نوسانات اقتصادی و بحران های مالی که در جامعه رخ می دهد، قطعا در سرنوشت شرکت ها تاثیر گذار می باشد، بر همین مبنا مدیران یا مجامع عمومی فوق العاده ، تصمیماتی در جهت تغییرات سرمایه شرکت اتخاذ می نمایند؛ بنا بر ضرورت ممکن است، تصمیم به افزایش یا کاهش سرمایه شرکت در مجمع عمومی فوق العاده تصویب گردد.

تغییرات سرمایه از طریق افزایش سرمایه

مجامع عمومی یا هیات مدیره می توانند از طریق صدور سهام جدید یا از طریق بالابردن مبلغ اسمی سهام موجود اقدام به افزایش سرمایه نمایند.

طرق تادیه مبلغ در صورت صدور سهام جدید

چنانچه شرکت تصمیم به افزایش سرمایه از طریق صدور سهام جدید اتخاذ نماید ؛ تادیه مبلغ اسمی سهام جدید به یکی روش های ذیل امکان پذیر می باشد:

۱-تادیه مبلغ اسمی سهام جدید به صورت نقد

چنانچه شرکت اقدام به صدور سهام جدید نماید، می تواند مبلغ اسمی سهام را به صورت نقد و در قالب پول دریافت نماید.

۲-تبدیل مطالبات نقدی حال شده اشخاص از شرکت به سهام جدید

ممکن است اشخاصی از شرکت طلبکار باشند اما به جای تادیه طلبشان، شرکت سهام جدید را صادر می کند و به آن ها سهام اعطا می شود. البته طلبکار می بایست به این امر رضایت دهند.

۳-تبدیل سود تقسیم نشده شرکت به سهام جدید

در صورتی که سودی در اختیار شرکت باشد که می بایست بین سهامداران تقسیم گردد، شرکت می تواند به جای تادیه سود به سهامداران، سود را  تبدیل به سهم کرده و به سهامداران اعطا نماید.

۴-تبدیل اندوخته اختیاری شرکت به سهام جدید

چنانچه شرکت اندوخته اختیاری داشته باشد می تواند به جای تقسیم اندوخته اختیاری، آن را تبدیل به سهام کرده و به سهامداران اعطا نماید.

تبدیل عواید حاصل از اضافه ارزش سهام جدید به سرمایه شرکت

اگر شرکت اقدام به صدور سهام جدید نماید در حالی که بین ارزش اسمی سهام و ارزش معامله شده آن تفاوت وجود داشته باشد، شرکت می تواند به جای تقسیم عواید حاصله از اضافه ارزش سهام جدید، اقدام به صدور سهام نماید و در اختیار سهامداران قرار دهد.

تبدیل اوراق مشارکت به سهام

بر اساس ماده ۶ قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت؛ در شرکت های سهامی عام می توانند طبق این قانون اوراق مشارکت قابل تبدیل یا تعویض به سهام منتشر کنند.

تبدیل اوراق قرضه به سهام

در قانون تحت رعایت شرایطی، تبدیل اوراق قرضه به سهام امکان پذیر می باشد. مجمع عمومی فوق العاده می بایست بنا به پیشنهاد هیات مدیره و گزارش خاص بازرسان شرکت، شرایط و مهلتی که طی آن دارندگان این اوراق می توانند اوراق خود را به سهام شرکت تبدیل کنند. تعیین و اجازه افزایش سرمایه را به هیات مدیره بدهند. هیات مدیره با رعایت شرایط، اقدام به افزایش سرمایه شرکت می نماید.

افزایش سرمایه از طریق تجدید ارزیابی موجود

دراین نوع از افزایش سرمایه، شرکت دارایی های خود را مجددا ارزیابی می کند، با این کار ارزش شرکت در تراز نامه به روز می شود.

نقدی یا غیر نقدی بودن آورده شرکا

در شرکت سهامی خاص در صورت افزایش سرمایه شرکت، آورده شرکا می تواند غیر نقد باشد و حتی ممکن است تمام افزایش سرمایه شرکت از طریق آورده غیر نقد تعهد گردد به این معنا که شرکا به جای پول، اموال دیگری به عنوان آورده به شرکت تسلیم نمایند. در شرکت سهامی عام ، مبلغ اسمی سهام جدید باید به صورت نقد تادیه شود و تعهد به پرداخت امکان پذیر نمی باشد.

افزایش سرمایه از طریق بالابردن مبلغ اسمی سهام موجود

گاهی ممکن است شرکت تصمیم به افزایش از طریق بالا بردن مبلغ اسمی سهام نماید. برای مثال، مبلغ اسمی سهام در عرضه اولیه ۱۰۰۰ تومان عرضه شده باشد و بعد از مدتی مبلغ اسمی سهام ۲۰۰۰ افزایش یابد و شرکا می بایست ۱۰۰۰ تومان مابه التفاوت را پرداخت نمایند . در این زمان اگر افزایش سرمایه برای شرکا ایجاد تعهد کند رضایت همه شرکا لازم می باشد و در صورتی که افزایش سرمایه سبب افزایش تعهد نگردد ,رضایت همان اکثریت مقرر در مجامع عمومی کافی می باشد.

