حمل و نقل از طریق هوایی به دلیل سریع بودن آن همیشه مورد اقبال اشخاص است علی الخصوص در مسأله جا به جایی مسافرین در عرصه بین الملل این طریق حمل و نقل بیشترین استفاده را دارد. مسئولیت مدنی متصدیان حمل و نقل به خصوص از جنبه ی محدوده مسئولیت از جمله اصلی ترین مباحث حقوق هوایی است. شرایط مسئول شناختن متصدی حمل و تعیین محدوده آن مسئله ای است که به تبیین آن می پردازیم.

مسئولیت متصدی حمل و نقل هوایی بر اساس چه قوانینی تعیین می شود؟

در قوانین داخلی اولین قانونی که در راستای ساماندهی حمل و نقل هوایی وضع گردید، قانون هواپیمایی کشوری مصوب ۱۳۲۸ است. قانون مزبور در طول زمان و همزمان با گسترش حمل و نقل هوایی دچار تغییراتی شد. آخرین تغییراتی که در عرصه حمل و نقل هوایی داخلی تصویب شده قانون تعیین حدود مسئولیت شرکت های هواپیمایی ایرانی مصوب ۱۳۹۱ می باشد.

 اما در عرصه بین الملل شرایط متفاوت از عرصه داخلی است. از آنجا که هواپیما سریعاً در مسیر خود از کشوری به کشور دیگر از بالای کشورهای بسیاری عبور می کند، لازم بود مقررات مربوط به مسئولیت متصدیان حمل و نقل در عرصه بین الملل تدوین گردد. به همین دلیل اولین معاهده مربوط به حمل ونقل هوایی که امروزه نیز با وجود الحاق پروتکل های مختلف همچنان پا برجاست در سال ۱۹۲۹تحت عنوان معاهده ورشو تشکیل و تصویب شد.

 همانطور که مسئولیت متصدی حمل و نقل در حمل و نقل های دریایی تابع معاهده های مختلفی است در حمل و نقل هوایی نیز این قاعده وجود دارد. علاوه بر معاهده ورشو، پروتکل لاهه  ۱۹۵۵ و معاهده گوادا جارا ۱۹۶۱ از مواردی هستند که در راستای تکمیل معاهده ورشو تصویب شده اند.

حدود مسئولیت متصدی حمل هوایی در قوانین داخلی

طبق قانون تعیین حدود مسئولیت در شرکت های هواپیمایی ایرانی حدود مسئولیت متصدیان حمل و نقل را باید در دو دسته بندی بررسی کرد:

الف) در حمل و نقل های هوایی بین المللی: اصولاً حدود و شرایط مسئولیت متصدی حمل و نقل هوایی تابع قانون الحاق دولت ایران به کنوانسیون مربوط به یکسان سازی برخی از مقررات حمل و نقل هوایی بین المللی ورشو و پروتکل اصلاحی لاهه خواهد بود مگر در قوانین مذکور امری پیش بینی نشده باشد که در این صورت باید حدود مسئولیت متصدی را تابع قوانین داخلی بدانیم.

ب) در حمل و نقل های هوایی داخلی: در مورد حمل و نقل مسافران فقط مطابق قانون مجازات اسلامی و در مورد حمل و نقل بار و اثاثیه محدود به مسئولیت مندرج در کنوانسوین ورشو و پروتکل لاهه است.

شرایط و حدود مسئولیت متصدی حمل و نقل هوایی بین المللی

همانطور که ذکر شد در حمل و نقل های بین المللی به دلیل درگیر شدن چند کشور در قرارداد حمل و نقل و در جهتیکسان سازی مقررات حمل و نقل هوایی معاهده و پروتکل های مختلفی به تصویب رسیده اند که حدود مسئولیت و شرایط متصدی را تعیین می کنند که مهمترین و اصلی ترین آن معاهده ورشو می باشد.

• موضوع و قابلیت اجرا قواعد بین المللی حاکم بر حمل و نقل بین المللی

معاهده ورشو به عنوان اصلی ترین معاهده بین المللی در حمل و نقل های هوایی در مورد حمل و نقل مسافر، کالا و وسایل شخصی که در ازای آن اجرتی دریافت شده باشد قابل اجرا است هر چند برخی کشورها آن را برای اجرا داخل کشور نیز پذیرفته اند. بنابراین برای اینکه قواعد معاهده ورشو بر یک قرارداد حمل و نقل هوایی حاکم شود باید در ازای امر حمل و نقل، هزینه ای پرداخت شده باشد و حمل مجانی جز در مورد خاص مشمول معاهده ورشو نیست. حمل و نقل مجانی زمانی مشمول این معاهده می شود که توسط متصدی ای صورت گیرد که تصدی گری حمل و نقل کار و شغل اصلی وی باشد. مطابق معاهده ورشو مبدا و مقصد حمل و نقل باید در سرزمین دو طرف متعاهد (کشور عضو معاهده ورشو) واقع باشد، لذا اگر یکی از کشورهای مبدا یا مقصد به معاهده ورشو نپیوسته باشد این معاهده در مورد پرواز بین آن دو کشور قابل اجرا نخواهد بود مگر اینکه طرفین قرارداد بر شمول معاهده توافق نمایند.

