امروزه با گسترش روابط اقتصادی و تجاری بین کشورها و افزایش نیازهای روز جامعه، کشورها و مردم را ناچار نموده تا روابط تجاری خود را به فرای مرزهای کشور خود گسترش دهند. گسترش روزافزون این مراودات و بزرگ شدن شرکت های تجاری در کنار این گسترش مراودات، تجار و فعالین عرصه واردات و صادرات را ناچار به برخورد با قوانین مربوط به امور گمرکی و صادرات واردات نموده است. ابتدائی ترین قدم در پاسخ به سوالات و مشکلات افراد در زمینه دعاوی گمرکی آشنایی با مفاهیم و اصطلاحات گمرکی است که در مقوله حاضر به توضیح مختصری در مورد هر کدام می پردازیم.
تعرفه گمرکی ( ct )
به مجموع حقوق گمرکی و سود بازرگانی که هر کدام ذیلاً توضیح داده می شوند تعرفه گمرکی گفته می شود که بر چهار نوع هستند:
الف) تعرفه ارزشی که بر مبنای درصدی از ارزش کالا گرفته می شود.
ب) تعرفه ثابت که بر مبنای واحد ثابت کالا اخذ می شود. مثلاً برای اجناسی که واحد آن بر مبنای وزنی سنجیده می شود تعرفه هر کیلو 500 تومان است.(مبلغ قید شده مثال می باشد.)
پ) تعرفه مرکب نیز تعرفه ای که از ترکیب دو تعرفه ارزشی و ثابت حاصل می شود. مثلاً تعرفه گوشی همراه 5% به علاوه هر دستگاه 30000 ریال است.
ت) تعرفه مختلط: تعرفه ای است که علاوه بر تعرفه ارزشی یک تعرفه ثابت نیز به عنوان حداقل تعرفه برای آن تعیین شده است. در این نوع تعرفه مجموع تعرفه ارزشی و ثابت اخذ نمی شود بلکه از بین هر دو تعرفه هر کدام مبلغ بیشتری بود همان اخذ می شود.
- حقوق گمرکی (CD)
حقوق گمرکی یا همان Customs Duty به وجوهی اطلاق می شود که از عوض واردات کالا توسط گمرک گرفته می شود. در حال حاضر حق گمرکی کلیه کالاها چهار درصد ارزش ورودی آنهاست.
- سود بازرگانی (CBT)
مبلغی است که گمرک از واردات کالا بنا بر تصویب دولت دریافت می کند. نرخ سود بازرگانی بسته به نوع کالا و سیاست های دولت متغیر است. بدین معنی که دولت می تواند با توجه به مقتضیات و سیاست های خود کالایی را از سود بازرگانی به طور کلی معاف کند یا میزان آن را کم و زیاد کند.
هزینه های گمرکی
صاحبان کالا در برابر خدمات و امتیازاتی که دریافت می کنند مبالغی را به گمرک پرداخت می کنند که هزینه گمرکی نامیده می شوند. این هزینه ها جدای از تعرفه گمرکی بوده و شامل موارد زیر است:
هزینه انبارداری در اماکن گمرکی، هزینه تخلیه و بارگیری و باربری، هزینه تعرفه و آزمایشگاه، هزینه خدمات ویژه، هزینه مراقبت و بدرقه کالا، هزینه اشعه ایکس و .. .
واردات و صادرات ( Export & Import)
طبق قوانین مربوط به امور گمرکی واردات به ورود کالا و خدمات از کشورهای دیگر به قلمرو گمرکی اطلاق می شود و صادرات نقطه مقابل آن یعنی خروج کالا و خدمات از قلمرو گمرکی کشور و به کشور دیگر است.
