انحلال شرکت های تجاری

انحلال شرکت به معنای پایان حیات حقوقی شرکت است. پس از انحلال شرکت های تجاری به یکی از جهات قانونی و ثبت آن در مرجع ثبت شرکتها، امور شرکت باید تصفیه شده و دارایی آن میان شرکا یا سهامداران تقسیم شود. شخصیت حقوقی شرکت تا زمانی که دارایی شرکت تقسیم نشده پابرجا خواهد بود.

انحلال شرکت های تجاری به جهت انتفای موضوع شرکت

برابر بند ۱ ماده ۹۳ قانون تجارت، چنانچه شرکت برای مقصود معینی تشکیل شده و آن مقصود حاصل شده باشد یا انجام آن غیر ممکن شود، شرکت منحل خواهد شد. انتفای موضوع شرکت یکی از جهات مشترک انحلال میان انواع شرکت های تجاری است.

انحلال شرکت به جهت انقضاء مدت

شرکت تجاری ممکن است برای مدت محدود یا نامحدودی تشکیل شود. اگر شرکت برای مدت معینی تشکیل شود، پس از انقضاء این مدت، شرکت منحل می شود. مجمع عمومی شرکا یا سهامداران می تواند مدت شرکت را تمدید کند و در صورت تمدید مدت پیش از تاریخ مذکور، موجبی برای انحلال شرکت نخواهد بود. بدیهی است توافق شرکا و سهامداران مبنی بر تمدید مدت شرکت پس از انقضاء منشا اثر نخواهد بود؛ چرا که به محض انقضاء مدت، انحلال شرکت به صورت قهری رخ می دهد.

انحلال شرکت به جهت ورشکستگی

در صورت صدور حکم ورشکستگی شرکت تجاری، شرکت منحل می شود. حکم ورشکستگی شرکت زمانی صادر می شود که شرکت از تادیه وجوهی که بر عهده آن قرار گرفته بر نیاید.

انحلال شرکت تجاری به اراده شرکا

در شرکت سهامی و شرکت تعاونی، مجمع عمومی فوق العاده می تواند رای بر انحلال شرکت بدهد. در شرکت تضامنی، شرکت نسبی و شرکت مختلط غیر سهامی نیز در صورت تصمیم تمام شرکا، شرکت تجاری منحل می شود. عده ای از شرکا در شرکت با مسئولیت محدود که سهم الشرکه آنان بیش از نصف سرمایه شرکت باشد می توانند راجع به انحلال شرکت تصمیم گیری نمایند.

در شرکت مختلط سهامی اگر حق تصمیم گیری راجع به انحلال در اساسنامه شرکت برای مجمع عمومی در نظر گرفته شده باشد، این مجمع حق انحلال شرکت را دارد. اگر چنین حقی به موجب اساسنامه به مجمع عمومی اعطا نشده باشد ولی شرکای ضامن راضی به انحلال باشند نیز شرکت با تصمیم مجمع عمومی و رضایت شرکای ضامن منحل می شود. اگر در اساسنامه این حق به مجمع عمومی داده نشده و شرکای ضامن نیز راضی به انحلال نشوند، در صورتی که دادگاه، دلایل طرفداران انحلال را موجه ببیند، حکم به انحلال شرکت می دهد.

انحلال شرکت تجاری به جهت فسخ توسط یکی از شرکا

شرکت های تضامنی، مختلط غیر سهامی و نسبی ممکن است تحت شرایطی توسط یکی از شرکا فسخ شوند. فسخ شرکت در صورتی ممکن است که در اساسنامه این حق از شرکاء سلب نشده و ناشی از قصد اضرار نباشد. همچنین تقاضای فسخ بای د‌شش ماه قبل از فسخ کتباً به شرکاء اعلام شود.
‌اگر موافق اساسنامه باید سال به سال به حساب شرکت رسیدگی شود، فسخ در موقع ختم محاسبه سالیانه به عمل می‌آید.

انحلال شرکت تجاری به درخواست یکی از شرکا

اگر نصف سرمایه شرکت با مسئولیت محدود به واسطه ضررهای وارده از بین برود، یکی از شرکا می تواند انحلال شرکت را از دادگاه بخواهد. در صورتی که دادگاه، دلایل او را موجه بداند و سایر شرکا حاضر نباشند سهمی را که در صورت انحلال به این شرکت تعلق می گیرد، بپردازند و او را از شرکت خارج کنند.

اگر یکی از شرکا به دلایلی، انحلال شرکت تضامنی را از دادگاه بخواهد و دادگاه دلایل او را موجه بداند، حکم انحلال شرکت صادر می شود. هر گاه دلایل انحلال منحصراً مربوط به شریک یا شرکاء معینی باشد، محکمه می‌تواند به تقاضای سایر شرکاء به جای ‌انحلال، حکم اخراج آن شریک یا شرکای معین را بدهد.

انحلال شرکت تجاری به جهت فقدان یکی از شرایط قانونی

اصولا حداقل تعداد شرکای شرکت های تجاری دو نفر است؛ اما شرکت سهامی خاص و شرکت سهامی عام به ترتیب باید حداقل سه یا پنج سهامدار داشته باشند. در شرکت تعاونی، تعداد شرکا نباید از هفت نفر کمتر باشد. در تمام این موارد اگر تعداد شرکا از حد نصاب مقرر در قانون کمتر شود، اسباب انحلال شرکت فراهم خواهد شد.

