َزمانی انحلال قرارداد انتقال فناوری رخ می دهد که یا وقوع امری قرارداد را غیرقابل اجرا نماید و موجب انفساخ قرارداد شود و یا خود طرفین قرارداد اقدام به انحلال قرارداد انتقال فناوری از طریق فسخ قرارداد و یا تفاسخ قرارداد (اقاله) نمایند. در ادامه مبحث انحلال قرارداد فناوری ابتدائاً انحلال غیرارادی قرارداد انتقال فناوری را بررسی خواهیم نمود و سپس به تفصیل، انحلال ارادی قرارداد انتقال فناوری و اقسام آن را تشریح خواهیم کرد.
انحلال غیرارادی قرارداد انتقال فناوری
بطلان قرارداد
یکی از موجبات انحلال قرارداد انتقال فناوری ، بطلان قرارداد می باشد. یعنی قراردادی که فاقد شرایط عمومی صحت معاملات مذکور در ماده ۱۹۰ قانون مدنی باشد که شامل قصد طرفین و رضای آنها ، اهلیت طرفین ، موضوع معین که مورد معامله باشد و مشروعیت جهت معامله می باشد که در این صورت پیمان انتقال فناوری “باطل و فاقد اعتبار” خواهد بود. به عنوان مثال اگر قصد حقوقی طرفین یا نمایندگان آنها مخدوش باشد ، یا جهت قرارداد نامشروع باشد و طرفین قرارداد صراحتاً و صرفاً در پی تحدید رقابت در کشور پذیرنده فناوری باشند ، قرارداد باطل خواهد بود.
– توصیه بر عدم تعمیم بی اعتباری توافقات فرعی قرارداد فناوری به قرارداد اصلی
لازم به ذکر است که جهت تأمین مصالح قانونی انتقال گیرنده ، بهتر است بی اعتباری توافقات فرعی و شروط حول قرارداد اصلی انتقال فناوری را به قرارداد اصلی تعمیم ندهیم و تاجای امکان گستره بطلان را وسیع درنظر نگیریم و قائل به حفظ و اعتبار قرارداد به جهت تأمین مصالح انتقال گیرنده باشیم.
- اصل بر این است که در وضعیت بی اعتباری قرارداد اصلی انتقال فناوری ، توافقات فرعی هم بی اعتبار خواهند شد مگر اینکه شرط شود که حتی در صورت بطلان قرارداد اصلی ، برخی از توافقات مانند قرارداد تحقیق و توسعه مشترک در انتقال فناوری به عنوان قراردادی مستقل واجد اعتبار باشند و به حیات خود ادامه دهند.
انفساخ یا غیرقابل اجرا شدن قرارداد از موجبات انحلال قرارداد انتقال فناوری
وقوع قوه قاهره در قرارداد انتقال فناوری ، این قرارداد را غیرقابل اجرا خواهد کرد و طرفین را از اجرای تعهداتشان معاف می نماید. در واقع امری که “خارجی” بوده ، “غیرقابل دفع” و “غیرمترقبه” است و به طور موقت یا دائم اجرای قرارداد را غیرممکن می سازد.
الف) توافقات طرفین در قرارداد انتقال فناوری درصورت بروز قوه قاهره
نکته بسیار مهم در قراردادهای انتقال فناوری در صورت بروز حوادث غیرمترقبه مانند اعمال تحریم در کشور پذیرنده فناوری این است که طرفین می توانند توافق نمایند که راهکاری متناسب با وضعیت آنها، در قرارداد اعمال گردد. به عنوان مثال درصورتی که همکاری گسترده انتقال دهنده تحت تأثیر مجازات های ناشی از تحریم کشور پذیرنده فناوری قرار گرفت ، وی مجاز باشد قرارداد را به شرکتی دیگر که مورد قبول طرف گیرنده است، واگذار نماید یا درصورت امکان، همکاری خود را در سطحی محدود، مثلا در عرصه توسعه فناوری ادامه دهد.
ب) انحلال کامل شرکت انتقال دهنده فناوری
یکی از موارد انحلال قرارداد انتقال فناوری ، انفساخ این قرارداد به سبب انحلال کامل شرکت انتقال دهنده می باشد و موجب می شود که تعهدات ناشی از قرارداد در چنین وضعیتی قابل اجرا نباشد.