- قلمرو گمرکی
تمام سرزمین، آب های ساحلی و فضای کشور و اساساً جایی که قانون گمرک در آن جا اجرا می شود قلمرو گمرکی گویند. لازم به ذکر است برخی موارد از اعمال قوانین گمرکی استثنا شده اند. مناطقی مثل مناطق ویژه اقتصادی، مناطق آزاد، آب و هوای ساحلی و جزایر و … از مله مناطق مستثنی از امور گمرکی هستند. البته شایان ذکر است استثنا بودن این مناطق به صورت مطلق نمی باشد. بلکه تابع قوانین خاص مربوط به خود هستند. برای مثال مناطق آزاد تجاری مشمول قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری-صنعتی جمهوری اسلامی ایران هستند.
- صادرات و واردات قطعی
رویه گمرکی است که بر اساس آن کالای داخلی به منظور فروش یا مصرف از کشور خارج می شود (صادرات قطعی) یا به همان منظور وارد کشور می شود. (واردات قطعی)
- صادرات و واردات موقت
در صادرات موقت کالاهایی که مجاز به صادر شدن هستند برای اهداف معینی (مثل تعمیر) موقتاً به خارج از کشور صادر و متعاقباً بازگردانده می شوند. در صادرات موقت کالا باید در مهلتی که توسط گمرک تعیین می شود به داخل قلمرو گمرکی برگردند و در واردات موقت نیز باید ظرف مهلت خاصی از قلمرو گمرکی خارج شوند.
ترخیص از گمرک
خروج کالا از اماکن گمرکی پس از انجام تشریفات گمرکی است. به موجب بند ث ماده ۱ قانون امور گمرکی بیان می کند: ( ترخیص کالا به معنای تسویه حساب مقدماتی صاحب کالا با گمرک می باشد تا کالا امکان خروج از گمرک را داشته باشد.)
تشریفات گمرکی (FC)
به تمامی عملیاتی که در اجرای مقررات گمرکی صاحب کالا و گمرک باید تواماً انجام دهند تا کالا از گمرک ترخیص شود گویند. خروج کالا از اماکن گمرکی مستلزم انجام این تشریفات است. تشریفات گمرکی کالای وارداتی اصولاً در اولین گمرک مجاز انجام می شود. اگر کالایی تشریفات گمرکی آن به طور کامل انجام نشده باشد کالای گمرک نشده نامیده می شود که به موجب بند ظ ماده ۱ تحت نظارت و کنترل گمرک خواهند بود.
کنترل های گمرکی
اقدامانی که توسط گمرک به منظور اطمینان یافتن از رعایت مقررات گمرکی انجام می گیرد گویند که همان ارزیابی در گمرک است. به منظور احراز این که آیا مقررات گمرکی در مورد کالایی صورت گرفته یا خیر گمرک می تواند تمامی کالاهایی که به قلمرو گمرکی وارد و یا از آن خارج می شوند را مشمول تشریفات و کنترل های گمرکی قرار دهد. این کنترل ها ممکن است با استفاده از شیوه هایی مانند مدیدریت خطر، بازرسی های منظم یا اتفاقی، به کارگیری تجهیزات و شیوه های نوین بازرسی انجام یابد.
رویه های گمرکی
به شیوه ای که به وسیله آن کالایی وارد قلمرو گمرکی کشور می شود یا از قلمرو گمرکی خارج می شود گویند که در یک تقسیم بندی کلی در چهار دسته بندی قرار می گیرند:
- واردات 2. صادرات 3. کابوتاژ 4. انتقال
اظهار کالا (اظهار گمرکی)
بیانیه ای کتبی یا شفاهی است که بر اساس مقررات قانون امور گمرکی مصوب 1390 اظهارکننده اطلاعات مورد نیاز برای اجرای مقررات گمرکی را با تعیین رویه گمرکی مورد نظر خود به گمرک ارائه می دهد.
- اظهارکننده
اظهارکننده کالا، صاحب کالا یا نماینده قانونی اوست که کالا را برابر قوانین امور گمرکی اظهار می کند. در اظهار الکترونیکی صاحب کالا یا نماینده قانونی وی به استناد گواهی دیجیتالی تأئید شده از مراکز مجاز صدور گواهی مذکور به عنوان صاحب کالا یا نماینده قانونی اظهارکننده شناخته می شود.
- اطلاعات همراه با اظهارنامه گمرکی
اظهارنامه ای که در حال حاضر اصولاً در گمرک مورد استفاده قرار می گیرد اظهارنامه ای موسوم به فرم Sad است در متن اظهارنامه مواردی قید شده که برای ترخیص قطعی کالا از گمرک باید پر شده و به گمرک اظهار شود. از جمله اطلاعاتی که باید در ضمن این اظهارنامه ابراز شود اطلاعاتی از قبیل کشور طرف معامله یا کشور مبدأ، کد کشور سازنده، کد و نام کشور مقصد، کد کالا یا نوع اظهارنامه و … است که در 54 خانه موجود در اظهارنامه باید پر شود.
- اظهار کتبی
اظهار کتبی کالا به گمرک از طریق فرم هایی (از جمله فرم Sad) که گمرک در اختیار اظهارکننده قرار می دهد به عمل می آید . به این فرم ها اظهارنامه گمرکی گفته می شود. صاحبان کالا یا نماینده قانونی آنان مطابق فرم داده شده ، اطلاعات مورد نیاز گمرک را درج نموده و به گمرک تسلیم می نمایند.
- اظهار شفاهی
اظهار شفاهی عموماً در رابطه با کالای همراه با مسافر اعمال می شود، صاحب کالا مشخصات و اطلاعات لازم را در رابطه با محموله خود را شفاهاً به گمرک می دهد.
- اظهار فیزیکی
در اظهار فیزیکی کالا در گمرک ، گمرک بدون آن که نیاز به اظهار کتبی یا شفاهی به صاحب کالا یا نماینده قانونی وی باشد. اطلاعات لازم در خصوص کالا را به صورت بصری اخذ می کند. استفاده از سیستم های ایکس ری (X-Ray) از روش های اخذ اطلاعات لازم به صورت بالینی است.
- اظهارنامه اجمالی
به موجب بند پ ماده 1 قانون امور گمرکی سندی است که به موجب آن شرکت حمل و نقل، فهرست کلی محصولاتی که باید تخلیه و یا بارگیری شود را هنگام ورود یا خروج وسیله نقلیه از کشور اعلام می نماید به بیان دیگر اظهارنامه اجمالی معمولاً در محل مقصد بارنامه توسط شرکت حمل یا نماینده متصدی حمل تنظیم و به گمرک تسلیم می شود.
کوتاژ (Qutage)
طبق قانون کوتاژ دفتری است که بیانگر مشخصات کالای ورودی یا صدوری است که این اطلاعات از روی اظهارنامه استخراج می گردد و مراحل ارزیابی کالا و حتی نام ارزیاب در آن ثبت می شود. طبق رویه جاری گمرک، تشکیلات بایگانی اظهارنامه های گمرکی در گمرکات اجرایی بر مبنای شماره کوتاژ می باشد.
مانیفست
فهرست کل بار یا محموله را گویند منظور از فهرست کل بار شامل بار حمل شده در یک وسیله واحد نقلیه است. این فهرست شامل مشخصات تجاری کالا از جمله شماره سند حمل، فرستنده، گیرنده، تعداد و نوع بسته ها، شرح و مقدار کالاست. مانیفست در حکم اظهارنامه بار نیز می باشد.
اماکن گمرکی
بند ت ماده 1 قانون امور گمرکی اماکن گمرکی را تعریف کرده است. به طور کلی منظور از اماکن گمرکی انبارها، باراندازها،اسکله ها، فرودگاه، ایستگاه های راه آهن، محوطه ها و هر محل یا مکانی است که تحت نظارت گمرک است و برای انباشتن و نگهداری کالاها به منظور انجام تشریفات گمرکی استفاده می شود.
تضمین
اگرچه در قانون امور گمرکی مصوب 1390 تعریف دقیقی از تضمین بیان نشده لیکن قانونگذار مصادیقی از آن را بیان کرده است که عبارت است از وجه نقد، ضمانت نامه بانکی، بیمه نامه که پشتوانه اجرای الزامات مندرج در دستورات گمرکی بوده و به گمرک تودیع می شود. میزان تضمینی که گمرک برای وصول حقوق ورودی کالا مطالبه می کند برای کالاهای مجاز معادل حقوق ورودی و برای سایر کالاها معادل حقوق ورودی به علاوه نصف تا سه برابر ارزش گمرکی آن کالاهاست که با توجه به مورد، توسط گمرک تعیین می شود.
