آشنایی با مقررات حاکم بر نشانه‌های جغرافیایی در ایران و جهان

یکی از انواع مالکیت صنعتی که در کشورهای پیشرفته صنعتی به نحو خاص و اخیراً در کشورهای در حال توسعه مورد توجه قرار گرفته است، علائم و نشانه های جغرافیایی می باشد. حمایت از نشانه های جغرافیایی در واقع به معنای حمایت صریح از نام مبدأ و محل اصلی جغرافیایی ساخت کالاها و صنایع یا تولیدات صنعتی، کشاورزی و علائم حاکی از تولید محصول در منطقه یا محل جغرافیایی خاص می‌باشد.

در مقاله پیش رو قصد داریم به تعریف قانونی نشانه های جغرافیایی و ویژگی های اساسی آن و نحوه ثبت آن، همچنین به بررسی تفصیلی این تعاریف در قوانین و معاهدات مقرر در زمینه حمایت از علائم و نشانه های جغرافیایی که ایران عضو آن است بپردازیم.

نشانه ی جغرافیایی چیست؟

باتوجه به تعاریف مقرر در موافقتنامه تریپس و قانون حمایت از نشانه های جغرافیایی ایران مصوب ۱۳۸۴ و کنوانسیون پاریس:

نشانه یا علامت جغرافیایی علامتی است که برای مشخص کردن محل تولید یک محصول یا ساخت یک کالا به کار می رود که با توجه به آب و هوا و خاک یعنی عوامل طبیعی کشوری یا منطقه‌ای و یا ناحیه ای از آن کشور و یا عوامل انسانی و یا با توجه به مجموعه این عوامل، دارای یک کیفیت خاص است و یا از شهرت و معروفیت مخصوصی برخوردار است که باعث جذب مصرف کننده و جلب مشتری شده و در نتیجه از نظر اقتصادی و تجاری یک سرمایه تجاری کسب می کند.

اهمیت حمایت از نشانه‌های جغرافیایی

• نشانه ‌های جغرافیایی موجب جلوگیری از سوءاستفاده سایر تولیدکنندگان از نام محصولی می‌شوند که در منطقه خاصی تولید شده و اعتبار آن را به خطر می‌اندازند.
•  استفاده از نشانه ‌های جغرافیایی به ترویج محصولات محلی کمک می‌کند و باعث ایجاد فرصت ‌های شغلی و رونق اقتصادی در مناطق روستایی می شود.
•  این نشانه ‌ها بازتاب‌دهنده سنت ‌ها، تکنیک ‌های تولید و ویژگی ‌های طبیعی خاص هر منطقه‌اند که باید حفظ گردند.
•  مصرف‌کنندگان با اطمینان بیشتر اقدام به خرید محصولات دارای نشانه جغرافیایی می‌کنند چرا که از کیفیت و اصالت آن مطمئن می‌شوند.

ویژگی های نشانه های جغرافیایی

در تعاریف مربوط به نشانه های جغرافیایی، دو مؤلفه اساسی به شرح ذیل حائز اهمیت است:

۱) معیار تشخیص کیفیت تولیدات و سایر خصوصیات کالا

ذوق و سلیقه اکثریت مردم هر کشور و جهان

میل یا ذوق و سلیقه “اکثریت” مردم هر کشور یا جهان می تواند معیاری برای تشخیص کیفیت مطلوب محصولات کشاورزی یا صنعتی باشد.

ولیکن به طور کلی می توان گفت که در معیار کیفیت کالا که از عناصر اساسی در تعریف نشانه های جغرافیایی است، معیار مشخص و شناخته شده عمومی یا کلی ملی یا جهانی وجود ندارد.

در واقع پایه و اساس مرغوبیت و کیفیت و ایجاد شهرت در یک کالایی، کیفیت مطلوب و خصوصیات مورد پسند اکثریت مصرف‌کنندگان و تمایل آنها به استفاده از تولیدات یا محصولات عرضه شده است .

استفاده از متخصصان محصولات مربوطه

دومین ملاک برای تشخیص کیفیت تولیدات استفاده از متخصصان و خبرگان محصولات و تولیدات گوناگون می باشد که کیفیت محصولات وارده و محصولات ملی را کنترل می کنند .

۲) قابلیت انتساب کالا یا محصولات به یک مبدأ جغرافیایی

جهت حمایت از حقوق ناشی از نشانه های جغرافیایی می بایست که:

اولاً) محصول به یک محل و منطقه جغرافیایی خاص قابل انتساب باشد.

ثانیاً) مبدأ جغرافیایی و کیفیت مطلوب محصول می بایست از لحاظ شهرت به یکدیگر وابسته باشند به نحوی که مصرف کننده محصول با شنیدن نام آن مبدأ جغرافیایی نسبت به کیفیت و مرغوبیت محصول اطمینان خاطر پیدا نماید.

به‌ عنوان ‌مثال عسل سبلان یا قالی کرمان، نشان دهنده کیفیت مطلوب و مرغوبیت این کالا ها بوده و از نظر مصرف کننده مورد تأئید می باشند.

برای کسب اطلاعات بیشتر نسبت به نشانه های جغرافیایی با وکیل مالکیت فکری مشاوره حقوقی داشته باشید تا بهترین راهکارهای قانونی را به شما ارائه نماید.

قانون حمایت از نشانه های جغرافیایی در ایران

قانون حمایت از نشانه های جغرافیایی مصوب ۱۲/۹/۱۳۸۴ مقرر نموده است، هر شخص یا هر گروه که می خواهد نشانه های جغرافیایی خود را برای جلوگیری از رقابت نامشروع و سوء استفاده دیگران مورد حمایت قرار دهد، می تواند آن را به ثبت برساند.

طبق قانون مذکور، نشانه های جغرافیایی در موارد ذیل مورد حمایت نمی باشند:

1. نشانه هایی که با تعریف بند الف ماده ۱ منطبق نباشد.
2. نشانه هایی که برخلاف موازین شرعی، اخلاق حسنه و یا نظم عمومی باشند.
3. نشانه هایی که در کشور مبدا خود حمایت نمی شوند یا حمایت از آنها متوقف شده است یا متروک گردیده تا در چارچوب معاهداتی که کشور ایران به آنها ملحق شده است.

قانون حمایت از نشانه های جغرافیایی مشمول چه کالاهایی می شود؟

محصول طبیعی

محصول طبیعی به هر شی موجود در طبیعت اطلاق می شود که بدون تغییر و تبدیل با ابزار و اسباب ساخته ی دست بشر،  بوده و به صورت بکر و دست نخورده به دست آید. مانند سنگ نمک، سنگ آهن، گیاهان طبیعی و … که در مناطق خاصی از کشور با کیفیت و مرغوبیت مطلوبی وجود دارند.

محصول کشاورزی

محصولات کشاورزی محصولاتی هستند که از طریق کشت و زرع به دست می‌آیند و همچنین فرآورده های این محصولات که در اثر اقدامات انسان ها و با کمک ابزار ساخت انسان، تولید می شوند .

صنایع دستی

منظور از صنایع دستی، تمامی کالاها و اشیای ساخته ی دست انسان و بدون مداخله ماشین‌آلات و بدون قالب گیری می باشد. لازم به ذکر است که اشیای ساخته دست هر انسانی با انسان دیگر متفاوت است و کیفیت آنها نیز با هم فرق دارد.

شهرت صنایع دستی، غالباً به مناطق یا نواحی تولید آنها بستگی دارد و مشتریان بر اساس نام آن منطقه تولید نسبت به خرید یا مصرف راغب می شوند. مانند صنایع دستی اصفهان که کیفیت و مرغوبیت کالا از نظر مصرف کنندگان به علت وابستگی این کالا به منطقه ی اصفهان می باشد .

تولیدات صنعتی

منظور از تولیدات یا کالاهای صنعتی، کلیه کالاهایی است که از طریق ابزار آلات و ماشین آلات صنعتی و ابزار و وسایل مکانیکی تولید می شوند و نقش کار انسانی در این تولیدات محدود است و انسان صرفاً عملیات کنترلی را در تولید این محصولات به عهده دارد. همانند صنعت اتومبیل سازی و پارچه بافی و … .

حمایت از نشانه های جغرافیایی در معاهدات بین المللی

معاهدات مهم بین المللی که از نشانه های جغرافیایی به عنوان یکی از مسائل مهم مالکیت صنعتی حمایت نموده اند به شرح ذیل است:

1. کنوانسیون پاریس
2. موافقت نامه مادرید مربوط به جلوگیری از نصب نشانه های منبع غیر واقعی و مجهول یا گمراه کننده بر کالا
3. موافقت نامه لیسبن برای حمایت از اسامی مبدأ و ثبت بین المللی آنها
4. موافقت نامه تریپس

نحوه ثبت نشانه های جغرافیایی

مطابق با قانون حمایت از نشانه های جغرافیایی ایران، جهت حمایت از نشانه های جغرافیایی، نیاز به ثبت آن ها نیست ولیکن اگر یک نشانه ی جغرافیایی به ثبت برسد، ثبت آن اماره ای قانونی بر انطباق نشانه جغرافیایی با تعریف قانونی مذکور در این قانون می باشد. یعنی نشانه ای که مبدا کالایی را به قلمرو، منطقه یا ناحیه ای از کشور منتسب می سازد، مشروط بر اینکه کیفیت و مرغوبیت، شهرت یا سایر خصوصیات کالا اساساً قابل انتساب به مبدا جغرافیایی آن باشد. در حالی که برای حمایت از علامت تجاری یا اختراع نیاز به ثبت علامت تجاری و یا اختراع می باشد.

مطابق با قانون حمایت از نشانه های جغرافیایی و آئین نامه اجرایی آن، مراحل ثبت نشانه های جغرافیایی در حقوق ایران به شرح ذیل می باشد:

تنظیم و تسلیم اظهارنامه

اظهارنامه ثبت نشانه جغرافیایی، توسط اشخاص زیر به سازمان ثبت اسناد و املاک کشور تسلیم می شود:

الف. هر شخص حقیقی و هم چنین گروه هایی از این اشخاص که در مکان جغرافیایی مندرج در اظهارنامه به تولید کالای مذکور در آن مشغولند.

ب. هر مرجع صلاحیت دار در امر تولید، توزیع و سیاستگذاری کالای مورد ثبت.

 مواردی که باید  در اظهارنامه درج شود:

الف. نام، نشانی، تابعیت و سمت قانونی تسلیم کننده.

ب. نشانه جغرافیایی که ثبت آن درخواست شده است.

ج. مکانی که نشانه جغرافیایی به آن مربوط است.

د. کالایی که نشانه جغرافیایی به آن مربوط است.

ه. کیفیت، مرغوبیت، شهرت و سایر خصوصیات کالایی که نشانه جغرافیایی برای آن به کار می رود.

و. در صورتیکه نشانه جغرافیایی مشتمل بر کلمه یا کلماتی غیر فارسی باشد، آوانویسی آن نیز به زبان فارسی در محل مخصوص باید درج شود.

ز. تعیین نشانی در تهران برای متقاضیان خارجی.

نام و نشانی متقاضیان خارج از کشور، علاوه بر زبان فارسی باید به حروف لاتین نیز نوشته و با همان حروف نیز ثبت و آگهی گردد.

رعایت شرایط شکلی اظهارنامه

• مطابق با آئین نامه قانون حمایت از نشانه های جغرافیایی: اظهارنامه ثبت نشانه جغرافیایی باید در دو نسخه، فرم مخصوص و به زبان فارسی تنظیم شود و پس از تایپ توسط متقاضی یا نماینده قانونی وی امضا شود .
• اظهارنامه زمانی ثبت می گردد که هزینه های آن توسط متقاضی ثبت پرداخت گردد و رسید آن به همراه اظهارنامه به مرجع ثبت تسلیم گردد. هزینه حق الثبت مطابق با ماده ۳۵ آئین نامه حمایت از نشانه های جغرافیایی، بدون احتساب بهای ورقه مبلغ ۱۵۰,۰۰۰ ریال می باشد.

