در حوزه تجارت و معاملات، آشنایی با مفاهیم کلیدی مانند “ثمن معامله” و “شرایط پرداخت” از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. ثمن معامله به عنوان مبلغ یا ارزشی که در ازای کالا یا خدمات پرداخت میشود، نقشی حیاتی در تعیین موفقیت یا شکست یک معامله ایفا می‌کند. درک صحیح از شرایط پرداخت نیز می‌تواند به بهبود روابط تجاری و جلوگیری از سوءتفاهم ها کمک کند. در این مقاله، به بررسی دقیق ثمن معامله و شرایط پرداخت می‌پردازیم و نکاتی را ارائه می‌دهیم که می‌تواند برای تمامی اشخاص مفید باشد. با ما همراه باشید تا با جزئیات این مفاهیم آشنا شوید و بتوانید معاملات خود را با اطمینان بیشتری انجام دهید.
ثمن معامله چیست؟
ثمن معامله به پولی که خریدار در موقع معامله به فروشنده می دهد گفته می شود. یکی از موضوعات مهم در معاملات، ثمن معامله می باشد که طرفین نسبت به میزان ثمن معامله و شرایط پرداخت آن توافق نموده و این توافقات در مبایعه نامه درج می گردد.
انواع ثمن معامله
ثمن معامله را می توان بر حسب توافق تعیین نمود. ثمن دارای انواع مختلفی است که به شرح ذیل توضیح خواهیم داد:
- ثمن نقدی: در صورتی که توافق نمایند ثمن نقدا و در زمان معامله پرداخت شود، ثمن نقدی گفته می شود. ثمن نقدی را می توان از طریق واریز به حساب بانکی فروشنده و یا ارائه چک بین بانکی یا چک تضمینی پرداخت نمود.
- ثمن نسیه: ثمن نسیه به حالتی گفته می شود که خریدار مبلغ ثمن را به صورت اقساطی یا در آینده پرداخت نماید. در بیشتر معاملات این روش را برای پرداخت ثمن معامله انتخاب می نمایند.
- ثمن کالایی: در ثمن کالایی خریدار با فروشنده توافق می نماید که به جای وجه نقد، کالا یا خدمات دیگری به عنوان ثمن پرداخت شود.
ماده قانونی ثمن معامله
ماده قانونی ثمن معامله در قانون مدنی، ماده ۳۹۴ و ۳۹۵ می باشد که طبق آن مقرر گردیده خریدار باید ثمن معامله را در موعد و در محل و بر طبق شرایطی که در قرارداد توافق شده پرداخت نماید. در غیر اینصورت به فروشنده حق فسخ معامله به جهت تاخیر در پرداخت ثمن را داده است.
زمان انتقال مالکیت ثمن به فروشنده
اصولا مالکیت مبیع و ثمن در عقد بیع در لحظه وقوع عقد بیع به طرف مقابل منتقل می شود. مگر در صورتی که بر خلاف این امر توافق شده باشد. بنابراین شرایط ثمن در عقد بیع، انتقال فوری و غیر مشروط مبیع و ثمن جزء مقتضاء ذات عقد بیع نیست.
به این ترتیب ممکن است پرداخت ثمن معامله به صورت نقد باشد یا نسیه یا اقساطی یا موجل همچنین بایع ( فروشنده ) و مشتری ( خریدار ) می توانند پرداخت ثمن معامله را مشروط به شروطی نمایند که ضمن عقد بیع درج می شود. در صورتی که خریدار و فروشنده در مورد تاریخ و نحوه پرداخت ثمن معامله و سایر شرایط مربوط به آن توافق کرده و این توافقات را ضمن قرارداد بیاورند، طبق قرارداد عمل خواهد شد. اما در فرض سکوت طرفین نسبت به موارد فوق الذکر اصل بر این است که خریدار باید بدون قید و شرط و فورا ثمن معامله را بپردازد.
نحوه پرداخت ثمن معامله
پرداخت ثمن معامله توافقی است. یعنی پولی که خریدار در موقع معامله به فروشنده می دهد بصورت توافقی می باشد. نحوه پرداخت ثمن معامله به شرح ذیل می باشد:
- پرداخت نقدی ثمن معامله : چنانچه ثمن معامله در زمان انعقاد قرارداد و انتقال مالکیت پرداخت گردد نقدی محسوب می گردد. در قانون مدنی به این نوع از بیع، بیعی که مبیع و ثمن آن حال است گفته می شود.
- پرداخت مدت دار ثمن معامله: در این حالت خریدار می تواند پس از انعقاد قرارداد، ثمن معامله را در تاریخ آینده که در قرارداد مشخص می شود پرداخت کند.
- پرداخت اقساطی ثمن معامله: در این حالت خریدار می تواند با ذکر تاریخ های مشخص در قرارداد ،پرداخت ثمن را بصورت قسط بندی به فروشنده پرداخت نماید.
پرداخت ثمن ممکن است از طریق واریز نقدی به حساب بانکی فروشنده یا شخص ثالث که فروشنده معرفی می کند واریز گردد یا به صورت چک بانکی صورت گیرد. در برخی موارد نیز پرداخت ثمن معامله با دلار تسویه می شود. هر کدام از این موارد از نظر قانونی امکان پذیر بوده و می توان در خصوص نحوه پرداخت ثمن از طرق مذکور توافق نمود.
مطالبه ثمن معامله
مطالبه ثمن معامله دعوایی است که در صورت عدم پرداخت ثمن معامله در موعد مقرر از سوی فروشنده مطرح می شود. الزام به تحویل ملک (مبیع) و الزام به پرداخت ثمن معامله، به عنوان اصلی ترین آثار عقد بیع شناخته می شود. بنابراین اگر خریدار پول ملک را نپردازد، فروشنده می تواند ضمن تقدیم دادخواست، الزام خریدار به ایفای تعهدات مبنی بر پرداخت ثمن معامله را از دادگاه بخواهد.
خسارت تاخیر در پرداخت ثمن معامله
خسارت تاخیر در پرداخت آن تحت شرایطی قابل وصول است. اگر در قرارداد برای پرداخ ثمن موعدی تعیین شود و خریدار در آن موعد نسبت به پرداخت اقدام ننماید فروشنده می تواند اقدام به ارسال اظهارنامه نماید و سپس در مراجع قضایی طزح دعوا نموده و خسارت تاخیر را از تاریخ ارسال اظهارنامه مطالبه کند.
اگر فروشنده اظهارنامه ارسال ننماید، می تواند خسارت تاخیر را از تاریخ تقدیم دادخواست مطالبه نماید. همچنین در صورتی که در قرارداد خسارت وجه التزام تاخیر در پرداخت تعیین کرده باشند صرفا می تواند خسارت وجه التزام قراردادی را مطالبه نماید.
اگر ثمن معامله به صورت چک باشد و در موعد مقرر چک وصول نشود و منجر به صدور گواهی عدم پرداخت گردد، می تواند مطالبه وجه چک و خسارت تاخیر در تادیه چک را مطالبه نماید.
استرداد ثمن معامله
استرداد ثمن معامله دعوایی است که فردی مالی را از فروشنده خریده است اما پس از مدتی مشخص می شود که معامله باطل بوده است. مثال بارز در این زمینه، مستحق اللغیر بودن مبیع می باشد. در چنین حالتی خریدار می تواند علاوه بر طرح دعوای ابطال معامله فضولی، ثمنی که پرداخت نموده را نیز مسترد نماید.
زمان و مکان تادیه ثمن
تعیین زمان و مکان تادیه ثمن با طرفین است. ماده ۳۹۴ قانون مدنی در این باره بیان می کند: مشتری باید ثمن را در موعد و در محل و بر طبق شرایطی که در عقد بیع مقرر شده است تادیه نماید.
بنابراین در صورتی که خریدار و فروشنده نسبت به این امر تعیین تکلیف کرده باشند، طبق قرارداد عمل خواهد شد. در فرض سکوت طرفین راجع به زمان و مکان تادیه ثمن، در وهله اول باید به عرف مسلم رجوع شود. دلیل رجوع به عرف این است که به نظر می رسد بایع و مشتری با سکوت خود، حکم عرف را قابل اجرا دانسته اند.
اگر در عرف نیز حکمی وجود نداشته باشد یا اصلا عرف مسلمی در این زمینه شناخته نشود، خریدار باید فورا ثمن را پرداخت نماید. محل تادیه ثمن نیز در این شرایط همان محل وقوع عقد است.
اثبات پرداخت ثمن معامله
اثبات پرداخت ثمن معامله با خریدار است. خریدار می تواند برای اثبات پرداخت ثمن به شهادت شهود، اسناد بانکی و … استناد نماید و در صورتی که نتواند دلیلی مبنی بر پرداخت ثمن ارائه دهد، به حکم دادگاه ملزم به پرداخت ثمن خواهد شد.
یکی دیگر از دلایل اثبات پرداخت ثمن، اقرار به دریافت آن می باشد. در بسیاری از مواقع در مبایعه نامه ذکر می شود که فروشنده اقرار نمود آن را نقدا دریافت نموده است، در این حالت فروشنده نمی تواند ادعای عدم دریافت ثمن را بنماید.
اثبات عدم پرداخت ثمن معامله
در صورت اختلاف در پرداخت ثمن، اصل بر عدم پرداخت می باشد و خریدار باید پرداخت ثمن را اثبات نماید. بنابراین اثبات عدم پرداخت ثمن بر عهده فروشنده نمی باشد و چنانچه فروشنده مدعی عدم پرداخت باشد، خریدار باید بر اساس مدارکی که ارائه می نماید اثبات نماید که آن را پرداخت نموده است.
اگر خریدار پول ملک را ندهد چه وضعیتی پیش می آید؟
چنانچه خریدار ثمن معامله را کلا پرداخت ننماید و یا بخشی از آن را پرداخت نکند، علاوه بر اقامه دعوا جهت الزام خریدار به تادیه ثمن، فروشنده می تواند با استناد به ماده ۳۷۷ قانون مدنی، تسلیم مبیع را منوط به پرداخت ثمن کند و اعلام کند تا زمانی که خریدار ثمن را نپرداخته حاضر به تسلیم ملک نیست.
استناد فروشنده به حق حبس منوط به این است که تسلیم ملک حال و پرداخت ثمن موجل یا مدت دار نباشد. به عبارتی اگر تسلیم مبیع حال ولی پرداخت ثمن موجل باشد، فروشنده حق حبس ندارد. همچنین در صورت حصول شرایط اعمال خیار تاخیر ثمن، فروشنده حق فسخ عقد را نیز خواهد داشت.
در چنین حالتی می توانید از طریق مشاوره حقوقی با وکیل ملکی بهترین راهکار قانونی را برای رسیدن به حقوق قانونی خود در کوتاه ترین زمان ممکن دریافت نمائید.
حکم تاخیر در پرداخت ثمن معامله چیست؟
حکم تاخیر در پرداخت ثمن معامله در ماده ۴۰۲ قانون مدنی پیش بینی شده است. این ماده اشعار می دارد: هرگاه مبیع، عین خارجی و یا در حکم آن بوده و برای تادیه ثمن یا تسلیم مبیع بین متبایعین اجلی معین نشده باشد، اگر سه روز از تاریخ بیع بگذرد و در این مدت نه بایع، مبیع را تسلیم مشتری نماید و نه مشتری تمام ثمن را به بایع بدهد، بایع مختار در فسخ معامله می شود.
بنابر مفاد ماده اخیر الذکر، شرایط فسخ عقد بیع به جهت خیار تاخیر ثمن عبارت است از:
- مبیع عین معین یا در حکم عین معین باشد. یعنی خیار تاخیر ثمن در عقد بیع با مبیع کلی راه ندارد.
- تسلیم مبیع یا تادیه ثمن موجل نباشد.
- تمام مبیع به مشتری تسلیم نشده باشد.