تعهد
تعهد در معنای گمرکی عبارت است از قبول الزام شخص که وی را در برابر گمرک برای انجام یا عدم انجام عملی ملزم می سازد که می تواند کتبی یا الکترونیکی باشد.
کالای تجاری
تعریفی که از کالای تجاری در بند ض ماده 1 قانون امور گمرکی ارائه گردیده اینگونه است: « کالایی که به تشخیص گمرک ایران برای فروش، صادر یا وارد می گردد اعم از اینکه به همان شکل یا پس از انجام عملیات اعم از تولیدی، تفکیک و بسته بندی به فروش برسد.» طبق این تعریف تشخیص کالای تجاری از غیر تجاری بر عهده گمرک است. بر مبنای این تعریف قانونی اصولاً کالایی تجاری محسوب می شود که برای فروش وارد یا صادر شود، از این رو نمونه ای از کالا به قصد معرفی محصول یا کاتالوگ و موارد مشابه وارد قلمرو گمرکی می شود یا صادر می شود کالای تجاری محسوب نمی شود.
کالای داخلی
کالایی که در قلمرو گمرکی کشور تولید یا ساخته می شود و هم چنین کالای خارجی که از طریق رویه ورود قطعی وارد قلمرو گمرکی شده طبق قانون امور گمرکی کالای داخلی می نامند. این تعریفی که از کالای داخلی بیان شده با قواعد مبدا تدوین شده توسط سازمان تجارت جهانی مغایر است.
کالای مجاز
طبق بند ع ماده 1 قانون امور گمرکی کالای مجاز کالایی است که صدور یا ورود آنها با رعایت ضوابط نیاز به کسب مجوز ندارد.
- مجوز: منظور از مجوز آن دسته از مجوزهای اولیه و ذاتی هستند و شامل مجوز های ثانویه از جمله مجوزهای بهداشتی یا استاندارد نمی گردد. چرا که مجوزهای ثانویه فارغ از اینکه کالا مجاز باشد یا نباشد باید قانوناً اعمال گردند.
- کالای مجاز مشروط: کالای مجاز مشروط کالایی است که ورود یا صدور آن با منع قانونی همراه نیست ولی به اخذ موافقت قبلی یک یا چند سازمان دولتی نیاز دارد. لازم به ذکر است اظهار کردن کالای ممنوع یا غیر مجاز با تعرفه کالای مجاز مشروط یا اظهار کردن کالای مجاز مشروط با ذکر نام کالای مجاز قاچاق محسوب می شود.
کالای ممنوع
کالایی است که صادر کردن یا وارد کردن آن بنا به مصالح ملی (مثل صدور گندم در زمان خشکسالی) یا شرع مقدس اسلام (مثل وارد کردن مشروبات الکلی) به موجب قانون ممنوع است. کالای ممنوع بایستی طبق قانون مشخص شود. البته ممنوع بودن کالایی الزاماً به این معنی نیست که ممنوعیت آن الزاماً هم بر ورود و هم صدور آن حاکم است. بلکه در بسیاری موارد ممکن است ورود کالایی ممنوع ولی صدور آن مجاز باشد یا بالعکس.
قاچاق
قاچاق عبارت است از فرار دادن مال، خواه آن مال مربوط به درآمد دولت بوده و یا ورود و خروج، تولید و نقل و انتقال آن طبق قوانین و مقررات مربوط، ممنوع و غیرمجاز گردیده باشد. در اصطلاح گمرکی و سایر دستگاه های وصولی دولت، منظور از قاچاق گریزان کردن کالا از پرداخت مالیات و عوارض به دولت است و یا فرار دادن کالا از شمول مقررات دولتی و نقل و انتقال آن به طور ممنوع و غیر مجاز است.
