تعدیل نرخ پیمان در قراردادهای پیمانکاری به معنای برابر کردن ارزش مبلغ پیمان براساس تغییر قیمتها است.با توجه به طولانی بودن اجرای موضوع پیمان پس از گذشت مدتی معمولاً نرخ کالاها و خدمات افزایش پیدا میکند بنابراین برای پیشگیری از ضرر پیمانکار در قرارداد پیمانکاری می توان شرط تعدیل را درج نمود.

موضوع تعدیل پیمان از جمله مواردی است که باعث ایجاد اختلاف بین کارفرما و پیمانکار می باشد و در بسیاری از مواقع پیمانکار با ادعای تغییر در قیمت ها تقاضای تعدیل می نماید و کارفرما با استناد به اینکه در قرارداد شرط تعدیل وجود ندارد از قبول درخواست پیمانکار امتناع نموده و صورت وضعیت تعدیل ایشان را رد می نماید . و همین موجب طرح دعوای پیمانکار علیه کارفرما می گردد.

تعدیل در شرایط عمومی پیمان

تعدیل قرارداد پیمانکاری در ماده ۲۹ شرایط عمومی پیمان پیش بینی شده است . تعدیل در شرایط عمومی پیمان ، اعمال تغییرات در نرخ مصالح ، ماشین آلات و دستمزدها در دوره زمانی اجرای کار نسبت به همان نرخ در زمان تسلیم پیشنهاد قیمت پیمانکار ، در مبلغ پیمان می باشد. طبق این ماده درج شرط تعدیل در شرایط خصوصی پیمان اختیاری است و چنانچه در قرارداد پیمانکاری شرط تعدیل درج نشده باشد نمی توان طبق این ماده تقاضای تعدیل نمود.

بخشنامه تعدیل قراردادهای پیمانکاری

سازمان برنامه و بودجه در مورخ ۱۵/۹/۱۳۸۲ طی بخشنامه شماره ۱۷۳۰۷۳/۱۰۱ دستورالعمل نحوه تعدیل آحاد بهای پیمان را از گروه اول ابلاغ و رعایت آن را برای تمامی دستگاه های اجرایی لازم الاجرا نموده است. طبق این بخشنامه اعمال تعدیل در کلیه قراردادهای عمرانی دستگاه های اجرایی الزامی می باشد. علاوه بر این بخشنامه تبصره ذیل بند (ب) ماده ۲۳ قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (۲) مصوب ۱۳۹۳ ، اعتبارات مورد نیاز طرح های تملک دارایی های سرمایه ای برای سال های باقی مانده اجرای طرح در برنامه با اعمال ضرایب تعدیل محتمل محاسبه و توسط سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور منظور می شود. بنابراین در تامین اعتبار نیز می بایست تعدیل نرخ پیمان در نظر گرفته شود.

پیمانکاران باید به استناد بند ۶ از دستورالعمل نحوه ارائه تجزیه بها همراه با پیشنهاد قیمت توسط پیمانکار که با شماره ۱۲۳۲۵۷۹/۹۶ در مورخ ۳۱/۳/۱۳۹۶ از سوی سازمان برنامه و بودجه منتشر شده است، در پیمان های فاقد تعدیل ، ضرایب لازم برای پیش بینی تغییر قیمت در دوره انجام کار را در پیشنهاد خود در نظر بگیرند.

تعدیل نرخ پیمان در قراردادهای پیمانکاری بر چه مبنایی تعیین میشود؟

در بعضی از پیمانها ممکن است،تعدیل نرخ پیمان در محل تعیین شده در ماده۲۹ شرایط خصوصی ،قید شود. چنانچه مقدار آن در ماده مزبور درج شود،صورت وضعیت تعدیل از طرف پیمانکار تهیه و به کارفرما تقدیم می شود.تا دریافتهای پیمانکار براساس شاخص تعدیل اعلام شده از سوی سازمان برنامه و بودجه ،هم بها و برابر شود.این شاخص ها هر سه ماه یکبار از سوی سازمان برنامه و بودجه اعلام میشود.و بیشتر با استفاده از مبانی قیمتهای مواد و مصالح،دستمزد و ماشین آلات تعیین میشود.

نحوه محاسبه تعدیل در قراردادهای پیمانکاری

اگر نرخ پیمان مشمول تعدیل آحاد بها باشد ابتدا قیمت های جدید بر مبنای نرخ پیمان تبدیل می شود. و سپس ملاک محاسبه قرار می گیرد. لذا ابتدا باید تعدیل اعمال شود تا مبلغ اولیه بر همان مبنا افزایش یابد.آنگاه ۲۵ درصد افزایش در قیمت های جدید لحاظ گردد. وقتی مقادیر کارها در پیمان افزایش میابد مسلماً مبلغ اولیه پیمان نیز افزایش پیدا میکند. در قراردادهایی که قیمت و مقدار در فهرست بهای منضم به پیمان پیش بینی نشده باشد ، قیمت های جدید بر اساس هزینه واقعی انجام کار در محل طبق بند (ج) ماده ۲۹ شرایط عمومی پیمان تعیین و با اعمال ضریب بالاسری مورد عمل در پیمان مورد استفاده قرار میگیرد.

زمان آغاز محاسبه تعدیل در قرارداد پیمانکاری

در قراردادهای تابع ضوابط طرح های تملک دارایی های سرمایه ایی ، تاریخ شروع کار ، تاریخ نخستین صورتمجلس تحویل کارگاه است که پس از مبادله پیمان تنظیم می شود . بنابراین در محاسبه تعدیل اولین صورت وضعیت موقت، شروع تاریخ واقعی انجام کار ملاک است که از تاریخ مذکور اولین صورت ماهانه تنظیم و در این صورت وضعیت هزینه تجهیز کارگاه نیز منظور می شود.

تعدیل کارکرد مصالح پای کار

در مواقعی که کارفرما مصالح را تامین می نماید و مقرر می گردد قیمت آنها بر اساس نرخ مصالح پای کار مندرج در فهرست بهای منضم به پیمان از صورت کار پیمانکار کسر گردد و زمان ورود مصالح به کارگاه با زمان مصرف آنها متفاوت باشد و مبنای کسر مصالح پای کار  از پیمانکار بر اساس تاریخ مصرف بوده سوالی که مطرح می شود این است دوره شاخص تعدیل بها برای محاسبه تعدیل مصالح پای کار و تعدیل صورت وضعیت کارکرد چه زمانی است؟

در پاسخ به این سوال باید گفت در قراردادهای منعقده با ضوابط نظام فنی اجرایی کشور چنانچه در قرارداد پیش بینی تحویل مصالح توسط کارفرما انجام نشده باشد ، برای موارد تحویل مصالح توسط کارفرما ، آیین نامه ماده ۸۱ قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت موضوع مصوبه شماره ۴۱۴۷/ ت ۲۶۳۰۹ ه مورخ ۴/۲/۱۳۸۱ ملاک عمل است و به طور اخص در مورد سیمان و آهن آلات بر طبق بند (ب) ماده ۶ مصوبه یاد شده عمل می گردد.

تعدیل اقلام فاکتوری پیمانکار

در بخشنامه های برنامه و بودجه تعریفی از اقلام فاکتوری وجود ندارد اما در بند ۱۰ از بخش کلیات فهرست بها به آن اشاره شده است .بر اساس این مقرره در فصل های کارهای فولادی سبک ، کارهای آلومینیومی  ، کارهای چوبی ، گارهای پلاستیکی و پلیمری و فصل شیشه و نصب آن ، تهیه یراق آلات به عهده پیمانکار می باشد . هزینه تهیه و حمل یراق آلات بر اساس فاکتور فروش مورد تائید کارفرما با اعمال ضریب بالاسری به پیمانکار پرداخت می شود. این هزینه مشمول تعدیل آحاد بها نبوده و سایر ضریب های پیمان به آن تعلق نمی گیرد.

تعدیل قرارداد های سرجمع

قراردادهای سرجمع به قراردادهایی گفته می شود که در آن پیمانکار می پذیرد تا پروژه را به ازای مبلغی معین بسازد. در این نوع از قراردادها اصل بر این است که مبلغ قرارداد ثابت بوده و پیمانکار بعدا نمی تواند ادعای مبلغی اضافی را داشته باشد . مگر در صورت ارجاع کارهایی بیش از آنچه در پیمان اولیه گنجانده شده است. به همین جهت قابل تعدیل نیست و بهتر است زمانی از این نوع قرارداد استفاده شود که مشخصات، ابعاد کامل و نوع کار قبل از انعقاد قرارداد دقیقا مشخص بوده و قیمت کار نیز ، در طول پروژه ثابت باشد و یا با حداقل تغییر روبه رو گردد.

طریق محاسبه افزایش مبلغ پیمان و تعیین اجرت اضافی پیمانکار نسبت به کارهای اضافی

جهت محاسبه افزایش مبلغ پیمان و تعیین اجرت اضافی پیمانکار نسبت به کارهای اضافی به دوطریق میتوان اقدام نمود:

۱-برای کارهای جدید در فهرست بها و مقادیر منضم به پیمان ، قیمت و مقدار پیش بینی شده است.در این صورت بر همان اساس قیمت کارهای اضافی محاسبه و به پیمانکار پرداخت می شود .

۲-برای آنها قیمت و مقدار پیش بینی نشده باشد .در اینصورت پیمانکار باید قیمت پیشنهادی خود را برای اجرای کارهای یاد شده همراه با تجزیه قیمت به مهندس مشاور تسلیم کند.
قیمتی که با توافق پیمانکار و مهندس مشاور تعیین شود و به تصویب کارفرما برسد ملاک پرداخت است .

در هر حال شرایط عمومی پیمان مشخص نکرده که در صورت عدم توافق سه عامل پیمان (کارفرما، مهندس مشاور، پیمانکار) در مورد قیمت های جدید چه مکانیزمی برای حل این اختلاف دیده شده است.

صورت وضعیت تعدیل

صورت وضعیت به مدرکی گفته می شود که توسط پیمانکار در پایان هر ماه تنظیم می گردد و طی ان مبالغ مورد مطالبه وی بر اساس مجموع کارها و مصالح ثبت شده در تاریخ مشخص در خواست می شود . مبنای محاسبه مطالبات پیمانکار ، میزان کارهای انجام شده توسط وی از شروع کار تا تاریخ مورد نظر و مصالح پای کار که بر اساس فهرست بها با جدول درصد پرداخت های منضم به پیمان و سایر پرداخت ها بر اساس پیمان می باشد. یکی از صورت وضعیت هایی که پیمانکار می بایست ارائه نماید صورت وضعیت تعدیل می باشد . در بند (ب) ماده ۳۷ شرایط عمومی پیمان زمان و نحوه ارائه صورت وضعیت پیمان مشخص گردیده است.

مهلت پرداخت تعدیل آحاد بها

بند ب ماده ۳۷ شرایط عمومی پیمان مقرر می دارد:

̎در پیمانهایی که مشمول تعدیل آحاد بها هستند، پس از تائید هر صورت وضعیت موقت از سوی کارفرما پیمانکار صورت وضعیت تعدیل آحاد بها آن صورت وضعیت را براساس آخرین شاخص های اعلام شده محاسبه می نماید و به منظور بررسی و پرداخت به نحوی که در بند الف تعیین شده برای مهندس مشاور ارسال کند. ̎

اگر کارفرما صورت وضعیت تعدیل آحاد بها پیمانکار را پرداخت نکند چه ضمانت اجرایی در پیمان تعیین شده است؟

تبصره بند (ب) ماده ۳۷ شرایط عمومی پیمان ، دراین باره می گوید:

̎اگر به دلیلی غیر از قصور پیمانکار، تعدیل کارکردهای هرنیمه ازسال پس از سپری شدن سه ماه از آن نیمه سال، با شاخص های قطعی، پرداخت نشود، طبق بند ۹ ماده ۳۰ عمل خواهد شد. ̎

ملاحظه می شود که تنها جزای عدم پرداخت صورت وضعیت آحاد بهای پیمانکار، تمدید مدت پیمان است . و بخشنامه شماره ۵۰۹۰/۵۴/۱۱۰۸۲-۱ مورخ ۲/۹/۱۳۶۰ به همراه بخشنامه شماره ۱۳۰۰/۵۴/۵۱۸۸-۱ مورخ ۸/۴/۱۳۶۱ فقط برای محاسبه تاخیر در پرداخت صورت وضعیت های موقت و پیش پرداخت ها قابل عمل است و برای تاخیر در پرداخت ضورت وضعیت تعدیل ، بخشنامه ای از سوی این معاونت تدوین و ابلاغ نشده است . و این ضمانت اجرایی نمی تواند منصفانه باشد. توقف انجام کار توسط پیمانکار، جز تفویت منافع او و ورود خسارت به وی هیچ تأثیری نخواهد داشت.

آیا به صورت وضعیت تعدیل بیمه تعلق می گیرد؟

همانگونه که گفته شد تعدیل باعث ایجاد تغییر در نرخ پیمان می گردد و مبلغ اولیه پیمان افزایش می یابد و پیمانکار در زمان تسویه نهایی مکلف به ارائه مفاصاحساب بیمه به کارفرما می باشد لذا صورت وضعیت تعدیل نیز مشمول حق بیمه می باشد.

اشتراک گذاری: