انواع شرکت های تجاری

تاجر در قانون تجارت ممکن است شخص حقیقی یا حقوقی باشد. تاجری که دارای شخصیت حقوقی باشد را شرکت تجاری می نامند. قانون تجارت و لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت به بررسی انواع شرکت های تجاری و مقررات خاص هر یک از این شرکت ها می پردازد. البته برخی از قوانین و مقررات مربوط به این حوزه در خصوص کلیه شرکتهای تجاری قابل اعمال است و برخی دیگر اختصاص به نوع خاصی از شرکت های تجاری دارد.

تعریف شرکت های تجاری

شرکت تجاری در واقع قراردادی است میان دو یا چند شریک سهامدار که به موجب این قرارداد، آورده خود را با یکدیگر شریک می شوند؛ به ترتیبی که هر شریک یا سهامدار مالکیت خود نسبت به آورده اش را از دست می دهد و از آن پس، تمامی آورده ها به شرکت تجاری منتقل خواهد شد. شرکا یا سهامداران در مقابل آورده خود در سود و زیان شرکت سهیم می شوند.

تفاوت شرکت تجاری و شرکت مدنی

شرکت در قانون مدنی عبارت است از اجتماع حقوق مالکین متعدد در شیء واحد به نحو اشاعه. وجوه تمایز شرکت تجاری و شرکت مدنی به اختصار به شرح ذیل است:

۱-شرکت مدنی بر خلاف شرکت تجاری فاقد شخصیت حقوقی است. بنابراین شرکت مدنی شخصیتی متمایز از شرکا ندارد؛ در حالی که شرکت تجاری فارغ از شخصیت شرکا یا سهامداران خود دارای شخصیت حقوقی است و می تواند مستقلا صاحب حق و تکلیف شود و دارای نام، اقامتگاه، تابعیت و دارایی مستقل از شرکا باشد.

۲-یکی از آثار وجود شخصیت حقوقی مستقل برای شرکت تجاری این است که این شرکت می تواند اقدام به طرح دعوا نموده یا طرف دعوا قرار بگیرد اما شرکت مدنی حق اقامه دعوا نداشته و خوانده دعوا نیز قرار نمی گیرد؛ بلکه اشخاص باید دعوای خود را به طرفیت کلیه شرکای شرکت مدنی اقامه نمایند.

۳-مستقل بودن دارایی شرکت تجاری از شرکا و سهامداران سبب می شود که اموال این شرکت ها در مقابل بدهی شرکا و سهامداران قابل توقیف نباشد و طلبکاران تنها می توانند طلب خود را از محل اموال شخصی شریک یا سهامدار استیفا نماید. این در حالی است که اموال موضوع شرکت مدنی بین کلیه شرکا مشاع است و سهم هر شریک از مال مشاع توسط طلبکاران وی قابل توقیف خواهد بود.

۴-تفاوت دیگر که موید تمایز میان شرکت تجاری و شرکت مدنی است، نحوه اتخاذ تصمیم در شرکت است. تصمیم گیری در شرکت های تجاری اصولا بر مبنای اکثریت آرا صورت می پذیرد که در قانون یا اساسنامه شرکت تعیین می شود؛ در حالی که تصمیم گیری در شرکت مدنی موکول به اتفاق آراء شرکا است.

۵-نحوه اداره شرکت تجاری، انحلال و تصفیه امور آن و … تابع قانون تجارت و مفاد اساسنامه است اما اداره شرکت مدنی و انحلال آن تابع توافق و تراضی شرکا می باشد.

انواع شرکت های تجاری در قانون تجارت

وفق ماده ۲۰ قانون تجارت، اقسام شرکت های تجاری از قرار ذیل است:

۱-شرکت سهامی؛
2-شرکت با مسئولیت محدود؛
3-شرکت تضامنی؛
4-شرکت مختلط غیر سهامی؛
5-شرکت مختلط سهامی؛
6-شرکت نسبی؛
7-شرکت تعاونی تولید و مصرف.