در موقع تأسیس، سرمایه شرکت‌ های سهامی عام از پنج میلیون ریال و سرمایه شرکت ‌های سهامی خاص از یک میلیون ریال نباید کمتر ‌باشد.
‌در صورتی که سرمایه شرکت بعد از تأسیس به هر علت از حداقل مذکور در این ماده کمتر شود باید ظرف یک سال نسبت به افزایش سرمایه تا میزان‌ حداقل مقرر اقدام به عمل آید یا شرکت به نوع دیگری از انواع شرکت ‌های مذکور در قانون تجارت تغییر شکل یابد؛ وگرنه هر ذینفع می‌تواند انحلال آن را ‌از دادگاه صلاحیتدار درخواست کند.
‌هرگاه قبل از صدور رأی قطعی، موجب درخواست انحلال منتفی گردد دادگاه رسیدگی را موقوف خواهد نمود.

در شرکت های تعاونی، اگر تعداد اعضا از حد نصاب مقرر در قانون کمتر شود و ظرف سه ماه به نصاب مقرر نرسد، شرکت تعاونی منحل می شود. عدم رعايت قوانين و مقرّرات مربوط به شرکت های تعاونی پس از ۳ بار اخطار كتبي در سال به وسيله وزارت تعاون نیز منجر به انحلال شرکت خواهد شد.

انحلال شرکت تجاری به حکم دادگاه

برابر ماده ۱۹۹لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت، صدور حکم قطعی از سوی دادگاه نسبت به انحلال شرکت یکی دیگر از موجبات انحلال شرکت های سهامی است.

انحلال شرکت تجاری به جهت طلبکاران یکی از شرکا

طلبکاران شخصی شرکاء حق ندارند طلب خود را از دارایی شرکت تأمین یا وصول کنند ولی می‌توانند نسبت به سهمیه مدیون خود از‌ منافع شرکت یا سهمی که در صورت انحلال شرکت ممکن است به مدیون مزبور تعلق  خود وصول کنند و سهم مدیون از منافع شرکت‌ برای تأدیه طلب آنها کافی نباشد، می‌توانند انحلال شرکت را تقاضا نمایند؛ ‌اعم از این که شرکت برای مدت محدود یا غیر محدود تشکیل شده باشد؛ مشروط ‌بر این که لااقل شش ماه قبل، قصد خود را به وسیله اظهارنامه رسمی به اطلاع شرکت رسانده باشند. در این صورت شرکت یا بعضی از شرکاء می‌توانند ‌مادام که حکم نهایی انحلال صادر نشده با تأدیه طلب طلبکاران مزبور تا حد دارایی مدیون در شرکت یا با جلب رضایت آنان به طریق دیگر از انحلال‌ شرکت جلوگیری کنند.

انحلال شرکت تجاری به جهت فوت یا حجر یکی از شرکا

شرکت با مسئولیت محدود در صورت فوت یکی از شرکا منحل خواهد شد؛ مشروط بر اینکه این امر به موجب اساسنامه پیش بینی شده باشد. در شرکت های تضامنی، نسبی، مختلط سهامی و مختلط غیر سهامی، در صورت فوت یکی از شرکا بقای شرکت موقوف به رضایت سایر شرکا و قائم ‌مقام متوفی خواهد بود. اگر سایر شرکا تصمیم به بقای شرکت گرفته باشند، قائم ‌مقام متوفی باید در مدت یک ماه از تاریخ فوت، رضایت یا عدم رضایت خود را راجع به بقای شرکت کتباً اعلام نماید. در صورتی‌که قائم ‌مقام متوفی رضایت خود را اعلام نمود، نسبت به اعمال شرکت در مدت مزبور از نفع و ضرر شریک خواهد بود ولی در صورت اعلام عدم‌ رضایت در منافع حاصله در مدت مذکور شریک بوده و نسبت به ضرر آن مدت سهیم نخواهد بود.

در شرکت های مختلط سهامی و مختلط غیر سهامی، حجر یا فوت یکی از شرکای سهامی یا با مسئولیت محدود موجب انحلال شرکت محسوب نمی شود و تنها فوت یا حجر شرکای ضامن می تواند انحلال شرکت را به همراه داشته باشد.

انحلال شرکت تضامنی به جهت ورشکستگی یکی از شرکا

ورشکستگی یکی از شرکا در صورتی سبب انحلال شرکت می شود که مدیر تصفیه شریک ورشکسته کتباً تقاضای انحلال شرکت را مطرح نموده و از تقاضای ‌مزبور شش ماه گذشته باشد و در این مدت شرکت، مدیر تصفیه را از تقاضای انحلال منصرف نکرده باشد.

انحلال شرکت تجاری به جهت توقف فعالیت

توقف فعالیت های شرکت تعاونی در مدتی بیش از یک سال و بدون عذر موجه عامل انحلال این شرکت خواهد شد. در مورد شرکت های سهامی نیز  در صورتی که تا یک سال پس از به ثبت رسیدن شرکت، هیچ اقدامی جهت انجام موضوع آن صورت نگرفته باشد و نیز در صورتی که فعالیت ‌های شرکت برای مدتی بیش از یک سال متوقف شده باشد، هر ذی نفع می تواند انحلال شرکت سهامی را از دادگاه بخواهد.