• مدارک حمل و نقل

در قراردادهای حمل و نقل که تابع معاهده ورشو هستند تنظیم و صدور برخی مدارک اهمیت به سزایی دارند. به نحوی که اگر این مدارک به درستی تنظیم نشوند در میزان مسئولیت های متصدی حمل موثر خواهند بود. از جمله مهم  ترین این مدارک می توان به بلیط مسافر، رسید لوازم شخصی، بارنامه هوایی، اعلامیه ارزش کالا اشاره نمود. برای مثال زمانی که برای مسافر بلیط صادر نشود یا بلیط صادره دارای مندرجات الزامی نباشد در این صورت مسئولیت متصدی حمل و نقل هوایی نامحدود خواهد بود.

 لازم به ذکر است، عدم صدور بلیط یا دیگر مدارک باعث نخواهد شد که در قرارداد حمل و نقل معاهده ورشو جاری و ساری نباشد.

مسئولیت متصدی حمل و نقل هوایی

در خصوص مسئولیت متصدی حمل و نقل هوایی موارد زیادی وجود دارد که قابلیت بحث دارند، محدود یا نامحدود بودن مسئولیت متصدی و حداکثر میزان مسئولیت محدود، هم چنین بازه زمانی که در آن متصدی حمل مسئول است از جمله مهم  ترین این مباحث هستند.

• میزان مسئولیت متصدی حمل و نقل هوایی

از آنجایی که مدارک حمل (از جمله بارنامه و بلیط) به تنهایی مثبت وجود قرارداد حمل بین طرفین قراردادی است لذا رابطه میان متصدی حمل و نقل و زیان دیده مبتنی بر قرارداد و از نوع مسئولیت قراردادی است. در صورتی که متصدی حمل ثابت کند که خود و عاملین او کلیه تدابیر لازم برای جلوگیری از بروز خسارت را اتخاذ کرده اند یا اگر ثابت کند اتخاذ چنین تدابیری برای او یا عاملین او مقدور نبوده مسئول نخواهد بود. هم چنین اگر متصدی ثابت کند که خسارت وارده ناشی از خطای شخص زیان دیده می باشد در این حالت نیز جزئاً یا کلاً مبرا از مسئولیت خواهد بود. در غیر اینصورت متصدی حمل مسئول خسارت وارده بر زیان دیده خواهد بود.اصل بر این است که میزان مسئولیت متصدی محدود به میزان خسارت وارده است اما در برخی موارد مسئولیت مذکور نامحدود است. این موارد عبارتند از: ۱. در صورت عدم صدور بلیط برای مسافر. ۲. در صورت فقدان (عدم صدور) رسید لوازم شخصی یا کامل نبودن مندرجات آن ۳. در صورت عدم صدور برنامه هوایی یا عدم رعایت مندرجات آن. ۴. در صورتیکه ثابت شود خسارت وارده ناشی از قصورعمدی یا خطای متصدی حمل است.

• حداکثر میزان مسئولیت حمل درغیراز موارد مسئولیت نامحدود

در صورتی که مسئولیت جبران خسارت متوجه متصدی حمل هوایی باشد اما هیچ یک از حالت های مسئولیت نامحدود نیز محقق نشود مسئولیت متصدی در جبران خسارت دارای حداکثرهایی است. در غیر چهارحالت مذکور در بند قبل حداکثر مسئولیت متصدی ۱۲۵ هزار فرانک برای هر مسافر و ۲۵۰ فرانک برای هر کیلوگرم کالای ثبت شده خواهد بود. جز در مواردی که فرستنده ارزش کالای خود را اعلام و مبلغ اضافی آن را در صورت لزوم پرداخته باشد.

البته سقف مسئولیت ۲۵۰ فرانک برای هر کیلوگرم وسایل در مورد اشیایی که مسافر شخصاً عهده دار حمل آنها شده (یعنی با خود به داخل کابین برده) جاری نیست و دراین حالت مسئولیت متصدی نهایتاً محدود به ۵۰۰۰ فرانک برای هر مسافر خواهد بود.

مدت و استمرار مسئولیت متصدی حمل و نقل هوایی

اگرچه مدت زمانی که متصدی حمل و نقل مسئول خسارت وارده می باشد در معاهده ورشو به طور روشن بیان نشده ولیکن به طور کلی پذیرفته شده که مسئولیت متصدی حمل و نقل زمانی که مسافر خود را در اختیار وی قرار می دهد شروع و تا زمان داخل شدن مسافر به سالن ورودی مقصد ادامه می یابد.

• میزان مسئولیت متصدی حمل هوایی برای تأخیر

مطابق ماده ۱۹ عهدنامه ورشو متصدی حمل و نقل هوایی مسئول خساراتی است که از تأخیر در حمل و نقل هوایی مسافر، لوازم شخصی یا کالا ناشی می گردد. البته با توجه به خطرات غیرقابل پیش بینی هوانوردی در رویه بین المللی جبران خسارت  ناشی از تأخیر،بر این دیدگاه استوار است که منظور از تأخیر، تأخیرغیر عادی می باشد، یعنی تأخیری که از قصور متصدی حمل جهت انجام همه اقدامات لازم برای کسب اطمینان از عزیمت و فرود هواپیما طبق برنامه پیش بینی شده انجام گرفته باشد. با بررسی دو رویه قضایی جبران خسارت ناشی از تأخیر در انجام تعهدات از سوی متصدی مواردی را که در آنها متصدی از بابت تأخیر مسئول است عبارتند از:

 الف) در صورتی که تأخیر به دلیل اعتصاباتی باشد که متصدی قبلاً از آن آگاه بوده یا توان جلوگیری از تحقق آن را داشته است.

ب) به دلیل بسته بودن فرودگاه مقصد، وقفه ای در پرواز ایجاد شده باشد.

ج) مسافری که پرواز را از پیش رزرو نموده، از ادامه پرواز وی در کشوری که توقفی برای آن پیش بینی شده است، به دلیل اینکه تمام صندلی های پرواز به وسیله تور رزرو شده، ممانعت به عمل آید.

اگرچه عهدنامه ورشو به صورت واضح از فسخ، بطلان، نقض و یا عدم اجرای قرارداد سخن گفته ولیکن اجرای ناصحیح یا خطاکارانه قرارداد مانند تأخیر، آسیب بدنی، مفقود شدن کالا، عدم تسلیم یا تحویل کالا را یادآور شده.

• مسئولیت متصدیان در حمل ونقل های هوایی به وسیله چند متصدی حمل و نقل

معاهده ورشو حمل و نقل هایی که متوالیاً توسط چند متصدی از طریق هوایی صورت می گیرد را نیز شامل می شود. در چنین قراردادهای حمل ونقل اولین و مهم ترین موضوع توجه و اراده طرفین قرارداد می باشد. در صورتی که در این دست قراردادها اراده طرفین بر وحدت آن واقع شده باشد، حمل و نقل واحد و تقسیم نشده تلقی خواهد شد.

در خصوص متصدی مسئول جبران خسارت باید بیان کرد که در قرارداد حمل و نقل مسافر، مسافر یا نماینده او فقط می تواند علیه متصدی حمل و نقلی که هنگام بروز حادثه یا تأخیر عهده دار حمل و نقل بوده اقامه دعوی نماید، مگر آنکه متصدی حمل و نقل اول طبق توافق صریح مسئولیت تمام مسیر مسافرت را به عهده گرفته باشد. در مورد متصدی جبران خسارت در مورد لوازم شخصی یا کالا دو حالت باید در نظر گرفت:

الف) فرستنده کالا یا مسافر صاحب کالا می توانند علیه نخستین متصدی حمل ونقل اقامه دعوی کنند.

ب) مسافر یا گیرنده که حق دریافت کالا از متصدی حمل و نقل را دارند می توانند علیه متصدی ای که در زمان ورود خسارت یا مفقودی کالا عهده دار حمل بوده طرح  دعوی نمایند.

همچنین اشخاص مزبور حق طرح دعوی علیه متصدی که در زمان حدوث خسارت یا تأخیر متصدی حمل بوده اند را نیز دارند.

طرح دعوی علیه متصدی حمل در قراردادهای بین المللی

در صورت ورود خسارت به کالا شخص ذینفع باید حداکثر ظرف ۳ روز برای لوازم شخصی و حداکثر ظرف ۷ روز برای کالا از تاریخ دریافت آنها به متصدی شکایت کند. این شکایت که باید کتباً به عمل آید در صورت تأخیر، شکوائیه باید حداکثر ظرف ۱۴ روز به متصدی تسلیم گردد.

اشخاصی که ذینفع بوده و حق اقامه دعوی دارند به وسیله مقررات کشور رسیدگی کننده به  دعوی مشخص می شوند.

مطابق معاهده ورشو چهار دادگاه برای اقامه دعوی پیش بینی شده است.

الف) دادگاه محل سکونت متصدی

ب) دادگاه محلی که مقر اصلی متصدی (محل فعالیتهای مهم متصدی) حمل و نقل در آنجا واقع است.

ج) در دادگاه محلی که یک از شعبات متصدی حمل و نقل در آنجا واقع بوده و قرارداد حمل و نقل در آنجا منعقد گردیده است.

د) در دادگاه مقصد

البته مدعی در صورتی می تواند در یکی از دادگاه های فوق شکایت کند که دادگاه انتخاب شده در یکی از سرزمین های متعاهد (عضو معاهده ورشو) باشد.

اشتراک گذاری: