یکی از انواع مالکیت صنعتی که در کشورهای پیشرفته صنعتی به نحو خاص و اخیراً در کشورهای در حال توسعه مورد توجه قرار گرفته است، علائم و نشانه های جغرافیایی می باشد.حمایت از نشانه های جغرافیایی در واقع به معنای حمایت صریح از نام مبدأ و محل اصلی جغرافیایی ساخت کالاها و صنایع یا تولیدات صنعتی، کشاورزی و علائم حاکی از تولید محصول در منطقه یا محل جغرافیایی خاص می‌باشد.
در مقاله پیش رو قصد داریم به تعریف قانونی نشانه های جغرافیایی و ویژگی های اساسی آن و همچنین به بررسی تفصیلی این تعاریف در قوانین و معاهدات مقرر در زمینه حمایت از علائم و نشانه های جغرافیایی که ایران عضو آن است بپردازیم.
تعریف نشانه ی جغرافیایی
باتوجه به تعاریف مقرر در موافقتنامه تریپس و قانون حمایت از نشانه های جغرافیایی ایران مصوب 1384 و کنوانسیون پاریس که به حمایت از علائم و نشانه های جغرافیایی پرداخته‌اند، «نشانه یا علامت جغرافیایی علامتی است که برای مشخص کردن محل تولید یک محصول یا ساخت یک کالا به کار می رود که با توجه به آب و هوا و خاک یعنی عوامل طبیعی کشوری یا منطقه‌ای و یا ناحیه ای از آن کشور و یا عوامل انسانی و یا با توجه به مجموعه این عوامل، دارای یک کیفیت خاص است و یا از شهرت و معروفیت مخصوصی برخوردار است که باعث جذب مصرف کننده و جلب مشتری شده و در نتیجه از نظر اقتصادی و تجاری یک سرمایه تجاری کسب می کند».
ویژگی های اساسی در نشانه های جغرافیایی
در تعاریف مربوط به نشانه های جغرافیایی، دو مؤلفه اساسی به شرح ذیل حائز اهمیت است:
1) معیار تشخیص کیفیت تولیدات و سایر خصوصیات کالا
1ـ1) ذوق و سلیقه اکثریت مردم هر کشور و جهان
میل یا ذوق و سلیقه “اکثریت” مردم هر کشور یا جهان می تواند معیاری برای تشخیص کیفیت مطلوب محصولات کشاورزی یا صنعتی باشد.
ولیکن به طور کلی می توان گفت که در معیار کیفیت کالا که از عناصر اساسی در تعریف نشانه های جغرافیایی است، معیار مشخص و شناخته شده عمومی یا کلی ملی یا جهانی وجود ندارد.
در واقع پایه و اساس مرغوبیت و کیفیت و ایجاد شهرت در یک کالایی، کیفیت مطلوب و خصوصیات مورد پسند اکثریت مصرف‌کنندگان و تمایل آنها به استفاده از تولیدات یا محصولات عرضه شده است .
1ـ2) استفاده از متخصصان محصولات مربوطه
دومین ملاک برای تشخیص کیفیت تولیدات استفاده از متخصصان و خبرگان محصولات و تولیدات گوناگون می باشد که کیفیت محصولات وارده و محصولات ملی را کنترل می کنند .
2) قابلیت انتساب کالا یا محصولات به یک مبدأ جغرافیایی
جهت حمایت از حقوق ناشی از نشانه های جغرافیایی می بایست که:
اولاً) محصول به یک محل و منطقه جغرافیایی خاص قابل انتساب باشد .
ثانیاً) مبدأ جغرافیایی و کیفیت مطلوب محصول می بایست از لحاظ شهرت به یکدیگر وابسته باشند به نحوی که مصرف کننده محصول با شنیدن نام آن مبدأ جغرافیایی نسبت به کیفیت و مرغوبیت محصول اطمینان خاطر پیدا نماید.
به‌عنوان مثال عسل سبلان یا قالی کرمان، نشان دهنده کیفیت مطلوب و مرغوبیت این کالا ها بوده و از نظر مصرف کننده مورد تأئید می باشند .
