قرارداد پیمانکاری و کاربرد انواع قراردادهای پیمانکاری

انواع قرارداد پیمانکاری را می توان براساس روش اجرای پروژه های پیمانکاری،براساس قرارداد خرید خدمات تخصصی یک پارچه،براساس قراردادهای مبتنی بر کارایی انرژی ESCOبراساس قراردادهای بیع متقابل،قراردادهای پیمانکاری از نظر روش پرداخت، قراردادهای پیمانکاری براساس شرایط عمومی پیمان،قراردادهای پیمانکاری براساس احتساب حق بیمه و قرارداد پیمانکاری براساس روش های تامین مالی تقسیم بندی نمود،که البته هرکدام از قراردادهای پیمانکاری مزبور دارای مصادیق نیز می باشند که در ادامه به آن می پردازیم.

 قرارداد پیمانکاری چگونه قراردادی می باشد؟

قرارداد پیمانکاری عبارت است از انجام عمل یا فروش کالایی با شرایط معینی در قبال مزد یا بهاء و در مدت معین به اشخاصی به نام پیمانکار .

موضوع قرارداد پیمانکاری عبارت است از:حمل و نقل،خرید مصالح،تجهیزات،ماشین آلات،تهیه و نصب تجهیزات صنعتی،ساخت وساز ابنیه و مستحدثات عمرانی و ساختمانی از قبیل راه، سد،تونل… .

انواع قراردادهای پیمانکاری

قراردادهای پیمانکاری را می توان به شرح ذیل تقسیم نمود:

انواع قراردادهای پیمانکاری بر اساس روش های اجرای پروژه های پیمانکاری

روش تک عاملی

این روش به روش امانی نیز معروف است .کارفرما قسمت قابل توجهی از عوامل اجرایی را در اختیار دارد. و بیشتر امور در زمینه های طراحی و اجرا و مدیریت از سوی کارفرما انجام می شود .لذا بالاترین سطح از مسئولیت را به کارفرما تحمیل می کند. و به همین دلیل مدیران با تجربه سعی می کنند حتی المقدور از این روش استفاده نکنند.

در این روش ارکان اجرایی پیمانکار به صورت کلی حذف می شود .بنابراین میزان سود پیمانکار نیز به صورت مستقیم از هزینه های دوره ی عمر پروژه حذف می شود. ولی هزینه های مستقیم و غیرمستقیم کارفرما بالا خواهد رفت.این روش بیشتر جهت اجرای پروژه های ساده و کوچک مناسب است.

 روش دوعاملی

در این روش کارفرما از طریق یک قرارداد واحد،عملیات طراحی و ساخت را به شخص دیگر واگذارمیکند.مسئولیت امور به صورت عمده بر دوش پیمانکار است و نقش کارفرما عمدتاً مدیریت قرارداد و تأئید مراحل اجراست.و به همین جهت تغییر مفاد قرارداد برای هر دوطرف موجب ادعای جدید برای طرفین می شود. لذا باید در ابتدا با دقت نسبت به انتخاب پیمانکار و انعقاد قرارداد اقدام نمود.

روش سه عاملی

استفاده از این روش در ایران بسیار رایج می باشد.درآن کارفرما با استفاده از قراردادهای جداگانه عملیات طراحی را به مشاور و عملیات ساخت را به پیمانکار واگذار می کند. و نظارت کار به عهده ی مشاور است . در این روش پس از آماده شدن و تصویب نهایی طرح،معمولاً اسناد مناقصه توسط مشاور،تهیه می شود. و پس از طی تشریفات خاص جهت مرحله ی اجرا به پیمانکار واگذار می شود.

شرح وظایف پیمانکاران اجرایی درقالب فعالیت های مربوط به تأمین کالا،اجرای عملیات ساخت،نصب و سازماندهی اولیه جهت بهره برداری می باشد. لذا وظیفه ی نظارت بر نحوه ی اجرا نیز لازم است بر عهده یک مشاور باشد.

در این شکل از قرارداد مسئولیت هماهنگی و ریسک عدم هماهنگی بین طراح و ساخت به عهده کارفرما است. و مابقی ریسک،بین طراح و سازنده تقسیم می شود.

روش چهار عاملی

این روش بهبود یافته ی روش سه عاملی می باشد .کارفرما مسئولیت های خود از نظر هماهنگی بین طراحی و اجرا را به شخص خارجی دیگر منتقل می کند. و مسئولیت ها بین چهار رکن اصلی طراح و پیمانکار ،مدیر طرح و کارفرما تقسیم می شود.

روش طرح و ساخت

در این روش تمام یا برخی از مراحل مختلف پروژه توسط پیمانکار انجام می گردد.تامین کالا،تجهیزات،مصالح پروژه،عملیات ساخت و نصب،راه اندازی و سایر خدمات جنبی با پیمانکار است.

در این روش خسارت پذیری کارفرما به حداقل رسیده و در زمان صرفه جویی می شود.

روش طراحی،تدارکات،ساخت(epc)

دراین روش کارفرما خواسته های خود مشتمل برطرح اولیه،استانداردهای موردنظر و محدوده کار را به طرف دوم قرارداد اعلام می کند. و ادامه ی کار را به وی می سپارد. دراین روش کارفرما پروژه را به پیمانکار تحویل داده و در خاتمه،پروژه ی آماده ی بهره برداری را تحویل میگیرد. ودرزمان طراحی و اجرا شخصاً یا به وسیله نماینده ای بر صحت انجام کار نظارت می کند. نماینده می تواند مدیر طراح یا مشاورباشد.

ذکر این نکته لازم است که….

 در این روش مسئولیت هر اشتباه به عهده پیمانکار می باشد.

قراردادهای EC

قراردادهای EC شامل خدمات توأم مهندسی و ساخت می­باشند. عمده فرق این نوع قراردادها با قراردادهای EPC در بخش تأمین تجهیزات پروژه می ­باشد . تأمین تجهیزات در این نوع قراردادها بسیار کمرنگ است.ولی نحوه ارائه خدمات مهندسی توسط پیمانکار واجد صلاحیت،همانطور که در روش EPC شرح داده شد ، می باشد.

قراردادهای EP

قراردادهای EP شامل خدمات توأم مهندسی  و خرید می­ باشند. عموماً این نوع قراردادها برای پروژه­های صنعتی کاربرد دارد.

قراردادهای PC

قراردادهای PC نیز پیمان­های تأمین کالا و تجهیزات ، ساختمان و نصب به صورت توأم برای کارهای صنعتی می ­باشد. در این نوع قراردادها همانند روش ، خدمات فاز یک و دو توسط یک مشاور دیگر انجام می شود. و فقط تأمین کالا و تجهیزات و ساختمان و نصب توسط پیمانکار برنده انجام می­ شود.

قراردادهای EPCF

قراردادهای فاینانس و طرح و ساخت FEPC یا روش طرح و ساخت به همراه تأمین مالی ، همان روش EPC است.

با فرض اینکه تأمین مالی یا فاینانس پروژه توسط خود پیمانکار یا مشارکت با یک سرمایه گذار می­ باشد. و در واقع نحوه باز پرداخت به سرمایه گذار از مهمترین مواردی است که در اسناد و مدارک پیمان مشخص و تعیین می­ گردد.

قرارداد پیمانکاری خرید خدمات تخصصی(یکپارچه)

روش ساخت و بهره برداری و انتقال(BOT)

این روش در راستای مشارکت بخش خصوصی در توسعه پروژه های زیربنایی در سطح بین المللی می باشد.دولتها از این روش به عنوان یک روش مناسب برای سرمایه گذاری و ساخت سریع پروژه های زیربنایی استفاده می کنند.در این روش ساخت و بهره برداری پروژه به مدت معین توسط شرکت پروژه انجام می شود.و انتقال آن به کارفرما پس از طی مدت معین و تحصیل درآمد لازم تحقق می یابد.

این نوع قراردادها به انواع گوناگونی نامگذاری شده اند از جمله :

• ساخت،بهره برداری و واگذاری (BOT)
• ساخت،مالکیت،بهره برداری و واگذاری (BOOT)
• طراحی،ساخت،بهره برداری (DBO)
• طراحی ،ساخت،بهره برداری و واگذاری(DBOT)
•  ساخت،مالکیت ،بهره برداری(BOO)
• ساخت،واگذاری ،بهره برداری(BTO)
• طراحی،ساخت،تأمین منابع،بهره برداری(DBFO)
• ساخت،اجاره و واگذاری (BLT)
• نوسازی،بهره برداری ،مالکیت و واگذاری(MOOT)
• بازسازی،مالکیت،راه اندازی(ROO)

قراردادهای مبتنی بر کارایی انرژی (ESCO)

قراردادهای مبتنی بر کارایی انرژی ،یکی از ابزارهای مهم بهینه سازی مصرف انرژی است. این قراردادها مبلغ ثابت و مشخصی ندارند. بلکه میزان پرداخت به شرکت به میزان صرفه جویی انجام شده بستگی دارد.درقرارداد منعقده، شرکت خدمات انرژی ،راساً اقدام به سرمایه گذاری می کند. و در مقابل،مشتری فقط در طول قرارداد بخشی از صرفه جویی حاصله درهزینه های انرژی را به شرکت پرداخت می کند. پس از پایان قرارداد مالکیت تجهیزات نصب شده را به دست می آورد.

قراردادهای بیع متقابل

قرارداد بیع متقابل از چندین قرارداد تشکیل می شود که مجموع آنها یک قرارداد را به وجود می آورد. دراین نوع قرارداد،شرکت سرمایه گذارخارجی کلیه وجوه سرمایه گذاری،نصب تجهیزات و راه اندازی و انتقال تکنولوژی را برعهده می گیرد. و پس از راه اندازی به کشور میزبان واگذار می کند.بازگشت سرمایه و سود سرمایه از طریق فروش محصولات و خدمات به دست می آید.

در این شکل از عقود ملاحظات حقوقی به صورت ویژه می بایست لحاظ گردد.معمولا ًمباحث حاکمیت قوانین ،روابط ارزی فی ما بین،اعمال حق کنترل،نظارت فنی،مالی و موارد مشابه به نحو برجسته در قرارداد قید می گردد.

انواع قراردادهای پیمانکاری از نظر روش های پرداخت

طبق تقسیم بندی های انجام شده می توان موارد زیر را به عنوان مهمترین نوع قراردادهای پرداخت و در واقع,روشهای پرداخت در قراردادها نام برد:

1) قراردادهای قیمت ثابت

الف) قراردادهای قیمت مقطوع

ب) قراردادهای قیمت واحد یا فهرست بهایی

2) قراردادهای اضافه بر هزینه

الف) قراردادهای هزینه به علاوه درصد ثابت

ب) قراردادهای هزینه به علاوه حق الزحمه ثابت

ج) قراردادهای هزینه به علاوه درصد متغیر

د) قراردادهای برآورد مطلوب یا هزینه هدف

ز) قراردادهای با حداکثر هزینه تضمین شده

1- قراردادهای قیمت مقطوع

قرارداد قیمت مقطوع،قراردادی است که بر پایه آن، پیمانکار فقط یک قیمت برای همه کارها و خدمات لازم اعلام می کند. و در واقع، در قرارداد قیمت بر اساس برآورد کلی که قرارداد با قیمت ثابت نیز نامیده می شود. یک قیمت کلی با توجه به مشخصات و ابعاد کامل و نوع کار قبل از انجام تشریفات موافقتنامه برآورد و مشخص می گردد. و کار به صورت کلی و یک جا با قیمت تعیین شده به پیمانکار واگذار می شود.

معمولاًاین روش در ساختار کلید در دست مورد استفاده قرار می گیرد.

به طور معمول این گونه قراردادها در موارد ذیل منعقد می شود:

• بودجه کارفرما مختصر و معین باشد
• پروژه از پیچیدگی خاصی بر خوردار نباشد
• تمام مشخصات و نقشه های پروژه در مرحله مناقصه قابل تهیه و جزییات روشن باشد
• احتمال وجود ریسک های بزرگ در پروژه نباشد
• زمان اجرای پروژه کوتاه باشد تا نرخ تغییر قیمت ها زیاد نشود
• احتمال هیچ گونه تغییرات اساسی و یا تغییرات زیاد در حین کار وجود نداشته باشد
• هیچ گونه تعدیلی به قیمت ها تعلق نگیرد

2- قراردادهای قیمت واحد یا فهرست بهایی

در مقایسه با قرارداد قیمت مقطوع,قرارداد فهرست بهایی در رویارویی با اختلاف اندازه و مقدار کار در خلال ساخت و ساز مقداری انعطاف پذیری دارد.

پیشنهاد قرارداد در این روش شامل فهرستی از کلیه اجزای کاری تعریف شده برای پرداخت است .

قیمت کل با ضرب قیمت واحد در مقدار راهنما محاسبه می شود .در قراردادهای قیمت واحد، پرداخت مبتنی بر اندازه گیری دقیق مقادیر در محل کارگاه است. این اندازه گیری ها,اساس شکل پرداخت به پیمانکار را تشکیل می دهند.

چنانچه پیمانکاری که بر اساس فهرست بهاء، قرارداد منعقد می نماید بعداً نسبت به شرح قیمت های مشخص شده در فهرست بها و یا صحت آن ادعایی داشته و یا اظهار بی اطلاعی و در خواست هر گونه اقدامی برای تغییر قیمت و یا شرح قیمت نماید برای کارفرما قابل قبول نخواهد بود. در صورتی که شرح قیمت ها برای هر یک از طرفین قرارداد روشن نباشد، در این خصوص موضوع از سازمان مدیریت برنامه ریزی استعلام و نظر آن سازمان در مورد شرح قیمت ملاک عمل قرار می گیرد.

3-قراردادهای اضافه بر هزینه

قراردادهای اضافه بر هزینه قراردادی است که بر اساس آن پرداخت به پیمانکار برای بیش تر مخارج مستقیم مربوط به یک پروژه معین به علاوه فوق العاده ، برای سود و بالا سری، انجام میگیرد. معمول است که این فوق العاده برای درصدی از هزینه ها باشد. اگر فوق العاده برای بالا سری و سود قابل قبول و منطقی باشد پیمانکار اصولا مطمئن خواهد بود که ضرر نمی کند. به طور کلی این گونه قراردادها وقتی به کار می روند که برآورد دقیق هزینه های واقعی پروژه یا قسمت هایی به طور دقیق مجسم کرد پیش بیاید.

الف) قراردادهای هزینه به علاوه درصد ثابت

مهم ترین نکات این قراردادعبارتند از:

• گاه ممکن است،در شروع پروژه به دلیل شرایط اضطراری دقت و زمان کافی برای تهیه کامل مدارک و نقشه ها نباشد.
• گاهی به دلیل شرایط خاص مثل جنگ ، بازسازی خرابی های زلزله، سیل و….. میزان دقیق کار مشخص نیست. و کارفرما مجبور می شود که تمام مخاطرات افزایش هزینه را بپذیرد.
• در این نوع قراردادها پیمانکار انگیزه چندانی برای کاهش هزینه ندارد.
• این نوع قراردادها مطلوب پیمانکار است، به همین خاطر باید پیمانکار مورد اطمینان و اعتماد باشد.
• به دلیل حساس بودن قرارداد، پیمانکار توسط مذاکره انتخاب می شود.

ب)قرارداد هزینه به علاوه حق الزحمه ثابت

قرارداد هزینه به علاوه حق الزحمه ثابت نوعی از پیمان های باز پرداخت هزینه است. که در آن پیمانکار حق الزحمه ای مقطوع که با مذاکره تعیین می شود دریافت می کند. مبلغ حق الزحمه مقطوع بوده و به هزینه های واقعی ارتباطی نخواهد داشت .البته ممکن است طبق پیمان، به علت تغییر در کاری که باید انجام شود تغییر کند.

این نوع پیمان برای کارهایی به کار گرفته می شود که ممکن است در صورت استفاده از پیمانی غیر از این نوع پیمان ریسک زیادی متوجه پیمانکار شود. ولی باعث می شود که پیمانکار انگیزه ی کمی برای کنترل هزینه ها داشته باشد.

ج) پرداخت به علاوه درصدی از هزینه ها تا سقف حداکثری تضمین شده

روش دیگر پرداخت هزینه به علاوه درصدی از هزینه ها تا سقف حداکثری تضمین شده است .در این نوع قرارداد، کارفرما فرض می کند که کل هزینه یک پروژه از مبلغ مقرری تجاوز نمی کند. و اگر هزینه از این مقدار مقرر تجاوز کرد، پیمانکار آن هزینه ها را خواهد پرداخت.

د) پرداخت هزینه به علاوه درصد متغیر انگیزش

پیمان با مبلغ مقطوع انگیزش، دارای مبلغ مقطوع با امکان تغییر سود و به تبع آن تغییر مبلغ نهایی پیمان می باشد. این تغییر بر پایه فرمولی که در پیمان مشخص شده است اعمال می شود. و در آن، هزینه کل نهایی واقعی (مورد قبول کارفرما) و هزینه کل هدف (تعیین شده در پیمان) دخالت دارند. برای مبلغ نهایی پیمان، سقفی به صورت مذاکره ای در ابتدای کار در نظر گرفته می شود.

این نوع پیمان معمولاًدر زمانی به کار گرفته می شود که شرح موضوع کار در دسترس است. ولی برخی موضوعات هنوز به صورت باز باقی مانده اند که باید تعیین تکلیف شوند.

قراردادهای پیمانکاری براساس شرایط عمومی پیمان

• قرارداد همسان خرید تجهیزات (P) برای خریدهای خارجی
• قرارداد خرید تجهیزات (P) برای خریدهای داخلی
• قرارداد پیمان های مهندسی، تأمین کالا و تجهیزات به صورت توأم (EP) برای کارهای صنعتی
• قراردادهای همسان طرح و ساخت غیرصنعتی (DB)
• موافقتنامه، شرایط عمومی و شرایط خصوصی پیمان (نشریه 4311)
• انعقاد پیمان اجرای کارهای ساختمانی به صورت سر جمع
• انعقاد پیمان براساس فهرست بهای تجمیع شده راه، باند فرودگاه و زیرسازی راه آهن
• موافقتنامه قراردادهای خدمات مشاوره ژئوتیک و مقاومت مصالح
• موافقتنامه قراردادهای نقشه برداری
• موافقتنامه قراردادهای پژوهشی
• موافقتنامه قراردادها و شرایط عمومی همسان قراردادهای خدمات مشاوره
• موافقتنامه مطالعات ژئوفیزیک
• موافقتنامه ساخت، بهره برداری، واگذاری(BOT) (نشریه 449)
• پیمانهای مهندسی، تأمین کالا و تجهیزات، ساختمان و نصب به صورت توام(EPC) برای کارهای صنعتی (نشریه 5490)
• مشارکت عمومی- خصوصی(29/12/1393)

قرارداد پیمانکاری براساس احتساب حق بیمه

• قرارداد پیمانکاری مشمول ضوابط طرح های عمرانی
• قرارداد پیمانکاری غیرعمرانی
• قرارداد پیمانکاری براساس استخدام یا عدم استخدام نیروی کار

قرارداد پیمانکاری براساس مقررات جاری

قرارداد پیمان خدمات مشاوره

قرارداد پیمان خدمات نظارتی

قرارداد پیمان خدمات مدیریت

قرارداد خدمات پیمانکاری

قرارداد پیمان با نرخ مترمربع

قرارداد پیمان کارهای امانی(پیمان مدیریت)

قرارداد تامین کالا

قرارداد خرید و فروش

قرارداد عقود معین

قرارداد امور خدماتی

قرارداد استعلامی

قرارداد مزایده ایی

قرارداد پیمانکاری بر اساس روش های تامین مالی

روش های تامین مالی قرارداد های پیمانکاری بر حسب مرجع تامین کننده منابع

بخش دولتی:

1-اعتبارات کمک دارایی های سرمایه ایی

2-اعتبارات هزینه ایی

بخش خصوصی

بخش عمومی(سهام،اوراق مشارکت و…)

مشارکت بخش دولتی و خصوصی (قراردادهای (ppp

سرمایه گذاری خارجی

روش تامین مالی قرارداد های پیمانکاری از طریق سازمانی یا پروژه ایی

تامین مالی سازمانی یا شرکتی (بنگاه محور)

تامین مالی پروژه ایی(پروژه محور)

روش تامین مالی قراردادهای پیمانکاری از طریق استقراض(تسهیلات)

روش تامین مالی قراردادهای پیمانکاری از طریق بازار پولی و سرمایه ایی

روش تامین مالی به صورت سازمان یافته

روش تامین مالی با ترکیب منابع تامین مالی

روش تامین مالی به صورت بیع متقابل

روش تامین مالی از طریق قراردادهای خدمات تخصصی((bot

روش تامین مالی از طریق سرمایه گذاری مشترک( (j.v

روش تامین مالی از طریق کنسرسیوم

روش تامین مالی به صورت سندیکایی

موسسه حقوقی بین المللی دادپویان حامی با بیش از یک دهه تجربه در زمینه وکالت دعاوی پیمانکاری آماده پاسخگویی به سوالات و ارائه جلسات مشاوره حقوقی می باشد.