در دنیای پیچیده و پرشتاب تجارت امروز، قراردادهای لیسانس به عنوان یکی از ابزارهای کلیدی برای انتقال دانش و فناوری شناخته می‌شوند. این قراردادها به شرکت ها و مخترعان این امکان را می‌دهند که از طریق اعطای حقوق استفاده از اختراعات، علائم تجاری، یا دیگر دارایی های فکری، به سودآوری بیشتری دست یابند. اما همان طور که هر ابزار قدرتمندی می‌تواند چالش ها و خطرات خاص خود را داشته باشد، قرارداد لیسانس نیز دارای معایب و مزایای خاصی است که باید به دقت مورد بررسی قرار گیرد. در این مقاله، به بررسی جنبه های مختلف قراردادهای لیسانس، از جمله فرصت ها و مخاطراتی که به همراه دارند، خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید تا دریابید چگونه می‌توانید از این ابزار حقوقی برای تقویت کسب وکار خود بهره برداری کنید.
قرارداد لیسانس چیست و چه کاربردهایی دارد؟
قرارداد لیسانس از مهم ترین و رایج ترین شیوه های انتقال فناوری است که طی توافقنامه قانونی به یک طرف (لیسانس‌گیرنده) اجازه می‌دهد از حقوق مالکیت فکری یا دارایی هایی که متعلق به طرف دیگر (لیسانس‌دهنده) است، تحت شرایط مشخصی استفاده کند. این حقوق می‌تواند شامل اختراعات، علائم تجاری، حق نشر، طرح های صنعتی، یا دیگر دارایی های فکری باشد.
کاربردهای قرارداد لیسانس:
تجاری‌سازی فناوری:
یکی از مهم ترین کاربردهای قرارداد لیسانس، تجاری سازی فناوری ها و نوآوری ها است. شرکت ها یا مخترعان می‌توانند از طریق اعطای لیسانس، انواع فناوری خود را به بازار عرضه کنند بدون اینکه نیاز به تولید یا توزیع مستقیم داشته باشند.
دسترسی به بازارهای جدید:
قراردادهای لیسانس به شرکت ها این امکان را می‌دهند که به بازارهای جدید وارد شوند و محصولات یا خدمات خود را به مشتریان بیشتری ارائه دهند.
- کاهش هزینه ها و ریسک ها: با استفاده از قرارداد لیسانس، شرکت ها می‌توانند هزینه‌ها و ریسک های مرتبط با توسعه و تولید محصولات جدید را کاهش دهند. این امر به ویژه برای شرکت‌هایی که منابع محدودی دارند، بسیار مفید است.
تحصیل فناوری و دانش:
شرکت ها می‌توانند از طریق قراردادهای لیسانس به فناوری ها و دانش های جدید دسترسی پیدا کنند و از این طریق به بهبود محصولات و خدمات خود بپردازند.
حفظ و افزایش رقابت‌پذیری:
با استفاده از قرارداد لیسانس، شرکت ها می‌توانند محصولات و خدمات خود را با استفاده از فناوری های پیشرفته تر بهبود بخشند و در نتیجه رقابت‌پذیری خود را در بازار افزایش دهند.
توسعه برند و علائم تجاری:
از طریق لیسانس علائم تجاری، شرکت ها می‌توانند برند خود را گسترش دهند و از اعتماد و شناخت موجود در بازار بهره برداری کنند.
تفاوت قرارداد لیسانس و قرارداد فرانچایز
قرارداد لیسانس و قرارداد فرانچایز هر دو به عنوان ابزارهایی برای انتقال حقوق و بهره‌ب رداری از دارایی های فکری و تجاری شناخته می‌شوند، اما تفاوت‌های مهمی بین آنها وجود دارد.
در حالی که هر دو نوع قرارداد به شرکت ها امکان می‌دهند تا از نام تجاری و دارایی های فکری بهره برداری کنند، قرارداد لیسانس بیشتر بر انتقال حقوق مالکیت فکری تمرکز دارد، در حالی که قرارداد فرانچایز شامل انتقال یک مدل کامل کسب وکار با کنترل و پشتیبانی بیشتر است. انتخاب بین این دو بستگی به اهداف کسب‌وکار و میزان کنترلی که می‌خواهید بر عملیات داشته باشید، دارد.
انواع قرارداد لیسانس
قراردادهای لیسانس می‌توانند بر اساس نوع حقوق اعطا شده، شرایط استفاده، و نوع رابطه بین لیسانس دهنده و لیسانس‌گیرنده به انواع مختلفی تقسیم شوند. در زیر به برخی از انواع رایج قراردادهای لیسانس اشاره می‌کنم:
لیسانس انحصاری (Exclusive License):
در این نوع قرارداد، لیسانس‌گیرنده به طور انحصاری حق استفاده از حقوق مالکیت فکری را دریافت می‌کند. لیسانس دهنده نمی‌تواند همان حقوق را به شخص دیگری اعطا کند و حتی ممکن است خودش نیز از آن حقوق استفاده نکند.
لیسانس غیرانحصاری (Non-Exclusive License):
در این نوع، لیسانس‌گیرنده حق استفاده از حقوق مالکیت فکری را دارد، اما لیسانس دهنده می‌تواند همان حقوق را به دیگران نیز اعطا کند و خودش نیز از آن استفاده کند.
لیسانس محدود (Sole License):
در این نوع، لیسانس‌گیرنده تنها کسی است که می‌تواند از حقوق استفاده کند، اما لیسانس‌دهنده نیز همچنان حق استفاده از آن را برای خود محفوظ نگه می‌دارد و نمی‌تواند این حقوق را به شخص ثالث دیگری اعطا کند.
لیسانس کامل (Full License):
این نوع لیسانس به لیسانس‌گیرنده اجازه می‌دهد که به‌طور کامل و بدون محدودیت از حقوق مالکیت فکری استفاده کند، گویی که مالک اصلی آن است.
لیسانس جزئی (Partial License):
در این قرارداد، لیسانس‌گیرنده تنها برای برخی از کاربردها یا در برخی مناطق جغرافیایی حق استفاده از حقوق را دارد.
لیسانس فرعی (Sublicense):
لیسانس‌گیرنده اصلی می‌تواند حقوق خود را به شخص ثالثی به عنوان لیسانس‌گیرنده فرعی منتقل کند. این امر معمولاً نیازمند اجازه از لیسانس‌دهنده اصلی است.
لیسانس اجباری (Compulsory License):
این نوع لیسانس معمولاً توسط دولت ها و در شرایط خاصی اعطا می‌شود، به طوری که به دیگران اجازه می‌دهد از حقوق مالکیت فکری بدون رضایت مالک اصلی استفاده کنند. این نوع لیسانس معمولاً در مواردی اعمال می‌شود که منافع عمومی در خطر باشد.
هر یک از این انواع قراردادها دارای مزایا و معایب خاص خود هستند و انتخاب نوع مناسب بستگی به اهداف تجاری و شرایط خاص هر معامله دارد. لذا قبل از تنظیم قرارداد بهتر است با وکیل متخصص در مالکیت فکری مشاوره لازم را داشته باشید.
تعهدات طرفین در قرارداد لیسانس
در قرارداد لیسانس، تعهدات طرفین به طور کلی شامل وظایف و مسئولیت هایی می‌شود که هر یک از طرفین باید برای اجرای موفقیت‌آمیز قرارداد به عهده بگیرند. در زیر به برخی از تعهدات معمول طرفین در قرارداد لیسانس اشاره می‌کنیم:
تعهدات لیسانس‌دهنده:
واگذاری و تحویل موضوع تحت لیسانس
لیسانس‌دهنده موظف است حقوق استفاده از دارایی‌های فکری (مثل اختراعات، علائم تجاری یا حق نشر) را طبق شرایط قرارداد به لیسانس‌گیرنده اعطا کند.
حفظ اعتبار حقوق مالکیت فکری
لیسانس‌دهنده باید اطمینان حاصل کند که حقوق مالکیت فکری در طول مدت قرارداد معتبر باقی می‌ماند، از جمله تمدید ثبت اختراعات یا تمدید ثبت علامت تجاری.
پشتیبانی فنی و آموزشی (در صورت نیاز)
بسته به نوع قرارداد، لیسانس‌دهنده ممکن است ملزم به ارائه پشتیبانی فنی، آموزشی یا مستندات لازم برای استفاده درست از حقوق اعطا شده باشد.
حفظ محرمانگی
لیسانس‌دهنده باید اطلاعات محرمانه لیسانس‌گیرنده را که در طول همکاری به‌دست می‌آورد، حفظ کند.
تعهدات لیسانس‌گیرنده:
پرداخت حق‌الامتیاز
لیسانس‌گیرنده موظف است مبلغی را به عنوان حق‌الامتیاز به لیسانس دهنده پرداخت کند. این مبلغ می‌تواند به صورت دوره‌ای (مثلاً ماهانه یا سالانه) یا بر اساس درصدی از فروش باشد.
استفاده صحیح از حقوق
لیسانس‌گیرنده باید از حقوق اعطا شده به طور صحیح و مطابق با شرایط قرارداد استفاده کند و از هرگونه سوءاستفاده یا نقض حقوق مالکیت فکری پرهیز کند.
حفظ کیفیت
در صورت استفاده از علائم تجاری، لیسانس‌گیرنده باید مطابق با استانداردها و کیفیت تعیین‌شده توسط لیسانس‌دهنده عمل کند تا اعتبار برند حفظ شود.
گزارش‌دهی و حسابرسی
لیسانس‌گیرنده ممکن است موظف به ارائه گزارش های دوره‌ای از فعالیت های خود و اجازه حسابرسی به لیسانس‌دهنده برای اطمینان از صحت پرداخت ها و استفاده از حقوق باشد.
حفظ محرمانگی
لیسانس‌گیرنده باید اطلاعات محرمانه لیسانس دهنده را که در طول همکاری به دست می‌آورد، حفظ کند.
تعهدات دقیق ممکن است بسته به نوع قرارداد و صنعت متفاوت باشد، و باید در متن قرارداد به وضوح مشخص شوند تا از هرگونه اختلاف یا سوءتفاهم جلوگیری شود.
نکات مهم در قرارداد لیسانس
الف. در قراردادهای لیسانس، معمولا محدودیت هایی جهت حفظ کیفیت کالا و خدمات به لیسانس گیرنده تحمیل می کند. در واقع اعطا کنندگان خصوصا در فناوری های مهم و مطرح استاندارد‌‌های خاصی برای تولید، فروش و توزیع در نظر دارند که عدم رعایت این استانداردها ممکن است به شهرت و ارزش آن تکنولوژی خدشه وارد کند؛
ب. وجود محدودیت جغرافیایی، به این معنی است که شما در یک منطقه ی جغرافیایی یا یک کشور به خصوص مجاز به استفاده ازآن فناوری موضوع قرارداد لیسانس هستید. بنابراین باید در قرارداد مشخص شود که شما درچه کشور یا منطقه ای قصد استفاده از فناوری را دارید و حق استفاده، فروش و توزیع، بین المللی است یا محدود به یک کشور یا منطقه ای خاص است.
پ. قرارداد لیسانس، کالا را در اختیار اعطا کننده لیسانس قرار نمی‌دهد، بلکه دانش فنّی ساخت یا بهره برداری از یک اختراع یا حق استفاده از یک علامت تجاری را در اختیار او قرار می‌دهد.
ت. قیمت در قرارداد لیسانس مهم ترین بخش نمی باشد.
ج. تکنولوژی و دانش فنی که در اختیار طرف لیسانس‌گیرنده قرار می‌گیرد محرمانه است، و نباید آن را در اختیار شخص حقیقی یا حقوقی دیگری قرار دهد و در صورتی که دریافت کننده مرتکب این عمل شود می توان او را از باب مسئولیت مدنی ضامن شناخت.
چ. ویژگی دیگر قرارداد لیسانس محدویت زمانی آن می‌باشد. پس اگر دریافت کننده پس از پایان مدّت قرارداد هم چنان از مورد لیسانس استفاده کند، بدون جهت بوده و اعطا کننده می تواند او را از استفاده از مورد لیسانس منع کرده و جبران خسارت را از دادگاه بخواهد.
د. برند یا نام تجاری محصول تولید شده در کشور دریافت کننده، باید همان نام تجاری اعطا کننده لیسانس باشد. همان طور که شرکت ایران خودرو پس از دریافت لیسانس از شرکت پژو فرانسه و تولید آن اتومبیل نام تجاری پژو را برآن نهاد.
