اشخاص جهت بهره مندی از ساز و کارهای حمایتی پیش بینی شده توسط قانونگذار ملزم به ثبت طرح صنعتی خود در مراجع صالح ثبتی می باشند.
اشخاصی که حق ثبت طرح صنعتی را دارند
قانونگذار در جهت حمایت از مخترعین و طراحان در قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری ، اولین کسی را که نسبت به ثبت اختراع یا طرح خود در مرجع ثبت اقدام نماید را دارای حق تقدم دانسته است، براساس قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری ، پدید آورنده طرح کسی است که اظهارنامه ثبت طرح صنعتی خود را برای اولین بار به مرجع ثبت تقدیم نماید. حال اگر دو یا چند نفر به صورت مستقل اقدام به طراحی طرح صنعتی واحدی نموده باشند، شخصی که زودتر اظهارنامه طرح خود را به مرجع ثبت تقدیم کرده باشد یا بتواند ثابت کند اظهارنامه خود را زودتر تسلیم نموده است، حق ثبت طرح را خواهد داشت .
چنان چه دو یا چند به طور اشتراکی طرحی را ایجاد نمایند و نسبت به ثبت طرح اقدام نمایند ، طرح مورد درخواست به نام همه آنان ثبت می شود و حقوق ناشی از آن متعلق به همه طراحان می باشد . از آن جا که طرح صنعتی از حقوق مالی محسوب می گردد ، اشخاص می توانند آن را در رهن قرار دهند یا به اشخاص دیگر منتقل نمایند اما چنان چه طرح به صورت اشتراکی ثبت گردد نیازمند موافقت تمامی طراحان می باشد .
در صورتی که کارفرما شخصی را برای طراحی یک طرح صنعتی استخدام نماید براساس بند ه ماده ۵ قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری حقوق مادی طرح متعلق به کارفرما می باشد مگر آن که در قرارداد خلاف آن پیش بینی شده باشد . اما نکته حاثز اهمیت این است که هرچند حقوق مادی طرح متعلق به کارفرما می باشد اما حقوق معنوی طرح به طراح آن تعلق داشته و نام طراح می بایست توسط متقاضی ثبت طرح به مرجع ثبت اعلام گردد .
شرایط ثبت طرح صنعتی
طراحان برای ثبت طرح های خود ملزم به رعایت شرایط شکی و ماهوی تعیین شده از سوی قانونگذار می باشند. در صورتی که طراح بدون توجه به رعایت شرایط ماهوی نسبت به ثبت طرح صنعتی اقدام نماید شناسایی و حمایت از طرح او با مشکل مواجهه خواهد شد. عدم رعایت شرایط شکی ثبت طرح صنعتی از سوی طراح می تواند موجب عدم ثبت طرح صنعتی گردد.
شرایط ماهوی ثبت طرح صنعتی
اولین مقرره ای که می بایست برای ثبت طرح صنعتی از سوی طراح رعایت گردد، خاص بودن طرح صنعتی است بدین معنا که طرح صنعتی می بایست جنبه هنری محض نداشته و قابلیت ثبت به عنوان طرح صنعتی را دارا باشد.
همچنین طرح صنعتی می بایست توان ظاهر شدن بر روی یک فرآورده را داشته باشد بنابراین طرح یاد شده می بایست بر پایه اصولی که جنبه کابردی دارد طراحی گردد.
لازم است طراح بر این مساله توجه نماید که طرح می بایست کاربرد صنعتی داشته باشد در صورتی که کارشناس احراز نماید که طرح دارای کاربرد صنعتی نمی باشد از ثبت آن اجتناب کرده و حمایت از آن در قالب طرح صنعتی امکان پذیر نمی باشد.
طرح صنعتی می بایست علاوه بر منحصر به فرد بودن ، متعلق به یک کالای خاص باشد یعنی بتوان آن را روی یک کالای خاص درج نمود.
طراح می بایست برای آنکه طرح صنعتی منحصر به فرد باشد، ابعاد خارجی یا ظاهری کالایی که طرح برای آن به ثبت رسیده است را مدنظر قرار داده و طرح ارائه شده دارای جذابیت بصری باشد. همچنین طراح می بایست در زمان طراحی طرح صنعتی، ابتکار عمل به خرج داده و طرحی جدید که واجد تازگی باشد تقدیم مرجع ثبت نماید.
ویژگی طرح جدید و نو
برای اینکه طرحی جدید محسوب گردد می بایست همانند طرح های قبلی ثبت شده نباشد البته در خصوص همانند بودن ذکر این نکته حائز اهمیت است که چنانچه طرح صنعتی مورد نظر با طرح های قبلی به صورت جزئی متفاوت باشد خللی در ثبت طرح صنعتی پیش نیامده و طرح قابل ثبت می باشد.
طراح می بایست دقت لازم را انجام داده تا قبل از تسلیم اظهارنامه یا قبل از حق تقدم اظهارنامه از افشاء اطلاعات طرح صنعتی اجتناب نموده در غیر این صورت طرح تازگی خود را از دست داده و قابل ثبت نمی باشد. البته اگر بر اساس قانون افشاء اطلاعات ظرف مدت شش ماه قبل از تاریخ تقاضا یا در موارد مقتضی قبل از تاریخ حق تقدم طرح صنعتی صورت گرفته باشد، مانع ثبت نخواهد بود.
طرح های صنعتی غیرقابل ثبت
طبق قانون ثبت اختراعات طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب ۱۳۸۶ و آیین نامه اجرایی آن، طرح های صنعتی که قابل حمایت نیستند به شرح ذیل می باشد
طرح هایی که جدید و اصیل نیستند
طبق ماده ۲۱ قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب ۱۳۸۶ ،طرح صنعتی زمانی جدید محسوب می گردد که از طریق انتشار به طور محسوس یا از طریق استفاده به هر نحو دیگر قبل از تسلیم اظهارنامه، بر حسب مورد قبل از حق تقدم اظهارنامه برای ثبت در هیچ نقطه ای از جهان برای عموم افشاء نشده باشد.
در مقابل ماده ۸۴ آیین نامه قانون مذکور در خصوص اصالت بیان داشته است : طرح صنعتی در صورتی اصیل محسوب می شود که به طور مستقل توسط پدید آمده وکپی و تقلب طرح های موجود نباشد، به نحوی که از دید یک کاربر آگاه متفاوت از طرح هایی که قبلا در اختیار عموم قرار گرفته است، باشد .
در صورتی که طراح مقررات فوق را رعایت نکند، قانونگذار از طرح صنعتی حمایت نخواهد کرد.
طرح هایی که تنها در نتیجه عملکرد فنی محصول ایجاد می شود
طراح طرح صنعتی می بایست کالا را به گونه ای طراحی نماید که به سبب جاذبه بصری مشتریان را به خود جذب نماید و چنانچه یک طرح صنعتی تنها دسترسی به یک نتیجه فنی بدون تغییرات ظاهری را ایجاد نماید از حمایت قانونگذار برخوردار نمی باشد.
طرح های حاوی نمادها و نشان های رسمی کشور
چنانچه طرح صنعتی حاوی نماد ها و نشان های رسمی کشور باشد قانونگذار از آن حمایت نکرده و قابل ثبت نمی باشد.
همچنین بر اساس بند ۳ ماده ۲۲ قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری عین یا تقلید نشان نظامی ، پرچم یا سایر نشان های مملکتی به عنوان طرح صنعتی قابل ثبت نمی باشد.
طرح های مخالف نظم عمومی و اخلاق حسنه
چنانچه طرح صنعتی ارائه شده مخالف موازین شرعی یا نظم عمومی و اخلاق حسنه باشد از ثبت آن در مرجع ثبت اجتناب می شود و از حمایت های قانونی برخوردار نخواهد شد.
طراحی اصول یا روش های ساخت
طراح در زمان ترسیم طرح یک کالا روش های مختلفی را امتحان کرده تا به طرح مورد نظر خود دست یابد. قانونگذار از اصول و روش های ساخت حمایت نکرده و آن ها را در قالب طرح های صنعتی قرار نمی دهد.
قطعات یدکی یا قطعات وابسته
در صورتی که طراح قطعات یدکی یا قطعات وابسته را به منظور تکمیل یک محصول طراحی کرده باشد یا طراح نتواند قطعات دیگر با طراحی متفاوت را جایگزین آن نماید، به سبب آنکه قطعه طراحی شده جزء محصول تلقی می گردد، امکان ثبت آن به عنوان طرح صنعتی مستقل امکان پذیر نمی باشد.
مرجع ثبت طرح صنعتی در داخل کشور
متقاضی برای ثبت طرح صنعتی در داخل کشور می بایست به سایت اداره مالکیت صنعتی مراجعه نموده و اظهارنامه طرح صنعتی و مدارک مورد نیاز را به صورت الکترونیکی به اداره مالکیت صنعتی ارسال نماید.
مرجع ثبت طرح صنعتی در خارج از کشور
ثبت طرح صنعتی در خارج از کشور به طرق زیر امکان پذیر می باشد:
ثبت بین المللی
متقاضی برای ثبت بین المللی در کشور دیگر ابتدائا می بایست کشور مورد نظر را انتخاب کرده و با مراجعه حضوری یا انتخاب وکیل، مدارک را به زبان کشور مورد نظر ترجمه کرده و پس از تایید مدارک توسط مراجع ذی صلاح ، نسبت به ارائه آن مدارک به اداره مربوطه اقدام نماید.
ثبت منطقه ای
چنانچه شرکت ها بخواهند طرح صنعتی خود را در گروهی از کشورها که عضو معاهدات منطقه ای هستند ثبت نمایند، می بایست اظهارنامه خود را جهت ثبت به اداره هماهنگ سازی اتحادیه مورد نظر ارائه نماید.
ادارات منطقه ای مالکیت معنوی شامل ادارات ذیل می باشد:
الف ) اداره مالکیت صنعتی آفریقا (AHIPO) برای حمایت از طرح صنعتی در کشورهای آفریقایی انگلیسی زبان
ب ) اداره طرح های بنلوکس (BDO) برای حمایت در بلژیک ، هلند و لوکزامبورگ
ج ) اداره هماهنگ سازی بازارهای داخلی (OHIM) برای طرح های اتحادیه ای در ۱۵ کشور
د ) سازمان مالکیت معنوی آفریقا (OAPI) برای حمایت از کشورهای آفریقایی فرانسه زبان
چنانچه طرح صنعتی در یکی از کشورهای عضو ثبت گردد، از حمایت سایر کشور های عضو آن معاهده نیز برخوردار خواهد شد.
مراحل ثبت طرح صنعتی
متقاضی یا نماینده وی می بایست اظهارنامه را به صورت حضوری یا با پست سفارشی یا از طریق الکترونیکی به اداره ثبت طرح های صنعتی تقدیم نماید. تاریخ وصول اظهارنامه یا تاریخ داده پیام، تاریخ اظهارنامه تلقی می گردد و همچنین متقاضی می بایست همراه اظهارنامه مدارک مورد نیاز را به صورت اظهارنامه پیوست نماید و به مرجع ثبت تقدیم نماید.
پس از ثبت اظهارنامه ثبت طرح صنعتی، متقاضی در صورتی می تواند اظهارنامه خود را اصلاح نماید که از حدود اظهارنامه نخست تجاوز نکرده و هزینه آن را بپردازد. همچنین متقاضی می تواند تا زمانی که اظهارنامه در جریان بررسی می باشد آن را مسترد نماید، چنانچه اظهارنامه استرداد گردد، هزینه های پرداختی مسترد نخواهد شد.
انتقال اظهارنامه
طبق ماده ۸۰ آیین نامه اجرایی ثبت اختراعات طرح های صنعتی و علائم و تجاری، انتقال حق مالکیت ناشی از تسلیم اظهارنامه یا اعطای هرگونه اجازه بهره برداری از آن می بایست به درخواست کتبی هر ذی نفع به مرجع ثبت اعلام و در پرونده مربوط درج گردد، متقاضی مکلف به پرداخت هزینه انتقال می باشد.
اقدامات پس از ثبت طرح صنعتی
مرجع ثبت پس از احراز این که اظهارنامه و ضمائم آن مطابق قوانین و مقررات تسلیم گشته است اقدام به ثبت طرح صنعتی نموده و آگهی مربوط را منتشر و گواهی ثبت آن را به نام متقاضی صادر می نماید.
صدور گواهی المثنی طرح صنعتی
در صورت مفقود شدن یا از بین رفتن گواهی نامه طرح صنعتی، مالک می تواند با پرداخت هزینه های مقرر، درخواست المثنی نماید، بدين منظور وي بايستي طريق از بين رفتن يا گم شدن گواهي نامه را كتباً به مرجع ثبت اعلام و استشهاديه اي مبني بر شهادت و اظهار اطلاع حداقل ۳ نفر كه هويت و امضاء آن ها به گواهي يك نفر از شهود مذكور رسيده و هويت و امضاء نامبرده به گواهي يكي از دفاتر اسناد رسمي رسيده باشد، ضميمه نمايد. مراتب فقدان گواهي نامه هاي اختراع، طرح صنعتي و علامت به هزينه درخواست كننده يك نوبت در روزنامه رسمي كشور آگهي مي شود. در صورتي كه تا ۱۰ روز از تاريخ انتشار آگهي در روزنامه رسمي كشور، اعتراض نرسيده يا در صورت اعتراض، اصل گواهي نامه توسط معترض ارائه نشده باشد، اداره مالكيت صنعتي اقدام به صدور المثني گواهي نامه مفقودي مي نمايد. رسيدگي به اعتراضات واصله با دادگاه صالح مي باشد .
در صورتی که گواهي نامه هاي مفقودشده و يا از بين رفته كه به اشخاص مقيم خارج از كشور تعلق داشته باشد، مستلزم تسليم اعلاميه اي است كه از سوي دفتر اسناد رسمي كشور محل اقامت صادر شده و به تاييد نمايندگي هاي جمهوري اسلامي ايران رسيده و تشريفات مقرر در فوق نيز رعايت شده باشد .