تعریف کالا
مطابق با تعریف نشانه های جغرافیایی در قانون حمایت از نشانه های جغرافیایی که به اصطلاح کالا اشاره گردیده است؛« کالا، یعنی هرگونه محصول طبیعی و کشاورزی مطابق با تعریف نشانه های جغرافیایی و یا فرآورده های آن یا صنایع دستی و تولیدات صنعتی.»که در ذیل به تفصیل به شرح هریک می پردازیم :
1. محصول طبیعی
ـ محصول طبیعی به هر شی ء موجود در طبیعت اطلاق می شود که بدون تغییر و تبدیل با ابزار و اسباب ساخته ی دست بشر، بوده و به صورت بکر و دست نخورده به دست آید. مانند سنگ نمک، سنگ آهن، گیاهان طبیعی و ….که در مناطق خاصی از کشور با کیفیت و مرغوبیت مطلوبی وجود دارند .
2. محصول کشاورزی
ـ محصولات کشاورزی محصولاتی هستند که از طریق کشت و زرع به دست می‌آیند و همچنین فرآورده های این محصولات که در اثر اقدامات انسان ها و با کمک ابزار ساخت انسان، تولید می شوند .
3. صنایع دستی
ـ منظور از صنایع دستی، تمامی کالاها و اشیای ساخته ی دست انسان و بدون مداخله ماشین‌آلات و بدون قالب گیری می باشد.
لازم به ذکر است که اشیای ساخته دست هر انسانی با انسان دیگر متفاوت است و کیفیت آنها نیز با هم فرق دارد.
شهرت صنایع دستی، غالباً به مناطق یا نواحی تولید آنها بستگی دارد و مشتریان بر اساس نام آن منطقه تولید نسبت به خرید یا مصرف راغب می شوند. مانند صنایع دستی اصفهان که کیفیت و مرغوبیت کالا از نظر مصرف کنندگان به علت وابستگی این کالا به منطقه ی اصفهان می باشد .
تولیدات صنعتی
ـ منظور از تولیدات یا کالاهای صنعتی، کلیه کالاهایی است که از طریق ابزار آلات و ماشین آلات صنعتی و ابزار و وسایل مکانیکی تولید می شوند و نقش کار انسانی در این تولیدات محدود است و انسان صرفاً عملیات کنترلی را در تولید این محصولات به عهده دارد. همانند صنعت اتومبیل سازی و پارچه بافی و … .
تعریف تولید کننده
ـ مطابق با قانون حمایت از نشانه های جغرافیایی به شخص ذیل تولیدکننده گفته می شود:
- هر شخصی که به تولید و فرآوری محصولات کشاورزی، دامی و غذایی یا ساخت و تولید ابزار صنعتی و مصنوعات دستی اشتغال دارد.
- هر شخصی که از مواد طبیعی به منظور تولید بهره برداری می کند.
- هر شخصی که در تجارت محصولات کشاورزی، دامی و غذایی فعالیت می کند.
شرط تغییر و تبدیل در محصولات جهت فعالیت تولیدی
ـ مطابق با بند د ماده 1 قانون حمایت از نشانه های جغرافیایی، در امر تجارت یا خرید و فروش محصولات کشاورزی، دامی، غذایی و محصولات صنعتی یا صنایع دستی، حتماً بایستی فعل تغییر و تبدیل رخ دهد و بدون تغییر و تبدیل فعالیت تولیدی بودن این محصولات منتفی است.
چرا که مطابق با معنای “تولید”، تبدیل کردن موادی به مواد یا اشیاء دیگر را تولید تلقی می کنند و تاجری که کالا یا محصولی را به قصد فروش بخرد ولی بدون تغییر یا تبدیلی در آن محصولات آن ها را عیناً بفروشد، وی تولیدکننده محسوب نخواهد شد. هر چند عمل این تاجر از منظر قانون تجارت یک فعالیت و معامله تجارتی است ولیکن چنین عملیاتی فعالیت تولیدی محسوب نخواهند شد.
معاهدات مهم بین المللی در رابطه با حمایت از نشانه های جغرافیایی
معاهدات مهم بین المللی که از نشانه های جغرافیایی به عنوان یکی از مسائل مهم مالکیت صنعتی حمایت نموده اند به شرح ذیل است:
- کنوانسیون پاریس
- موافقت نامه مادرید مربوط به جلوگیری از نصب نشانه های منبع غیرواقعی و مجهول یا گمراه کننده بر کالا
- موافقت نامه لیسبن برای حمایت از اسامی مبدأ و ثبت بین المللی آنها
- موافقت نامه تریپس
