دارد .
۴- طرح تزئینی
طرح های تزئینی یکی از مصادیق طرح های صنعتی است که دربردارنده ویژگی های مربوط به شکل و ساختار یا نقوش و تزئینات به کار رفته در یک کالا می باشد و صرفاً به ابعاد ظاهری و بیرونی کالا مربوط می شود .