امهال مطالبات بانکی (امهال تسهیلات بانکی) یعنی چه؟

امهال مطالبات بانکی یکی از ابزارهای مهم بانک ها برای مدیریت ریسک و نقدینگی است. این فرآیند به بدهکاران بانکی این اجازه را می دهد تا در شرایط سخت اقتصادی یا مشکلات مالی موقتی بتوانند با بانک مذاکره نمایند و برای بازپرداخت بدهی معوقه خود مهلت بگیرند.
شخصی که وامی را گرفته باشد و نتواند در سررسید بدهی خود را پرداخت کند و این تاخیر بیش از دو ماه باشد، آن فرد از برخی خدمات بانکی محروم می شود. لذا ناچار است بدهی خود را پرداخت کند یا از بانک تقاضای امهال نماید.

امهال چیست؟

امهال در لغت به معنای زمان دادن، فرصت دادن و معوق گذاشتن است. در حقوق بانکی امهال بدین معناست که پرونده تسهیلاتی از وضعیت معوقات خارج و از طریق تمدید، تقسیط و یا تجدید به سرفصل جاری منتقل شود.

استمهال بانکی یعنی چه؟

استمهال بانکی نیز به معنای درخواست و مطالبه کردن می باشد. به درخواست شخصی که تسهیلات وی دچار معوقات شده و از بانک می خواهد تسهیلات وی را تمدید و یا تقیسط و یا تجدید نماید، استمهال گفته می شود.

فرق امهال و استمهال چیست؟

به درخواست مهلت جهت بازپرداخت بدهی معوق از سوی تسهیلات گیرنده استمهال گفته می شود و به موافقت بانک با درخواست مشتری امهال گفته می شود.

تا قبل از تصویب دستورالعمل اجرایی نحوه ی امهال مطالبات موسسات اعتباری، محور مقررات جاری امهال در سیستم بانکی، آئین نامه وصول مطالبات غیرجاری موسسات اعتباری به شماره ۱۸۴۸۴۷/۹۴ مورخ ۷/۷/۹۴ ابلاغی بانک مرکزی بود.

اما در این آئین نامه تعریفی از امهال مطالبات بانکی یا استمهال ارائه نشده بود.

در دستورالعمل اجرایی نحوه ی امهال مطالبات موسسات اعتباری مورخ ۲۶/۶/۹۸ مصوب شورای پول و اعتبار، امهال را اینگونه تعریف نموده است:

امهال عبارت است از توافق موسسه اعتباری (بانک) با مشتری به منظور اعطای مهلت بیشتر برای بازپرداخت، با ترتیباتی متفاوت از قرارداد اولیه که به صورت تقسیط مجدد، تجدید، تبدیل قرارداد و نظائر آن می باشد که به تشخیص بانک مرکزی از مصادیق امهال محسوب میگردد.

روش های امهال در عقود مشارکتی مانند قراردادهای مشارکت مدنی بانکی یا قرارداد مضاربه بانکی با عقود مبادله ایی متفاوت است که در این مقاله روش امهال نسبت به هر یک از قراردادهای بانکی را توضیح خواهیم داد.

این موضوع به قدری  مهم است که در دهه اخیر قوانین مختلفی از جمله قوانین بودجه سنواتی سال‌های ١٣٩٠، ١٣٩١، ١٣٩٢، ١٣٩٧ و قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور (مصوب سال ١٣٩٤) بر موضوع امهال مطالبات بانکی تأکید کرده اند. همچنین در قانون عملیات بانکی بدون ربا (بهره) و آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های اجرایی مرتبط به آن نیز به اشکال مختلف به این مسئله پرداخته شده است.

مطالبات بانکی چیست؟

مطالبات بانکی ناشی از تسهیلات ریالی و ارزی، ضمانت نامه های بانکی پرداخت شده و اعتبارات اسنادی پرداخت شده است.

مطالبات بانکی به ۴ دسته زیر تقسیم می شود:

1. مطالبات جاری: مطالباتی که در سررسید اصل و سود پرداخت شده باشد و یا تاخیر در پرداخت اقساط بیش از دو ماه نباشد.
2. مطالبات سر رسید گذشته: مطالباتی که بیش از دو ماه و کمتر از شش ماه از سررسید پرداخت آنها گذشته باشد، مطالبات سررسیدگذشته هستند.
3. مطالبات معوق: در صورتی که تاخیر در پرداخت اقساط بیش از شش ماه و کمتر از ۱۸ ماه باشد، معوق محسوب می شوند.
4. مطالبات مشکوک الوصول: در صورتی که پرداخت اقساط بیش از ۱۸ ماه تاخیر داشته باشد، مشمول مطالبات مشکوک الوصول می شود.

شرایط امهال مطالبات بانکی

شرایط امهال مطالبات بانکی در قانون عملیات بانکی بدون ربا و آئین نامه ها و دستورالعمل های اجرایی آن مقرر گردیده است. تا سال ۹۸ هیچ دستورالعمل مدونی از سوی بانک مرکزی برای نحوه امهال مطالبات تسهیلات وجود نداشت و هر بانک بر اساس رویه ها و دستورالعمل های داخلی خود عمل می گرد. اما در سال ۹۸، بانک مرکزی دستورالعمل اجرایی نحوه امهال مطالبات موسسات اعتباری را ابلاغ کرد که به تنظیم و یکپارچه سازی فرایند امهال مطالبات بانکی کمک می کند.

شرایط امهال مطالبات بانکی به شرح ذیل می باشد:

• متقاضی باید درخواست خود را به صورت کتبی به بانک ارائه نماید.
• ارائه مدارک و مستنداتی که نشان دهنده وضعیت مالی متقاضی و مشکلاتی که برای وی ایجاد شده باشد.
• بانک باید وضعیت مالی متقاضی و توانایی بازپرداخت وی را بررسی و ارزیابی نماید.
• در صورتی که متقاضی واجد شرایط امهال باشد، شرایط جدید بازپرداخت تعیین و به ایشان اعلام می شود.

نکات مهم درباره امهال مطالبات بانکی

• امهال صرفاً برای مشتریانی امکان پذیر اسـت کـه بـه تشخیص و اعتبار سنجی بانک یا موسسه اعتباری مربوطه، پس از امهال، مطالبـات مد نظر در سر رسیدهای مقرر قابل وصول باشند.
•  بار مسئولیت امکان سنجی وصول مطالبات بانکی بر دوش خود بانک است. بنابراین در صورتی که بانک تشخیص دهد مطالبات قابلیت وصول ندارد، امکان اینکه بانک وارد فاز امهال مطالبات شود وجود نخواهد داشت.
• اعطای مهلت و تمدید تسهیلات بدهکاران بانکی بیش از ۵ سال ممنوع شده است. البته هیات مدیره بانک‌ها می‌توانند در موارد استثنایی با امهال تسهیلات برای ۵ سال دیگر نیز موافقت کند.
• نکته مهم دیگر درباره امهال مطالبات، ضرورت دریافت حداقل ۲۰  درصد از مبلغ تسهیلات و امهال ۸۰ درصد باقی می باشد. طبق ماده ۳۴ دستورالعمل، “موسسه اعتباری می تواند صرفا پس از وصول حداقل ۲۰ درصد از کل مبلغ مطالبات امهالی و به ازای هر شش ماه بازپرداخت منظم و به موقع مطالبات مزبور در هر یک از طبقات سررسید گذشته، معوق و مشکوک الوصول از جانب مشتری، مطالبات مذکور را به یک طبقه امهالی بالاتر منتقل نماید.”

امهال مطالبات توسط بانک به چه صورت انجام می شود؟

امهال مطالبات به چهار روش ذیل امکان پذیر است:

امهال تسهیلات از طریق تمدید مدت

طبق ماده ۱-۹ دستورالعمل، تمدید قرارداد عبارتست از افزایش مدت زمان اجرای مفاد قرارداد فعلی که موضوع آن به اتمام نرسیده است، با توافق موسسه اعتباری (بانک) و مشتری.

در این شیوه، قرارداد تسهیلات سابق حفظ و تغییرات لازم در همان قرارداد انجام می شود، تنها مدت زمان انجام موضوع قرارداد افزایش می یابد که این افزایش مدت ممکن است در افزایش بدهی تسهیلات گیرنده به بانک موثر باشد.

امهال تسهیلات از طریق تمدید تسهیلات مختص عقود مشارکتی از جمله مشارکت مدنی و مضاربه است و زمانی محقق می شود که عقد منشاء تسهیلات با تمام شروط و وثایق باقی بماند و صرفا مدت عقد افزایش یابد. برای مثال تمدید قرارداد مضاربه بانکی که برای مدت شش ماه پرداخت شده باشد، حداکثر به مدت ۶ ماه دیگر قابل تمدید است.

سوالی که مطرح می شود این است که آیا در امهال از طریق تمدید قرارداد، علاوه بر افزایش مدت، می توان سایر ارکان عقد از جمله سهم الشرکه یا حصه از سود را نیز تغییر داد؟

در پاسخ به این سوال باید گفت، طبق ماده ۱۵ دستورالعمل، در تمدید قرارداد مشارکت مدنی، موسسه اعتباری و مشتری می توانند در خصوص مفاد دیگر قرارداد از جمله میزان سهم الشرکه پرداختی، نسبت سود و وثیقه های بانکی ماخوذه توافقات جدیدی نمایند.

امهال تسهیلات از طریق تقسیط مجدد

امهال مطالبات از طریق تقسیط مجدد طبق ماده ۱-۸ دستورالعمل، عبارتست از وصول مطالبات موسسه اعتباری از مشتری در قالب اقساط مشخص جدید در ادامه قرارداد فعلی.

بنابراین در تقسیط مجدد قرارداد اولیه تغییر نمی کند و صرفا مدت اقساط بدون اخذ سود یا مبلغ اقساط باقی مانده اضافه می شود. تقسیط مجدد در خصوص عقود مبادله ای اعمال می شود و نمی توان در عقود مشارکتی از آن استفاده نمود.

بانک ها می توانند به چهار حالت، تسهیلات را در قالب تقسیط مجدد امهال نمایند:

1. گیرنده تسهیلات کل اقساط معوق را یک جا پرداخت و پرونده به سرفصل جاری منتقل شود.
2. اقساط معوق در قالب قرض الحسنه تسویه و پرونده به سرفصل جاری منتقل شود.
3. کل اقساط معوق به طور مساوی به اقساط مانده اضافه شود و پرونده به سرفصل جاری منتقل شود.
4. کل اقساط معوق با اقساط مانده جمع و بدون اخذ سود، تقسیط شود به طوری که تعداد اقساط بیشتر از تعداد اقساط مانده باشد و پرونده به سرفصل جاری منتقل شود.

از جمله مزایای روش تقسیط، می توان به امکان فرصت مجدد، عدم پیگیری اقدامات قانونی توسط بانک، عدم ارائه وثایق جدید و پرداخت هزینه اشاره نمود.

امهال مطالبات بانکی از طریق تجدید قرارداد به معنای فسخ، اقاله و خاتمه قرارداد فعلی و انعقاد قراداد جدید از همان نوع قرارداد نسبت به موضوع قرارداد فعلی بین موسسه اعتباری و مشتری می باشد.

در تجدید قرارداد، قراردادی که مشتری براساس آن بدهکار یا متعهد به بانک تسهیلات دهنده شده است، به طور کلی خاتمه می‌یابد و قرارداد جدیدی بین بانک و بدهکار منعقد می گردد. همانگونه که گفته شد در تجدید قرارداد باید قرارداد جدید از همان نوع قرارداد قبلی باشد و چنانچه قرارداد جدید متفاوت از قرارداد قبلی باشد مورد از مصادیق تبدیل قرارداد است نه تجدید قرارداد. تجدید قرارداد هم در عقود مبادله ای و هم عقود مشارکتی مصداق دارد.

تجدید قرارداد در تسهیلات مشارکت مدنی، زمانی اعمال می شود که قرارداد مشارکت قبل از سر رسید به دلیل رجوع از اذن یا انقضای مدت خاتمه یافته باشد. در این موارد طرفین می توانند مشارکت مدنی جدید روی مال مشاع موجود در عالم خارج منعقد نمایند.

اما تجدید قرارداد در تسهیلات مضاربه امکان پذیر نیست چرا که پس از خاتمه قرارداد، کالای موضوع مضاربه متعلق به بانک است و رکن اصلی قرارداد مضاربه این است که سرمایه وجه نقد باشد و در این حالت سرمایه بانک کالا می باشد لذا امکان تجدید قرارداد مضاربه وجود ندارد.

در عقود مبادله ای مانند فروش اقساطی، اجاره به شرط تملیک، مرابحه و استصناع تجدید قرارداد در صورتی امکان پذیر است که عین مال یا کالای موضوع قرارداد موجود بوده و حصول انتفاع از اموال و کالا در آینده ممکن باشد.

امهال خرید دین با سررسید چک و سفته به جهت اینکه موعد دین رسیده است امکان امهال تسهیلات از طریق تجدید قرارداد وجود ندارد.

چون در تجدید یا تبدیل قرارداد، قرارداد تسهیلات سابق به طور کلی خاتمه یافته و منتفی می‌شود، بنابراین تضامین و وثیقه‌های رهنی قرارداد سابق نیز منتفی شده و واحدهای حقوقی بانک‌ها باید تدابیر لازم را جهت اخذ تضمین یا رهن قرارداد جدید اتخاذ کنند؛ زیرا بدون تردید مراجع قضایی وثیقه یا رهینه قرارداد خاتمه یافته را به عنوان وثیقه یا رهینه جایگزین قرارداد تجدید یا تبدیل شده نخواهند پذیرفت.

امهال تکلیفی در تسهیلات یعنی چه؟

امهال تکلیفی به معنای اعطای مهلت برای بازپرداخت تسهیلات معوق می باشد که با ضوابط عادی امهال تسهیلات بانکی مطابقت ندارد. در این نوع امهال، بانک ها به دلیل مصوبات و الزامات قانونی یا برنامه های دولتی مجبور به اعطای مهلت به گیرندگان تسهیلات می باشد. این نوع امهال، معمولا با هدف حمایت از قشر خاصی از جامعه انجام می شود و ممکن است با شرایط و ضوابط خاصی همراه باشد که توسط دولت یا مراجع ذیصلاح تعیین می شود.

مبنای قانونی امهال تکلیفی

موضوع امهال تکلیفی تسهیلات در قانون الحاق موادی به قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر و ارتقای نظام مالی کشور مصوب ۱۳۹۷ پیش بینی شده است. به همین جهت می توان گفت این قانون، یکی از مبانی قانونی امهال تکلیفی تسهیلات می باشد. این قانون به منظور حمایت از تولید و ارتقای نظام مالی کشور تصویب شده و شامل موادی است که به بانک ها اجازه می دهد در شرایط خاص، مهلت بازپرداخت تسهیلات را تمدید نمایند.

طبق بند الف مصوبه هشتاد و پنجمین جلسه ستاد تسهیل و رفع موانع تولید مورخ ۵/۶/۱۳۹۸ مقرر می دارد” موسسه اعتباری موظف است بنا به درخواست مشتری و در چارچوب ضوابط و مقررات موجود، مطالبات از واحدهای تولیدی را که تمام یا بخشی از آن غیرجاری شده است، برای یک بار و حداکثر به مدت ۵ سال با اخذ ۵/۷ درصد از مانده بدهی و با دوره تنفس شش ماهه امهال نماید.”

مهلت استفاده از این مصوبه تا پایان شهریور ۹۹ بوده و از آن تاریخ تا کنون مصوبه ای در این خصوص صادر نگردیده است.

نحوه اجرای امهال تکلیفی

• صدور مصوبات از سوی مراجع ذیصلاح
• ابلاغ مصوبات به بانک های مربوطه
• بررسی وضعیت پرونده تسهیلاتی معوق توسط بانک
• در صورت موافقت یا عدم موافقت بانک ها باید نتیجه را به متقاضیان اعلام نمایند. در صورتی که بانک با امهال مخالفت نماید می بایست علت آن را نیز اعلام کند.

مطالبه خسارت تاخیر تادیه در امهال مطالبات

در امهال از طريق تمديد قرارداد قبلي، با توجه به اينکه قرارداد جديدی بين بانک و مشتري منعقد نشده، شرايط قرارداد موجود ادامه مي‌ يابد و حسب توافق بدهکار با بانک يا موسسه اعتباری، صرفاً دریافت بدهی مشتری برای مدت معينی به تعويق می افتد، لذا تغيير در ضوابط و شرايط حاکم بر قرارداد از جمله تعديل نرخ سود امکان پذیر نمی باشد.

