جرم توهین از دسته جرایم علیه شخصیت معنوی افراد می باشد و مانند سایر جرایم دارای عناصر مادی، معنوی و قانونی می باشد.عنصر قانونی جرم توهین، هر عملی است که طبق قانون جرم شناخته شده باشد. قانونگذار طبق مواد 608 ، 609 قانون مجازات اسلامی توهین را جرم شناخته و برای آن مجازات تعیین  کرده است. براساس این دو ماده توهین و فحاشی و استعمال الفاظ رکیک را مشمول مجازات دانسته و با توجه به سمت کسی که مورد توهین قرار گرفته مجازات آن تعیین می گردد.

عنصر مادی جرم توهین با هرگونه رفتار مجرمانه اعم از انجام فعل یا ترک فعل محقق می گردد. به طور مثال: فحش دادن

عنصر روانی یا معنوی جرم توهین چهارچوب مشخصی ندارد، بلکه طبق عرف باید رفتار یا عملی که توهین محسوب می شود را تشخیص داد، در واقع این گونه می توان گفت که توهین خدشه وارد کردن به حیثیت و آبروی فرد دیگر است که بسته به شرایط و اوضاع و احوال بررسی می گردد.

انواع توهین

• توهین حدی

منظور از توهین حدی آن است که مجازات آن از سوی شارع مقدس تعیین شده باشد و برخلاف جرایم مستوجب تعزیر، مجازات ثابتی دارد که در صورت احراز ارتکاب جرم، از سوی دادگاه مورد حکم قرار می‌گیرد. تنها مصداق توهین حدی در قانون مجازات اسلامی، سب‎النبی یعنی دشنام دادن به پیامبر است.

مطابق ماده‌ ۲۶۲ قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 هر کس پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله و سلم یا هر یک از انبیاء عظام الهی را دشنام دهد یا قذف کند، ساب‌النبی است و به اعدام محکوم می‌شود.

در واقع سب‌النبی نوع خاصی از توهین است و همه‌ اقسام توهین را شامل نمی‌شود.

سب‌ النبی همانند توهین عادی در صورتی تحقق می‌ یابد که از روی آگاهی و اراده باشد و چنانچه از روی اکراه، غفلت، سهو و یا در حالت مستی یا غضب یا لغزش زبان یا بدون توجه به معانی کلمات یا نقل قول از دیگری باشد، سب ‌النبی محقق نمی‌شود. (ماده‌ ۲۶۳ قانون مجازات اسلامی) البته اگر عمل مزبور مصداق اهانت تلقی شود، موجب تعزیر تا هفتاد و چهار ضربه شلاق است. (تبصره‌ ذیل ماده‌ ۲۶۳ قانون مجازات اسلامی)

• توهین تعزیری

توهین تعزیری خود به دو دسته تقسیم می‎شود:

• توهین ساده: هر توهینی که از مصادیق توهین حدی یا توهین تعزیری مشدد نباشد، توهین تعزیری ساده محسوب می شود. مجازات توهین ساده قانون «کاهش مجازات حبس تعزیری» مصوب سال ۱۳۹۹، بیش از ۲۰ میلیون ریال تا ۸۰ میلیون ریال جزای نقدی پیش بینی شده است.
• توهین مشدد: گاه قانونگذار برای عمل توهین، به‌سبب مقام یا جنسیت مخاطب توهین، مجازات سنگین‎تری را تعیین کرده است. موارد توهین مشدد عبارت از توهین به مقدسات اسلام، توهین به امام خمینی(ره) و مقام رهبری، توهین به مقامات سیاسی داخلی یا کارکنان موسسات و شرکت‌های دولتی و شهرداری در حین انجام وظیفه، توهین به مقامات سیاسی خارجی در خاک ایران و توهین به شان و حیثیت بانوان و اطفال است.

فحاشی

یکی از مصادیق بارز جرم توهین، فحاشی به شخصی به طور لفظی است با این حال ممکن است شخصی به طور کتبی به دیگری الفاظی رکیک را نسبت بدهد که این عمل به اثبات جرم توهین بیش تر کمک می کند. رفتار توهین آمیز حتی ممکن است به شکل یک فعل باشد مثلاً شخصی با ادا در آوردن و نشان دادن رفتارهایی از خود عملاً به شخص دیگری توهین کند.

جرم توهین، جرمی مطلق است و مقید نیست به این معنی که نیاز به نتیجه مجرمانه ندارد و صرف اظهار الفاظ یا اعمال توهین آمیز منجر به وقوع چنین جرمی می شود چه با این عمل حیثیت مخاطب دستخوش شود یا خیر.

تفاوت توهین با قذف

جرم توهین شباهت هایی با جرم قذف دارد که جرم قذف ناظر بر تهمت انجام دادن زنا و یا لواط است که این جرم، عنوان جداگانه و مجازات خاص خود را دارد.

مواد قانونی مربوط به توهین

مطابق ماده 608 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات سال 1375) توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک چنانچه موجب حد قذف نباشد به مجازات شلاق تا 74 ضربه و یا پنجاه هزار تا یک میلیون ريال جزای نقدی خواهد بود. مطابق ماده 609 قانون فوق نیز هر کس با توجه به سمت یکی از روسای سه قوه یا معاونان رئیس جمهور یا وزرا یا یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی یا نمایندگان مجلس خبرگان یا اعضای شورای نگهبان یا قضات و از این قبیل شمت ها را در حال انجام وظیفه یا به سبب آن توهین کند، به سه تا شش ماه حبس و یا 74 ضربهش شلاق و یا پنجاه هزار تا یک میلیون ريال جزای نقدی محکوم می گردد.