نزاع که در لغت به معنای آشوب ، اختلاف ، دعوا و مشاجره می باشد، در قانون مجازات اسلامی کشورمان نیز یکی از جرایمی که علیه اشخاص مطرح می شود، جرم منازعه می باشد که در واقع منظور درگیری و نزاع بین چند نفر است. به عبارت دیگر برای تحقق این جرم باید درگیری بین بیش از دو نفر باشد و به ضرب و جرح منتهی شود. قانون گذار برای حفظ نظم و امنیت در جامعه شرکت کنندگان در نزاع را به مجازات تعیین شده در قانون محکوم و در این رابطه جرم انگاری شده است. البته لازم به ذکر است که در صورتی نزاع جرم محسوب می شود که این امر به منظور دفاع شخصی صورت نگرفته باشد.

عناصر جرم منازعه

برای تحقق جرم منازعه مانند هر جرمی، وجود عناصر مادی ، معنوی و قانونی آن ضروری است . طبق ماده ۶۱۵ قانون مجازات اسلامی ، هرگاه عده ای با یکدیگر منازعه نمایند، هر یک از شرکت کنندگان در آن نزاع به مجازات مقرر در این قانون محکوم می گردند .

جرم منازعه جزمی غیرقابل گذشت و علیه اشخاص است که در ذیل به عناصر قانونی، مادی و معنوی آن اشاره خواهد شد:

• عنصر قانونی جرم منازعه

عنصر قانونی این جرم ماده ۶۱۵ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات مصوب ۱۳۷۵ می باشد که مطابق آن هر گاه عده ای با یکدیگر منازعه نمایند هر یک از شرکت کنندگان حسب مورد از سه ماه تا سه سال محکوم می شوند، که به تفصیل شامل موارد زیر می شود:

1. در صورتی که نزاع منتهی به قتل شود به حبس از یک تا سه سال
2. در صورتی که منتهی به نقص عضو شود به حبس از شش ماه تا سه سال
3. در صورتی که منتهی به ضرب و جرح شود به حبس از سه ماه تا یک سال

مطابق تبصره اول ماده ی فوق در صورتی که اقدام شخص، دفاع مشروع تشخیص داده شود مشمول این ماده نخواهد بود.

مطابق تبصره دوم این ماده نیز تصریح گردیده مجازاتهای فوق مانع اجرای مقررات قصاص یا دیه حسب مورد نخواهد بود.

• عنصر مادی جرم منازعه

رفتار فیزیکی لازم برای تحقق این جرم فعل مثبت به شکل علنی و نه لفظی و … است. ضمناً این جرم، جرم مقیدی نیست به این معنی که می تواند تنها با استفاده از ضربات دست و یا پا صورت پذیرد یا از وسایل ساده مثل چوب و سنگ و یا از سلاح گرم.

در رابطه با شرایط اوضاع و احوال لازم برای تحقق جرم منازعه باید گفت که در این جرم لازم است عده ای در نزاع شرکت داشته باشند که این در ماده ۶۱۵ آمده است که شامل سه نفر و بیشتر می شود.

در مورد نتیجه ی حاصله از جرم منازعه نیز باید گفت شرکت در قتل یک جرم مطلق نیست بلکه تحقق آن منوط به حصول و مقید بر نتیجه است و این نتایج با عناوین قتل، نقص عضو یا جرح و ضرب در ماده ۶۱۵ آمده است.

در واقع، در صورت عدم تحقق این نتایج حتی اگر منازعه به نتایجی مثل هتک حیثیت یا اخلال در آسایش عمومی منتهی شود مورد مشمول ماده ۶۱۵ نیست ولی ممکن است در قالب ماده ۶۱۷ یا ۶۱۸ قانون مجازات اسلامی جرم شناخته شود.

• عنصر روانی جرم منازعه

عنصر روانی جرم منازعه وجود عنصر عمد از ناحیه ی منازعه کنندگان است یعنی باید به صورت عمد وارد منازعه شوند که اگر در این حالت به طور غیرعمد یکی از نتایج مشمول ماده ۶۱۵ از ناحیه ی وی منتج شود باز هم مشمول ماده ۶۱۵ قانون مجازات اسلامی است.

تفاوت منازعه و نزاع جمعی

جرم منازعه و شرکت در نزاع دسته‌جمعی، دو جرم جرمی مجزا هستند که در بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی هر یک به تفکیک پیش‌بینی شده اند. شرط تحقق شرکت در نزاع دسته‌جمعی این است که نحوه و کیفیت فعل مجرمانه اشخاص حاضر در منازعه نامعلوم باشد؛ زیرا اگر بتوان مرتکب اصلی را شناخت، با او در حدود مواد راجع به ضرب و جرح عمدی رفتار خواهد شد.

فراموش نکنیم که این جرم در صورتی به وقوع می پیوندد که شخصی یا اشخاصی در منازعه و درگیری دخالت کرده باشند، هر چند خود مرتکب صدمه‌ای به کسی نشوند. بنابراین صرف شرکت در نزاع و تحقق نتایجی مثل قتل، نقص عضو یا ضرب و جرح، سبب محکومیت هر یک از مرتکبان به کیفرهای قانونی است خواهد شد و ضرورتی ندارد که شرکت‌کننده یا شرکت کنندگان در نزاع، خودشان نیز ضرب و جرحی وارد کرده باشند.