در صورتی که مشتری پس از دوره امهال همچنان نسبت به باز پرداخت بدهی خود اقدام ننمايد، بانک مي‌تواند نسبت به مطالبه وجه التزام تأخير تأديه دين بر اساس شرايط اوليه قرارداد اقدام کند.

در شرایطی که قرارداد تسهيلاتي جديد منعقد می شود نیز محاسبه و اخذ مبلغي تحت عنوان وجه التزام تأخير تأديه دين نسبت به قرارداد قبلي موضوعيت نخواهد داشت.

دعاوی مربوط به امهال تسهیلات بانکی

دعاوی مربوط به امهال تسهیلات بانکی یکی از دعاوی بانکی است که می تواند مشکلاتی را برای بانک ها و تسهیلات گیرندگان به وجود آورد. در صورت رعایت بخشنامه ها و مقررات مصوب بانک مرکزی و افزایش شفافیت و نظارت مستمر می توان از بروز چنین دعاویی جلوگیری کرد و حقوق مشتریان را حفظ نمود.

از جمله موارد رایجی که منجر به طرح دعاوی مربوط به امهال تسهیلات می باشد می توان به موارد ذیل اشاره نمود:

• عدم رعایت نرخ سود و نرخ وجه التزام مصوب توسط شورای پول و اعتبار و بانک مرکزی توسط بانک ها
• تنظیم قراردادهای صوری به منظور تسویه تسهیلات سابق
• در بسیاری از پرونده های بانکی مربوط به تسهیلات مشاهده می شود بانک ها به جای اینکه نسبت به وصول مطالبات غیرجاری و سر رسید شده اقدام نمایند مبادرت به امهال تسهیلات می نمایند. اما به جای تنظیم توافقنامه امهال، عقودی تحت عنوان مشارکت مدنی، مشارکت مدنی استمهالی، مشارکت مدنی احیاء، مضاربه و امثالهم تنظیم می کنند.

معایب امهال مطالبات بانکی

امهال افراطی مطالبات بانکی یکی از اصلی‌ترین ریشه‌های افزایش مطالبات غیر جاری در سال‌های اخیر است و یکی از آثار آن بروز مشکلات بسیاری در فعالیت‌های تولیدی، صنعتی، معدنی، کشاورزی و … بوده است. نتیجه چنین رفتاری کاهش منابع بانکی و روی آوردن بانک‌ها به نرخ‌های بهره بالاست که باعث رکود و تعطیلی در سیستم اقتصادی می‌شود.

در دستورالعمل جدید بانک مرکزی این موضوع مورد توجه قرار گرفته و بابت تأخیر تأدیه، جریمه‌ای اعمال می‌شود اما سودی که قبلاً به این جریمه تعلق می‌گرفت، حذف شده است. در سال‌های قبل بانک‌ها به این سودهای واهی به چشم درآمد نگاه و آن را میان سهام‌داران خود تقسیم می‌کردند که با این دستورالعمل جدید بانک مرکزی جلوی چنین اقداماتی گرفته شد.

مزایای امهال مطالبات بانکی

امهال مطالبات بانکی برای تشهیلات گیرندگان مزایایی دارد از جمله:

• امهال مطالبات بانکی فشار مالی بر وام گیرنده را کاهش می دهد و از این طریق می تواند بدهی های خود را در شرایط بهتری پرداخت نماید.
• از طریق امهال بدهی ها مشتری می تواند از جریمه های مالی و مشکلات قانونی مرتبط با عدم بازپرداخت به موقع جلوگیری نماید.
• با امهال مطالبات بانکی اعتبار متقاضی نزد بانک ها حفظ می گردد.

دفتر حقوقی بین المللی دادپویان حامی با بیش از ۲۰ سال سابقه فعالیت در حوزه امور بانکی و با بهره مندی از وکلای متخصص بانکی آماده ارائه خدمات حقوقی تخصصی به شما عزیزان می باشد. جهت بهره مندی از وکیل بانکی با شماره های مندرج در سایت تماس حاصل نمائید.