حق تقدم سهامداران در خرید سهام جدید

بر اساس ماده ۱۶۶ لایحه قانونی قسمتی از قانون  تجارت، سهامداران شرکت به نسبت سهامی که مالک می باشند، حق تقدم دارند و چنانچه بخواهند از حق تقدم خود استفاده نمایند، می بایست ظرف ۶ روز از مهلت پذیره نویسی نسبت به اعمال این حق اقدام نمایند. حق تقدم فقط در خصوص افزایش سرمایه از طریق صدور سهام جدید امکان پذیر می باشد. سهامداران می توانند حق تقدم خود را به دیگران انتقال دهند و یا از حق تقدم خود اعراض نمایند . همچنین مجمع عمومی فوق العاده که افزایش سرمایه را تصویب می کند ، می تواند حق تقدم را پس از قرائت گزارش هیات مدیره و گزارش بازرس یا بازرسان شرکت ، کلا یا جزئا از سهامداران سلب نماید .

براساس ماده ۱۶۸ لایحه قانونی قسمتی از قانون تجارت (( اگر سلب حق تقدم بعضی از سهامداران به نفع بعضی دیگر انجام شود، سهامدارانی که سهام جدید برای تخصیص به آن ها در نظر گرفته شده است حق ندارند در اخذ رای درباره سلب حق تقدم سایر سهامداران شرکت کنند. در احتساب حد نصاب رسمیت جلسه و اکثریت لازم برای رای گیری، سهام سهامدارانی که سهام جدید برای تخصیص به آن در نظر گرفته شده به حساب نخواهد بود.

کاهش سرمایه

بر اساس قانون، کاهش سرمایه از ۳ طریق امکان پذیر می باشد.

• کاهش اجباری سرمایه

بر اساس ماده ۱۴۱ لایحه قانونی قسمتی از قانون تجارت اگر بر اثر زیان های وارده حداقل نصف سرمایه شرکت از میان برود هیات مدیره مکلف است بلافاصله مجمع عمومی فوق العاده صاحبان سهام را دعوت نماید تا در خصوص انحلال یا بقاء شرکت تصمیم گرفته شود؛ چنانچه مجمع عمومی فوق العاده رای به انحلال شرکت بدهد باید در همان مجمع سرمایه شرکت به مبلغ سرمایه موجود کاهش یابد. سرمایه شرکت در شرکت کاهش اجباری سرمایه ممکن است به صورت کاهش تعداد سهام و کاهش مبلغ اسمی سهام انجام پذیرد. در کاهش اجباری سرمایه، ممکن است حقوق طلبکارانی که قبل از کاهش سرمایه با شرکت معامله کرده اند تضییع شود اما به حقوق طلبکارانی که بعد از این کاهش با شرکت معامله کرده اند خللی وارد نمی شود.

• کاهش اختیاری سرمایه

بر اساس ماده ۱۸۹ لایحه قانونی قسمتی از قانون تجارت، مجمع عمومی فوق العاده می تواند به پیشنهاد هیات مدیره در مورد کاهش اختیاری اتخاذ نماید به شرط آن که اثر کاهش سرمایه به تساوی حقوق صاحبان سهام لطمه ای وارد نشود و سرمایه شرکت در خصوص شرکت سهامی عام از پنج میلیون ریال و در شرکت سهامی خاص از یک میلیون کمتر نگردد. کاهش اختیاری سرمایه از طریق کاهش بهای اسمی سهام به نسبت متساوی و رد مبلغ کاهش یافته هر سهم به صاحب آن انجام می گیرد.

• اعتراض به کاهش سرمایه

قانون در خصوص اعتراض به کاهش اجباری سرمایه ساکت می باشد. اما  در خصوص کاهش اختیاری سرمایه، هر یک از دارندگان اوراق قرضه یا بستانکارانی که منشاء طلب آن ها قبل از تاریخ نشر آخرین آگهی مبنی بر کاهش سرمایه، می توانند اعتراض خود را نسبت به کاهش سرمایه شرکت به دادگاه تقدیم نمایند.

• کاهش قضایی سرمایه

در صورتی که در شرکت های سهامی تمام سرمایه شرکت در زمان تشکیل شرکت تادیه نشده باشد، مبلغ پرداخت نشده باید ظرف مدت مقرر در اساسنامه مطالبه شود. اگر مطالبه صورت نگیرد، هیات مدیره شرکت باید مجمع عمومی فوق العاده سهامداران شرکت را برای کاهش سرمایه شرکت تا میزانی که سرمایه تادیه شده دعوت کند وگرنه هر ذی نفع حق خواهد داشت که برای تقلیل سرمایه ثبت شده، شرکت تا میزان مبلغ پرداخت شده به دادگاه رجوع کند.

این کاهش سرمایه را اگر به دستور دادگاه صورت می گیرد کاهش قضایی سرمایه می نامیم.