مدارک لازم برای ثبت نشانه جغرافیایی

مدارک لازم برای ثبت نشانه جغرافیایی به شرح ذیل می باشد:

مدارک مثبت هویت متقاضی یا نماینده قانونی وی

نسخه اصلی یا رونوشت مصدق وکالت نامه در صورتیکه تقاضا توسط وکیل به عمل آید.

۱۰ عدد نمونه نشانه جغرافیایی به طریقی که استعمال می شود، حداکثر در ابعاد ۱۰×۱۰سانتیمتر.

مشخصات محصول که باید شامل اطلاعات ذیل باشد:

1. نام محصول نشانه جغرافیایی که ثبت آن درخواست می شود.
2. توصیف محصول، شامل مواد خام، اگر لازم باشد و خصوصیات اصلی فیزیکی، شیمیایی، میکروبیولوژیک و یا طعم، بو و ظاهر(ارگانولپتیک) آن.
3. منطقه مشخص جغرافیایی تولید محصول.
4. مدارک دال بر اینکه مبدا محصول در منطقه جغرافیایی معینی است یا محصول در آن منطقه تولید شده است.
5. توصیف روش بدست آوردن محصول و هم چنین اطلاعات مربوط به بسته بندی، چنانچه بسته بندی برای تامین کیفیت یا تعیین منشاء تولید یا تضمین کنترل در منطقه جغرافیایی تعیین شده نیاز باشد.
6. جزئیات ارتباط با محیط جغرافیایی یا مبدا جغرافیایی.
7. جزئیات مراحل کنترل یا ساختار بازرسی که به منظور احراز یا پایش رعایت مستمر خصوصیات محصول ضرورت دارد.
8. طرز مخصوص الصاق برچسب محصول مربوط به کاربرد اصطلاح «نشانه جغرافیایی»، « نشانه جغرافیایی حمایت شده»، « نشانه جغرافیایی ثبت شده» و یا مشخصات ملی و سنتی مترادف آن بر روی محصولات.
9. تائیدیه مقام صلاحیت دار اتحادیه های مربوط و یا سایر سازمان های مرتبط دایر بر تصدیق مبدا تولید و انتساب کیفیت، شهرت و سایر خصوصیات مورد ادعا به آن مبدا جغرافیایی، به وسیله متقاضی.
10. اگر کشور مبدا جغرافیایی، ایران نباشد تسلیم یک نسخه از سندی دال بر ثبت و یا شناسایی قانونی آن در کشور مبدا به زبان اصلی که به گواهی مقام صادر کننده آن رسیده و توسط کنسولگری ایران گواهی شده باشد، به همراه ترجمه رسمی آن، الزامی است.

 مراحل ثبت نشانه جغرافیایی

مطابق با قانون حمایت از نشانه های جغرافیایی ایران، سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، مرجع صالح دریافت اظهارنامه می باشد که پس از دریافت اظهارنامه و ضمائم آن، آن را در دفتر مخصوص وارد و بر روی هر یک از نسخ اظهارنامه، تاریخ دریافت اظهارنامه و شماره اظهارنامه را قید نموده و نسخه دوم آن را که دارای همان مشخصات نسخه اصلی است بعد از امضا و مهر، به عنوان رسید به متقاضی مسترد خواهد کرد. مراحل ثبت اظهارنامه به ترتیب ذیل می باشد:

بررسی اظهارنامه

مطابق با ماده ۸ آئین نامه نشانه های جغرافیایی، سازمان ثبت اسناد و املاک کشور به عنوان مرجع ثبت اظهارنامه، ظرف مدت ۱۵ روز از تاریخ وصول، از لحاظ رعایت جنبه های شکلی و شرایط مقرر در بند الف ماده ۹ (یعنی بررسی نشانه هایی که بر خلاف موازین شرعی، اخلاق حسنه و یا نظم عمومی نباشند، تنظیم و تقدیم اظهارنامه توسط اشخاص صلاحیت دار مندرج در ماده ۷ قانون مزبور، درج کامل موارد الزامی در اظهارنامه) اظهارنامه و ضمائم آن را مورد بررسی قرار می دهد. و النهایه بررسی اینکه قبض پرداخت هزینه های قانونی ثبت، پیوست اظهارنامه گردیده باشد.

رد اظهارنامه ثبت نشانه های جغرافیایی

در صورتیکه مرجع ثبت اظهارنامه (سازمان ثبت اسناد و املاک کشور) ایراد و نواقصی در اظهارنامه و ضمائم آن، مشاهده نماید باید به صورت مکتوب و با قید جزئیات مراتب را به متقاضی ابلاغ نماید تا ظرف مهلت مقرر (که برای متقاضیان ایرانی ۳ ماه و برای متقاضیان خارج از کشور ۶ ماه از زمان ابلاغ محاسبه می شود و در صورت عدم کفایت مهلت، متقاضی فقط برای یک بار می تواند استمهال نماید) اقدام به رفع نقص نماید. در صورت عدم رفع نقص، اظهارنامه مردود اعلام خواهد شد.

رد تقاضای ثبت نشانه های جغرافیایی

هر گاه مرجع ثبت راساً تصمیم به رد تقاضای ثبت نشانه جغرافیایی غیرواقعی نماید، متقاضی می تواند ضمن پرداخت هزینه مربوط اگر مقیم ایران است ظرف ۲۰ روز و اگر مقیم خارج است ظرف دو ماه از تاریخ ابلاغ به مرجع قضایی اعتراض کند.

پذیرش اظهارنامه و انتشار آگهی

پس از بررسی مفاد و مندرجات اظهارنامه و ضمائم آن، در صورت تکمیل و دارا بودن شرایط درخواست و پذیرش اظهارنامه، طبق بند الف قانون حمایت از نشانه های جغرافیایی، مراتب جهت اطلاع عموم در روزنامه رسمی آگهی خواهد شد.

ثبت نشانه جغرافیایی

هر گاه سازمان ثبت اسناد و املاک کشور (مرجع ثبت) تشخیص دهد که شرایط مندرج در بند الف ماده ۹ قانون حمایت از نشانه های جغرافیایی رعایت شده و به تقاضای ثبت نیز اعتراض نشده و یا اعتراض رد گردیده، نشانه جغرافیایی را ثبت کرده و آگهی لازم را در این خصوص منتشر می کند و گواهینامه ثبت را به نام متقاضی ثبت صادر خواهد کرد.

دعوای ابطال ثبت نشانه جغرافیایی

هر ذینفع می تواند در موارد ذیل دعوای ابطال ثبت نشانه جغرافیایی را مطرح نماید:

• در مواردی که ثبت نشانه جغرافیایی مصداق رقابت نامشروع مندرج در ماده ۱۰ کنوانسیون پاریس را دارا باشد.
• در مواردی که نشانه موجود در گواهینامه ثبت با نشانه مورد نظر از نظر کیفیت، مرغوبیت، شهرت یا سایر خصوصیات کالایی که نشانه یا مبدا جغرافیایی برای آن استفاده می شود مطابقت نداشته یا ناقص باشد.
• در مورد اشتباه شکلی، سازمان ثبت اسناد می تواند در صورت وجود اشتباهات مزبور پس از بررسی و دلایل، مدارک مستند را به ذینفع ابلاغ نموده و نسبت به تصحیح استباه اتخاذ تصمیم نماید. اما اگر اشتباه مستلزم تغییر ثبت نشانه باشد، رعایت مواد ۷،۸،۹ و بند ب ماده ۵ قانون حمایت از نشانه جغرافیایی الزامی است.

مرجع رسیدگی به این دعوا مانند دعوای ابطال گواهینامه حق اختراع، شعبه ۳ مجتمع قضایی شهید بهشتی می باشد.

دفتر حقوقی دادپویان حامی به واسطه تیمی مجرب در حوزه حقوق مالکیت فکری، خدمات حقوق تخصصی جهت حمایت از نشانه ‌های جغرافیایی ارائه می‌دهد. خدمات ما شامل:

• مشاوره حقوقی تخصصی برای تمامی مراحل ثبت
• تهیه و تنظیم مستندات لازم جهت دارا شدن نشانه جغرافیایی
• پیگیری حقوقی و دفاع در دعاوی مرتبط با نقض حقوق نشانه‌ها
• ارائه راهکارهای پیشگیرانه و استراتژیک جهت حفظ و تقویت حقوق موکلین