صدور مجدد ( مرجوعی)
صدور مجدد یکی از رویه هیای گمرکی برای خروج کالا از قلمرو گمرکی می باشد که در موارد زیر کاربرد دارد:
الف) در خصوص کالاهایی که به صورت موقت وارد شده و در مهلت معین باید خارج شود.
ب) در خصوص کالاهایی که وارد شده لیکن به هر دلیل امکان ترخیص از گمرک را ندارد و باید مرجوع شوند.
) در خصوص کالایی که صاحبش آن را وارد کرده؛ لیکن در تعاقب تصمیم به صدور مجدد آن می کند.
نکته ای که در خصوص صدور مجدد وجود دارد این است که صدور مجدد اساساً از حقوق ورودی معاف بوده و از این حیث به واردات موقت شباهت دارد.
ترانزیت
ترانزیت یکی از رویه های گمرکی و به معنای نقل و انتقال کالا ( اعم از داخلی یا خارجی) از طریق زمینی از یک گمرک خانه به گمرک خانه دیگر گویند که خود بر دو نوع است:
- ترانزیت داخلی : نقل و انتقال کالای گمرک نشده از یک گمرک خانه مرز ورودی یا از یک گمرک خانه داخلی به یک گمرک خانه داخلی دیگر در داخل قلمرو گمرکی گویند که تشریفات گمرکی و ترخیصی در این رویه قطعی است.
- ترانزیت خارجی: عبور یک کالای خارجی از حیطه تعریف شده گمرکی را گویند که از یک گمرک خانه مرز زمینی وارد و از گمرک خانه دیگر در مرز زمینی همان قلمرو گمرکی خارج می شود. کالای خارجی که در این رویه وارد قلمرو گمرکی می شود از پرداخت هر گونه حقوق ورودی معاف است ولی به میزان حقوق ورودی که در صورت ورود قطعی اخذ می شد تضمین اخذ می شود.
واردات مجدد یا برگشت کالا
واردات مجدد کالا نیز یکی از رویه های گمرکی برای ورود کالاست. اقلام در این رویه، همان اقلام می باشند که به طور موقت اجازه خروج تحصیل کردند و قبل از انقضای مهلت یا در صورت تمدید به قلمرو گمرکی برگردانده می شود. واردات مجدد چون در ادامه صادرات موقت صورت می گیرد و صادرات موقت نیز در حکم این است که کالایی از قلمرو گمرکی خارج نمی شود. ( چون بعد از مدتی کالای مزبور بر می گردد) اصولاً از حقوق ورودی معاف است مگر در موارد خاص.
کابوتاژ (Cabotage)
کابوتاژ به نقل و انتقال کالاهای داخلی از راه آبهای ساحلی یا حتی خاک کشورهای همسایه می باشد که در کلیه رویه ها و از کلیه حقوق گمرکی معاف می باشد.
انتقال ( Transhipment)
در این حالت کالاهای یک کشتی وارد شده به بندر کشتی دیگر که قصد ترک بندر را دارد با هدف و منظور معین، منتقل می شود، همچنین در انتقال کالای یک هواپیمای ورودی به هواپیمایی که قصد خروج از قلمرو گمرکی دارد گویند. در واقع در اینجا نه مقصد و نه مبدأ کالا کشور محل انتقال نیست.
حمل یکسره (ترانزیت به داخل)
در حمل یکسره کالا وارد قلمرو گمرکی شده و بدون اینکه از وسیله حمل پیاده شود به مقصدی در که در بارنامه داخل کشور آمده، ارسال یا فقط با انتقال از وسیله حمل ورودی در مرز به وسیله حمل دیگری در مرز برای ترانزیت به مقصد بارنامه می باشد. حمل یکسره، حمل و جابجایی کالا از مبدأ قلمرو گمرکی به مقصد بارنامه در داخل است که توسط حمل کننده ها انجام می شود.
- ترخیص یکسره : اگر کالا بدون تخلیه و تحویل به اماکن گمرکی روی وسیله حمل تشریفات گمرکی کالا انجام شود ترخیص یکسره نامیده می شود.