– توافقاتی مبنی بر ادامه قرارداد انتقال فناوری :
جهت کاهش اثرات زیان بار انفساخ قرارداد انتقال فناوری جهت انحلال شرکت انتقال دهنده می توان در قرارداد توافقاتی را درج کرد مبنی بر : ۱) مطالبه تضمینات از انتقال دهنده قرارداد جهت ادامه قرارداد با شخص ثالث؛ ۲) توافق با انتقال دهنده مبنی بر تکلیف وی بر سپردن اطلاعات مربوط به فناوری به شخص ثالث که آنها را در اختیار گیرنده فناوری گذارد و ۳) توافقاتی مبنی بر همکاری مدیر تصفیه با گیرنده فناوری و … باشد.
انحلال ارادی قرارداد انتقال فناوری
فسخ قرارداد انتقال فناوری
دلیل فسخ قرارداد انتقال فناوری حتما باید متکی بر ادله نقض “اساسی” تعهدات طرفین قرارداد باشد و درواقع نباید به دلایل تخلف فنی یا حقوقی کم اهمیت حق فسخ را اعمال نمود مگر درصورت توافق در قرارداد.
الف ) فسخ قرارداد توسط انتقال دهنده فناوری
تصریح به موارد فسخ قرارداد از ناحیه انتقال دهنده ، امری اجباری می باشد تا از ورود زیان به گیرنده فناوری و سرمایه گذاری وی جلوگیری شود. به عنوان مثال فسخ قرارداد به علت عدم پرداخت عوض قرارداد یا نقض تعهد به رازداری درمورد دانش فنی.
لازم به ذکر است مطابق با قواعد کلی قانون مدنی، انتقال دهنده فناوری باید ابتدا الزام انتقال گیرنده را به انجام تعهدش بخواهد و در صورت عدم امکان اجبار یا خودداری مجدد پذیرنده از ایفای تعهد، مبادرت به اعمال حق فسخ خود نماید.
ب) فسخ قرارداد توسط انتقال گیرنده فناوری
درصورتی که انتقال دهنده فناوری به تعهدات “اساسی” خود در قرارداد انتقال فناوری عمل ننماید ، پس از الزام به ایفای تعهد و امتناع وی با وجود الزام به ایفای تعهد ، انتقال گیرنده فناوری حق فسخ قرارداد را خواهد داشت.
– مصادیق فسخ قرارداد توسط انتقال گیرنده فناوری
تغییر در مالکیت شرکت انتقال دهنده فناوری ، انحلال شرکت انتقال دهنده فناوری به دلیل ورشکستگی ، امتناع انتقال دهنده فناوری از تسلیم به موعد فناوری در تمامیت خود و امتناع وی از تسلیم اطلاعات ضروری فناوری طوریکه بدون آنها نتوان قرارداد فناوری را اجرا نمود، آشکار شدن عدم کارآیی و بازدهی فناوری برخلاف تضمینات ارائه شده از موجبات فسخ قرارداد توسط انتقال گیرنده فناوری می باشد.
- البته فسخ قرارداد به علت اینکه دریافت کننده فناوری هزینه های زیادی را صرف فراهم کردن مقدمات بهره برداری از فناوری نموده ، همیشه مناسب ترین راه حل نیست و باید به عنوان آخرین راه حل و در زمانی صورت گیرد که الزام طرف مقابل نیز با شکست مواجه شده و به علت آنکه ادامه همکاری دشوار شده، قرارداد را فسخ نمود.
ج) فسخ نسبت به بخشی از قرارداد انتقال فناوری
درصورتی که شرایط فسخ نسبت به بخشی از قرارداد قابل اعمال باشد ، حسب مورد دریافت کننده فناوری یا انتقال دهنده فناوری می توانند با تفکیک آن تعهد انجام نشده از قرارداد انتقال فناوری اقدام به فسخ آن نمایند و بخش دیگر قرارداد به قوت خود باقی خواهد بود.
لازم به ذکر است که اگر بخشی از قرارداد که اجرا نشده جنبه “اساسی” داشته باشد از نظر حقوقی کل قرارداد انتقال فناوری فسخ خواهد شد نه بخشی از قرارداد.
د) روش اجرای اعمال حق فسخ در قرارداد انتقال فناوری
مطابق با قواعد رایج در تجارت بین الملل و ماده ۳-۳-۷ و ۲-۳-۷ اصول قرارداد های تجاری – بین المللی و مواد مربوطه در قانون مدنی کشورمان ، اعمال حق فسخ منوط به “ارسال اخطاریه” برای طرف ناقض قرارداد و اعطای مهلتی متعارف برای جبران عهدشکنی می باشد. با انقضای این مدت اگر اقدامی از سوی طرف خاطی صورت نگیرد ، قرارداد قابل فسخ می شود.
- لازم به ذکر است که طرفین می توانند قائل به تصریح حق فسخ فوری قرارداد و به صرف اطلاع به طرف مقابل و بدون رعایت تشریفات دیگری شوند.
تعهد به وسیله بودن انتقال فناوری
درصورتی که پس از ایفای تعهدات قرارداد فناوری مشخص شود که فناوری مربوط قابل توسعه نیست نمی توان قرارداد را فسخ کرد یا قائل به انفساخ قرارداد بود. چرا که قرارداد حتی در این حالت هم اجرا شده است و از نظر دکترین حقوقی التزام انتقال دهنده از نوع تعهد به نتیجه نیست بلکه “تعهد به وسیله” می باشد که در این شرایط با ایفای کامل وظایف و تعهدات محقق شده است. البته می توان درصورت شرط تضمین در قرارداد انتقال دهنده را ملزم به پرداخت غرامت نمود.
تعهدات طرفین پس از خاتمه قرارداد انتقال فناوری
طرفین قرارداد انتقال فناوری باید تعهدات و التزامات خویش را پس از خاتمه قرارداد چه به دلیل انحلال آن و چه به علت انقضای آن، صراحتاً در قرارداد بیان نمایند. از جمله این تعهدات به شرح ذیل می باشد :
استرداد اقلام متعلق به انتقال دهنده به وی
گیرنده فناوری ملزم است که پس از خاتمه قرارداد اقلام و اسنادی که در مالکیت انتقال دهنده فناوری می باشد را به وی استرداد نماید.
تعهد به رازداری طرفین نسبت به اطلاعات فناوری
یکی از التزامات طرفین پس از خاتمه قرارداد انتقال فناوری ، تعهد به رازداری در مدت زمانی معقول و متناسب با ماهیت اطلاعات محرمانه می باشد. به نحوی که این تعهد تا زمانی ادامه می یابد که با گذشت مدت زمان خاصی اطلاعات و اسرار فناوری عرفاً ارزش خود را از دست می دهند.
تعهد انتقال دهنده مبنی بر نوسازی تکنولوژیک
انتقال دهنده در مقابل انتقال گیرنده متعهد است به اعمال تعدیلات ، تغییرات و ارائه خدمات فنی ، نوسازی تکنولوژیک و دراختیار گذاشتن بهبودات فناوری در ازای دریافت عوض.
استمرار استفاده از فناوری موضوع قرارداد
در مورد این تعهد دو نظر وجود دارد: اول اینکه- درصورت اعتبار فناوری می توان در ازای بهره برداری از آن عوضی متعارف به انتقال دهنده پرداخت نمود. نظر دوم اینکه- با توجه به اینکه آنچه در ابتدای قرارداد انتقال فناوری پرداخت گردیده است جهت بهره برداری دائمی از فناوری منتقله می باشد. چرا که قصد طرفین بر این بوده که فناوری جزئی از عناصر فضای تکنولوژیک گیرنده فناوری به طور دائمی گردد.
باتوجه به اختلافات بسیاری که در زمینه قراردادها علی الخصوص قراردادهای نوین فی مابین طرفین بروز می نماید، حضور مشاوران حقوقی زبده و مجرب در زمینه مسائل فنی و حقوقی قراردادها می تواند راهگشای مشکلات طرفین گردد. دفتر حقوقی بین المللی دادپویان حامی با بهره گیری از وکلای پایه یک دادگستری و دکترین حقوقی آماده ارائه مشاوره در زمینه تنظیم قراردادهای بین المللی و داخلی و قبول وکالت در دعاوی این قراردادها می باشد.