- تمام ثمن به فروشنده پرداخت نشده باشد؛ پرداخت بخشی از ثمن مانع ایجاد حق فسخ نمی شود.
- مدت سه روز از تاریخ وقوع عقد بیع گذشته باشد.
تاثیر پرداخت ثمن پس از ایجاد حق فسخ و پیش از اعمال آن
اگر مشتری بعد از گذشت سه روز و پیش از اعمال حق فسخ توسط فروشنده، ثمن را بپردازد، خیار تاخیر ثمن ساقط می شود. البته نظر مخالف نیز در این زمینه وجود دارد. مخالفین معتقدند پرداخت ثمن بعد از ایجاد حق فسخ، خللی به این حق وارد نمی کند و فروشنده همچنان می تواند عقد بیع را فسخ کند.
به نظر می رسد نظر گروه دوم با عدالت و اصل لزوم قراردادها منافات دارد. خیار تاخیر ثمن وسیله ای است که قانون گذار برای جلوگیری از ورود ضرر به فروشنده پیش بینی کرده و با پرداخت ثمن توسط خریدار، احتمال ورود ضرر از بین می رود و اصل لزوم قراردادها جاری می شود.
به نظر می رسد پرداخت تمام ثمن بعد از سه روز و پیش از فسخ قرارداد، مانع اعمال حق فسخ ناشی از خیار تاخیر ثمن خواهد بود.
واریز ثمن به حساب اشخاص ثالث به دستور فروشنده
واریز ثمن به حساب اشخاص ثالث به دستور فروشنده یکی از موضوعاتی است که در برخی معاملات شاهد آن هستیم.
طبق ماده ۱۹۷ قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی، درصورتی که خریدار به دستور فروشنده، ثمن قرارداد را به حساب اشخاص ثالث واریز کند، این امر به منزله پرداخت وجه به شخص فروشنده بوده و با توجه به اصل نسبی بودن قراردادها، خریدار مجاز به مراجعه به اشخاصی که وجه به حساب آنان واریز شده نیست.
زیرا ممکن است روابط حقوقی فیمابین فروشنده و صاحبان حساب وجود داشته و فروشنده با این حواله، مبادرت به پرداخت بدهی خود کرده باشد. البته بهتر است این توافق به صورت کتبی صورت گیرد یا در مبایعه نامه درج گردد تا از بروز دعاوی آینده در این خصوص جلوگیری شود.
پرداخت ثمن معامله توسط شخص ثالث
پرداخت ثمن توسط شخص ثالث نیز در معاملات امکان پذیر است. در اینگونه مواقع خریدار و فروشنده توافق می نمایند که ثمن معامله توسط شخص ثالث پرداخت شود. یا چکی را که متعلق به شخص دیگری است بابت آن به فروشنده داده می شود.
در اینجا سوالی که مطرح می شود این است، اگر ثالث نسبت به پرداخت ثمن اقدام ننماید فروشنده باید علیه ثالث طرح دعوا نماید یا شخص خریدار؟
در پاسخ باید گفت چنانچه ثمن چک شخص ثالث باشد و چک در موعد مقرر پاس نشود و منجر به صدور گواهی عدم پرداخت شود، فروشنده می تواند نسبت به مطالبه وجه چک علیه صادرکننده اقدام نماید. در غیر اینصورت می تواند علیه خریدار طرح دعوا نموده و ثمن معامله را مطالبه نماید.
در برخی مواقع نیز در قرارداد شرط می شود چنانچه چکی که بابت ثمن معامله داده شده برگشت بخورد فروشنده می تواند معامله را فسخ کند در این صورت فروشنده می تواند با ارسال اظهارنامه اراده خود مبنی بر فسخ را اعلام کند یا از حق فسخ خود صرفنظر نموده و نسبت به مطالبه آن اقدام نماید.
