در نظام حقوقی ایران ، اراضی با توجه به ارزش اقتصادی بالای آن همواره مورد توجه قانونگذار بوده است. به همین دلیل برای اینکه افراد سودجو و فرصت طلب به اراضی عمومی دولت دست درازی نکنند ، متولیان مختلفی را برای اداره اراضی مذکور تعیین نموده است. از جمله این اراضی ، اراضی های موات هستند که به موجب اصل ۴۵ قانون اساسی دراختیار حکومت اسلامی قرار دارند. قانونگذار برای اداره امور اراضی موات دو متولی تعیین نموده است : سازمان مسکن و شهرسازی برای مدیریت اراضی موات داخل محدوده شهری و سازمان امور اراضی برای مدیریت اراضی موات خارج از محدوده شهری.

تعریف اراضی موات

زمین هایی که سابقه احیا و بهره برداری ندارند و به صورت طبیعی مانده اند و افراد به صورت رسمی یا غیررسمی برای آنها سند تهیه کرده اند را اراضی موات گویند. اراضی موات بسته به محل وقوع آنها به اراضی موات داخل محدوده شهری و اراضی موات خارج از محدوده شهرها تقسیم می شوند.

درخصوص اراضی موات خارج از محدوده قانونی شهرها قانونگذار با تعیین هیئت هفت نفره تشخیص اراضی موات به عنوان مرجع صالح و نحوه کارکرد آن در تشخیص اراضی موات خارج از محدوده قانونی شهرها ، شرایط و ضوابطی را برای تعیین و تشخیص این دسته از اراضی بیان کرده که ذیلاً بررسی می گردند.

ویژگی های لازم برای موات دانستن اراضی

برای اینکه زمین خارج از محدوده شهری موات محسوب شود ، مطابق آئین نامه قانون مرجع تشخیص اراضی موات و ابطال اسناد آن سه ویژگی به طور توامان باید وجود داشته باشد :

• نداشتن سابقه احیا و بهره برداری
  

در قوانین موضوعه مرتبط با اراضی از جمله قوانین مرتبط با واگذاری اراضی موات ، مفهومی از احیا و بهره برداری ارائه نشده است اما آنچه مسلم می باشد این است که سابقه احیا با سابقه بهره برداری متفاوت است.

• طبیعی ماندن زمین
  

زمینی که طبیعی مانده زمینی است که سابقه احیا و بهره برداری ندارد ولی زمین فاقد سابقه بهره برداری لزوماً یک زمین طبیعی نیست. برای مثال زمینی که در آن گیاهان خودرو رشد کرده و مکانی سنگلاخی است با کندن گیاهان و برداشتن سنگ های سطحی از حالت طبیعی خارج می شود ولیکن نمی تواند مصداق زمین احیا شده باشد.

• عدم تهیه سند مالکیت برای زمین
  

زمینی مشمول حکم قانون مرجعع تشخیص اراضی موات است که اشخاص نسبت به آن زمین سند رسمی یا غیررسمی گرفته باشند. به همین دلیل اگر یک زمین به صورت طبیعی معطل افتاده و سابقه احیا و بهره برداری ندارد ولی سند مالکیتی نیز برای آن اخذ نشده زمین موات محسوب نمی شود.

اراضی که مشمول قانون مرجع تشخیص اراضی موات و ابطال اسناد آن می شوند

به موجب ماده واحده قانون تشخیص اراضی موات و آئین نامه آن ، اراضی موات واقع در خارج از محدوده استحفاظی شهرها مشمول حکم قانون مذکور است و اراضی موات واقع در حریم شهرها تابع مقررات قانون زمین شهری خواهد بود. در شهرهایی که طرح هادی یا جامع برای آنها تهیه شده و به تصویب مراجع مربوطه رسیده است ، حریم شهر همان محدوده استحفاظی یا نفوذی می باشد. درمورد شهرهایی هم که هموز طرح هادی یا طرح جامع برای آنها به تصویب نرسیده است ، محدوده استحفاظی شهر توسط وزارت مسکن و شهرسازی تعیین و اعلام می گردد.

درخصوص اراضی موات واقع در محدوده روستاها باتوجه به تصریح قانون گذار که اراضی واقع در خارج از محدوده استحفاظی شهرها را مشمول قانون دانسته است باید این اراضی را خارج از صلاحیت کمیسیون ماده ۱۲ قانون زمین شهری دانست. به عبارت ساده تر اراضی موات واقع در حریم روستاها مشمول قانون مرجع تشخیص اراضی موات می باشد.