ی. دریافت کننده نمی تواند راسا تغییراتی در محصول تولیدی ایجاد نماید. محصول تولیدی که در کشور دریافت کننده لیسانس تولید می‌شود باید با نظارت نمایندگان طرف اعطا کننده لیسانس باشد.
مزایا و معایب قرارداد لیسانس
قرارداد لیسانس می‌تواند مزایا و معایب خاص خود را داشته باشد که در ادامه به بررسی آنها خواهیم پرداخت.
مزایای قرارداد لیسانس
کاهش هزینه ها: یکی از بزرگترین مزایای قرارداد لیسانس، کاهش هزینه‌های تحقیق و توسعه است. شرکت ها می‌توانند به جای سرمایه‌گذاری سنگین در توسعه یک محصول جدید، از تکنولوژی یا محصولی که قبلاً توسعه یافته استفاده کنند.
دسترسی به بازارهای جدید: با استفاده از قرارداد لیسانس، شرکت ها می‌توانند به بازارهایی دسترسی پیدا کنند که در غیر این صورت ممکن است به دلیل محدودیت های قانونی یا مالی به آنها دسترسی نداشته باشند.
کاهش ریسک: قرارداد لیسانس می‌تواند به کاهش ریسک های مرتبط با ورود به بازارهای جدید یا توسعه محصولات جدید کمک کند. به این ترتیب، شرکت ها می‌توانند با استفاده از تجربیات و دانش موجود، احتمال موفقیت خود را افزایش دهند.
تمرکز بر نقاط قوت: شرکت ها می‌توانند با استفاده از قرارداد لیسانس، بر نقاط قوت و قابلیت های اصلی خود تمرکز کنند و از توسعه محصولاتی که در آن تخصص ندارند، خودداری کنند.
معایب قرارداد لیسانس
کاهش کنترل: یکی از معایب اصلی قرارداد لیسانس، کاهش کنترل بر روی محصول یا تکنولوژی است. شرکت ها ممکن است نتوانند بر نحوه استفاده یا توسعه بیشتر محصول نظارت کافی داشته باشند.
تقسیم سود: در قراردادهای لیسانس، سود حاصل از فروش محصول یا استفاده از تکنولوژی معمولاً بین دو طرف تقسیم می‌شود، که می‌تواند منجر به کاهش سود خالص شرکت شود.
وابستگی به طرف دیگر: استفاده از تکنولوژی یا محصولی که تحت لیسانس است، می‌تواند وابستگی شرکت به طرف دیگر را افزایش دهد، که در صورت بروز اختلاف یا تغییر شرایط، می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند.
محدودیت های قانونی: قراردادهای لیسانس معمولاً شامل محدودیت های قانونی و قراردادی هستند که می‌توانند به شرکت ها در استفاده آزادانه از محصول یا تکنولوژی محدودیت‌هایی اعمال کنند.
نتیجه گیری:
قرارداد لیسانس یکی از ابزارهای مهم و استراتژیک در دنیای تجارت امروز است که می‌تواند به شرکت ها در توسعه بازارها و کاهش هزینه‌ها کمک کند. با این حال، استفاده از این نوع قرارداد نیازمند دقت و مدیریت حرفه‌ای است تا از چالش ها و ریسک های احتمالی جلوگیری شود. برای اطمینان از موفقیت در استفاده از قراردادهای لیسانس، مشاوره و همراهی با کارشناسان حقوقی مجرب می‌تواند بسیار مؤثر باشد.
دفتر حقوقی دادپویان حامی با تیمی از وکلای متخصص و با تجربه در زمینه قراردادهای تجاری و لیسانس، آماده است تا به شما در تمامی مراحل تنظیم، مذاکره و اجرای قراردادهای لیسانس کمک کند. با بهره‌گیری از خدمات حقوقی حرفه‌ای این دفتر، می‌توانید اطمینان حاصل کنید که منافع شما به بهترین شکل ممکن حفظ می‌شود و از فرصت‌های موجود در بازار به نحو احسن بهره‌برداری می‌کنید.
سوالات متداول