رای وحدت رویه در خصوص عدم پرداخت ثمن معامله
رای وحدت رویه در خصوص عدم پرداخت ثمن معامله به شماره ۸۱۰ مورخ ۱۴۰۰/۳/۴ هیات عمومی دیوان عالی کشور مقرر نموده است:
مستفاد از مواد ۲۱۹، ۲۲۰، ۲۲۴، ۲۲۵ و ۴۵۴ قانون مدنی، چنانچه در ضمن عقد بیع، شرط شود در صورت عدم پرداخت ثمن در مواعد تعیین شده، فروشنده حق فسخ و استرداد مبیع را دارد، با تحقق شرط و اعمال حق فسخ ولو اینکه خریدار بدون در نظر گرفتن حق فسخ، مبیع را به شخص دیگری فروخته باشد، مبیع باید به بایع مسترد شود و عدم اطلاع خریدار بعدی از شرط مذکور با توجه به درج آن در متن قرارداد، به اقتضای رفتار متعارف اشخاص و حق تقدم مالک، موجب بی اثر شدن شرط و زوال حق مالک اولیه نسبت به عین مال نخواهد بود.
در این مقاله سعی نموده ایم تمامی نکات حقوقی در مورد ثمن معامله را ارائه دهیم تا بدین وسیله بتوانید از حقوق قانونی و راهکارهای حقوقی صحیح در صورت بروز هر گونه مشکل بهره مند شوید. دفتر حقوقی بین المللی دادپویان حامی با بیش از ۲۰ سال سابقه فعالیت در حوزه امور ملکی و تجاری و با گردهم آوری وکلای با تجربه و متخصص در این زمینه آماده ارائه خدمات حقوقی تخصصی خویش به شما عزیزان می باشد.
55 پاسخ
درود ، وقت بخیر،خانه ایی از کسی خریدم و بعد از بیست سال مشخص شد که خانه فروش مال غیر به من شده است، هیچ اطلاعات درستی هم از کلاهبردار در دست نیست، مالک اصلی خانه طی چندین جلسه مذاکره، از خیر خانه گذشت و از آنجایی که وضع مالی بسیار خوبی دارد و متوجه مالباختگی من نیز شده ، با رضایت قلبی قبول کرد که خانه را به من واگذار کند، من متن واگذاری خانه را نوشتم ، و تیتر آن را به عنوان واگذار نامه نوشته و واگذار کننده و واگذار شونده تنظیم کردم، اما چون قرار نیست مبلغی از بنده دریافت کند و از طرفی دیگر یکی از شرایط قانونی صحت معامله، نوشتن پرداخت ثمن هست، آیا می‌توان ثمن معامله را در ازای ثواب به روح پدر و مادر مالک نوشت، یا اینکه چه متنی باید نوشت که از نظر قانون در واگذارنامه ایرادی نداشته باشد.. با سپاس فراوان از شما
درود بر شما. خیر. امکان ندارد. بهتر است نسبت به تنظیم صلح رسمی در دفتر اسناد رسمی اقدام نمائید.
با سلام
ملکی را ۵ میلیارد فروخته ام، طی دو مرحله تا کنون سه و نیم میلیارد خریدار پرداخت کرده که در قولنامه قید شده تاریخ یک ماه دیگر هنگام امضا در دفترخانه مابقی پرداخت شود، خریدار تقاضای تحویل ملک را دارد که در قرارداد قید نشده، به چه صورت میشود ملک را تا امضا سند تحویل خریدار داد؟
درود بر شما. شما مکلف می باشید طی قرارداد در روز معین شده ملک را تحویل نمائید. مگر آنکه بخواهید زودتر تحویل بدهید می بایست صورتجلسه تحویل ملک با خریدار تنظیم کنید.
عرف پرداختی به معرف، یعنی کسی که خریدار رو پیدا کرده است چند درصد ثمن معامله است؟ و چه زمان باید پرداخت شود اگر پرداخت خریدار به صورت اقساطی باشد؟
درود بر شما. سوال کلی است. بستگی به نوع، شرایط و مبلغ معامله دارد. زمان پرداخت نیز بستگی به توافق دارد، اگر توافق نکرده باشید همان ابتدا باید پرداخت کنید.