شرکت های تعاونی سهامی عام و تعاونی فراگیر ملی نیز به موجب قانون اصلاح موادی از قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و اجرای سیاست های کلی اصل ۴۴ قانون اساسی به وجود آمدند.

کنسرسیوم

کنسرسیوم در واقع نوعی مشارکت مدنی است که با هدف انجام یک پروژه صورت می پذیرد. کنسرسیوم نوعی قرارداد است که توسط چند شخص حقیقی و یا حقوقی به منظور نیل به یک هدف ایجاد می شود و هدف از تشکیل کنسرسیوم نیز غالبا شرکت در مناقصات و انجام پروژه های پیمانکاری است. اصولا پروژه هایی که انجام آنها در غالب مناقصه به اشخاص واگذار می شود دارای پیچیدگی های فنی و تخصصی بوده و تجمیع امکانات چند شخص در قالب کنسرسیوم می تواند شانس برنده شدن در مناقصه و احتمال اجرای پروژه با موفقیت را افزایش دهد.

کنسرسیوم تابع توافقات طرفین آن است اما بنا بر ماده ۲۲۰ قانون تجارت، اعضای کنسرسیوم نسبت به دیون ناشی از این قرارداد در مقابل طلبکاران مسئولیت تضامنی دارند.

گروه اقتصادی

گروه اقتصادی نهادی است که شباهت زیادی به کنسرسیوم دارد اما وجود شخصیت حقوقی مستقل و پیش بینی نحوه انحلال و تصفیه امور آن در قانون، موجب تمایز این نهاد از کنسرسیوم خواهد شد.

مطابق ماده ۲۴ قانون احکام دائمی برنامه های توسعه کشور، تشکیل گروه اقتصادی با منافع مشترک با مشارکت دو یا چند شخص حقیقی و حقوقی به منظور تسهیل و گسترش فعالیت اقتصادی و تجاری برای یک دوره محدود و براساس قراردادی کتبی پس از ثبت در مرجع ثبت شرکتها در قالب شرکت مدنی و ضوابط و شرایط مربوط به آن و با رعایت موازین اسلامی و اصل منع اضرار به غیر و منع انحصار مجاز است.

علی رغم وجود مشترکاتی میان گروه اقتصادی و شرکت مدنی، نمی توان گروه اقتصادی را نوعی شرکت مدنی دانست. همچنین گروه اقتصادی، شرکت تجاری به شمار نمی رود و ساختار این دو نهاد با یکدیگر متفاوت است. یکی از مهم ترین تفاوت های گروه اقتصادی و شرکت های تجارتی، لزوم تعیین مدت برای گروه اقتصادی است. شرکت های تجاری می توانند برای مدت مشخصی تشکیل شوند و یا بدون مدت باشند اما گروه اقتصادی الزاما برای یک دوره مشخص ایجاد می شود. هم چنین بر خلاف شرکت های تجاری که پیش از ثبت در مرجع ثبت شرکت ها نیز تشکیل شده محسوب می شوند، تشکیل گروه اقتصادی منوط به ثبت آن در مرجع ثبت شرکت ها است.

مسئولیت اعضاء گروه اقتصادی نسبت به دیون ناشی از فعالیت این گروه تضامنی است و هر یک از شرکا در مقابل کل دیون شرکت مسئولیت دارد؛ مگر در مواردی که اعضاء گروه اقتصادی با اشخاص ثالث بر خلاف این امر تراضی کنند.

زمان تشکیل شرکت های تجاری

شرکت های با مسئولیت محدود، تضامنی و نسبی زمانی تشکیل می شوند که تمام سرمایه نقدی تادیه شده و سهم الشرکه غیر نقدی نیز تقویم و تسلیم شود.

شرکت های سهامی همزمان با تشکیل مجمع عمومی موسس، احراز پذیره نویسی کلیه سهام شرکت، تادیه مبالغ لازم و قبول سمت کتبی اولین مدیران و بازرسان تشکیل می شوند.

شرکت تعاونی نیز در زمانی تشکیل شده محسوب می شود که حداقل یک سوم سرمایه نقدی آن تادیه شود و تمام سهم الشرکه غیر نقدی نیز تقویم و تسلیم شده باشد.

زمان تشکیل شرکت های مختلط سهامی و غیر سهامی در قانون تعیین نشده و بین حقوق دانان در این خصوص اختلاف نظر است.

تعداد شرکا در شرکت های تجاری

به منظور تشکیل شرکت های با مسئولیت محدود، تضامنی، نسبی و مختلط غیر سهامی حداقل وجود ۲ شریک ضروری است. شرکت های سهامی خاص و مختلط سهامی نیز با سه شریک قابل تشکیل است و حداقل تعداد شرکا لازم به منظور تشکیل شرکت سهامی عام، پنج شریک است. شرکت های تعاونی هم با حداقل هفت شریک تشکیل خواهند شد. در نظر قانون گذار هیچ محدودیتی برای حداکثر تعداد شرکا در شرکت های تجاری وجود ندارد.

سرمایه شرکت های تجاری

سرمایه شرکت تجاری متشکل است از آورده شرکا یا سهامداران که ممکن است به صورت نقدی یا غیر نقدی باشد. هر چند غالبا آورده شرکا وجه نقد است اما آورده غیر نقدی نیز تحت شرایط و ضوابطی قابل پذیرش است.

عین اموال اعم از منقول و غیر منقول، منافع اموال به شرط آن که قابل تعیین باشد، سرقفلی، گواهی نامه ثبت طرح صنعتی، حق اختراع یا اسم تجاری از جمله آورده های غیر نقدی است که می تواند سرمایه شرکت های تجاری را تشکیل دهد. مهم ترین شرط در مورد پذیرش آورده های غیر نقدی این است که قابل تقویم و تسلیم باشد.

مواردی مثل دین، شهرت، نفوذ سیاسی، هنر، تخصص و کار به دلیل آنکه قابلیت تقویم و تسلیم ندارند، نمی توانند به عنوان آورده شرکا محسوب شوند.

مدت شرکت های تجاری

شرکت های تجاری ممکن است برای مدت محدود یا نامحدودی تشکیل شوند و تصمیم گیری راجع به این امر با شرکای شرکت خواهد بود. در فرض محدود بودن مدت شرکت، با انقضا مدت، شرکت منحل خواهد شد؛ مگر آنکه پیش از سررسید و با رعایت ضوابط قانونی تمدید شده باشد.

بطلان شرکت های تجاری

چنانچه اشخاص در زمان تشکیل شرکت تجاری، شرایط مذکور در قانون را رعایت نکنند، شرکت تجاری باطل خواهد بود. برابر ماده ۲۷۱ لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت، در صورتی که قبل از صدور حکم بطلان شرکت یا بطلان عملیات یا تصمیمات آن در مرحله بدوی، موجبات بطلان مرتفع شده باشد‌، دادگاه قرار سقوط دعوای بطلان را صادر خواهد کرد.

فلذا در شرکت های سهامی، در فرض حدوث اسباب بطلان شرکت، شرکا می توانند با رفع موجبات بطلان، از انحلال شرکت جلوگیری نمایند.

حکم مذکور مختص شرکت های سهامی بوده و سایر شرکت های تجاری در این قبیل موارد باطل تلقی شده و نمی توان از انحلال آنها ممانعت کرد.

در فرض بطلان شرکت تجاری، کلیه قراردادهای شرکت از درجه اعتبار ساقط است و اشخاص ثالث جهت وصول مطالبات و جبران خسارات خود می توانند به شرکایی که سبب بطلان شرکت شدند، مراجعه نمایند.