اراضی استثناء شده از قانون مرجع تشخیص اراضی موات

همانطور که بیان شد اراضی موات خارج از محدوده شهرها و شهرک ها مشمول قانون مذکور هستند اما قانونگذار برخی از اراضی موات خارج از محدوده شهرها و شهرک ها را از شمول قانون مرجع تشخیص اراضی موات استثناء کرده است. به موجب صدر ماده واحده مذکور اگر زمین مواتی خارج از محدوده شهرها و شهرک ها واقع باشد اما قبل از انجام عملیات تشخیص توسط هیأت هفت نفره دولت آن را به شخص ثالثی واگذار کند ، از شمول حکم ماده واحده استثناء می شود.

مرجع تشخیص اراضی موات خارج از محدوده شهرها و شهرک ها

مطابق قانون تشخیص موات بودن زمینی که خارج از محدوده شهرها و شهرک ها قرار دارند بر عهده وزارت کشاورزی است اما وزرات کشاورزی مستقیماً این وظیفه را انجام نمی دهد بلکه در عمل از طریق هیأت هفت نفره اقدام می نماید.

هیأت هفت نفره پس از تشکیل بر اساس ویژگی هایی که برای موات دانستن زمین بیان کردیم ، اقدام به اظهار نظر درخصوص اراضی می نمایند. این هیأت در تهران در سازمان امور اراضی مستقر می باشد و در شهرستان ها در مدیریت امور اراضی سازمان جهاد کشاورزی استان ها تشکیل می گردد ، لذا می توان گفت صلاحیت هیأت های هفت نفره استانی است.

اقدامات متصرف زمین موات پس از تشخیص زمین به عنوان اراضی موات

درصورتی که هیأت هفت نفره نظر بر موات بودن زمین داشته باشد ، متصرف دو اقدام می تواند انجام دهد. یکی اینکه به نظر هیأت هفت نفره تمکین نموده و زمین را به دولت دهد و دوم اینکه منکر موات بودن زمین باشد و اقدام به اعتراض نسبت به رأی هیأت هفت نفره نماید. به هر روی درصورتی که تصمیم نهایی و قطعی بر موات بودن زمین باشد ، بسته به وجود سابقه ثبتی زمین با فقدان آن دو اقدام صورت می گیرد :

اگر زمینی که موات اعلام شده فاقد سابقه ثبتی باشد ، اظهارنامه ثبتی به نام دولت تنظیم و بدون انتشار آگهی نوبتی و تحدیدی سند مالکیت به نام دولت صادر می گردد. اما اگر زمین دارای سابقه ثبتی و سند مالکیت باشد ، سند موجود ابطال و سند جدیدی به نام دولت تنظیم می گردد.

 مراحل شناسایی و تملک اراضی موات

برای شناسایی اراضی موات و صدور برگ تشخیص نسبت به آنها ، مدیریت های امور اراضی یا مدیریت های جهاد کشاورزی ، گروهی را جهت بازدید و تنظیم فرم های مربوطه به بخش های مختلف اعزام می کنند. پس از تنظیم این فرم ها و کسب اطلاعات و استعلام از ادارات ذی ربط ، مدیریت جهاد کشاورزی فرم های تنظیم شده و نتیجه استعلامات را به اداره کل جهاد کشاورزی استان ارسال می کنند.

از بین فرم های تنظیم شده آن اراضی که توسط گروه های اعزامی ، موات تشخیص داده شده اند فرم های نتظیمی به مدیریت طرح و برنامه تحویل داده می شود تا با تعیین وقت از اعضای هیأت هفت نفره جهت بازدید از اراضی که بدواً موات تشخیص داده شده اند دعوت به عمل آید. هیأت مذکور در موعد تعیین شده اقدام به اراضی شناسایی شده می نماید و نظر خود مبنی بر موات بودن یا نبودن را اعلام می کند.

پس از اعلام نظر هیأت هفت نفره همان طور که بیان شد ، بسته به وجود سابقه ثبتی یا فقدان سابقه ثبتی عمل می شود. نکته ای که در این خصوص حائز اهمیت است این می باشد که اگر زمینی موات تشخیص داده شود که دارای سند مالکیت به نام متصرف است و این سند در وثیقه یا رهن ثالثی قرار دارد ، سند جدیدی که به نام دولت صادر می شود بدون قید حق مرتهن می باشد و یعنی با موات تشخیص دادن زمین و صدور سند جدید حق وثیقه شخص نسبت به زمین مذکور از بین می رود.

اشتراک گذاری: