قرارداد انتقال فناوری: نحوه تنظیم قرارداد و انواع آن

قرارداد انتقال فناوری یکی از قراردادهای نوین است که نه تنها به شرکت ‌ها و سازمان ‌ها کمک می کند تا از دانش و فناوری ‌های نوین بهره ‌مند شوند، بلکه به آنها کمک می‌کند تا در بازارهای رقابتی امروز پایدار بمانند. در این مقاله، به بررسی نکات کلیدی و چالش ‌های موجود در قراردادهای انتقال فناوری و انواع آن خواهیم پرداخت و راهکارهایی برای موفقیت در این فرآیند ارائه خواهیم داد. با ما همراه باشید تا با اصول و روش ‌های تنظیم این قراردادها آشنا شوید و از فرصت ‌های بی‌نظیری که این حوزه فراهم می‌کند بهره ‌برداری کنید.

فناوری چیست؟

فناوری به مجموعه‌ای از دانش ‌ها، ابزارها، روش ‌ها و فرآیندهایی گفته می‌شود که انسان ‌ها برای حل مشکلات، بهبود زندگی و انجام کارها به کار می‌گیرند. فناوری شامل ابزارهای ساده مانند چرخ و اهرم می باشد یا به سیستم ‌های پیچیده‌ای مانند کامپیوترها و شبکه‌ های ارتباطی اشاره داشته باشد. این مفهوم در زمینه‌های مختلفی از جمله اطلاعات و ارتباطات، پزشکی، مهندسی، انرژی و بسیاری حوزه‌های دیگر به کار می‌رود.

فناوری نقش بسیار مهمی در پیشرفت جامعه و بهبود کیفیت زندگی انسان‌ها ایفا کرده است و به طور مداوم در حال تغییر و توسعه است. از طریق فناوری، انسان‌ها قادر به انجام کارهایی شده‌اند که پیش از این غیرممکن به نظر می‌رسید، مانند ارتباط با افراد در سراسر جهان، درمان بیماری‌های پیچیده و سفر به فضا.

قرارداد انتقال فناوری چیست؟

قرارداد انتقال فناوری توافق ‌نامه‌ای است که بین دو یا چند طرف منعقد می‌شود و به انتقال دانش، مهارت ‌ها، فناوری ‌ها، روش‌ های تولید، نمونه ‌های تولیدی و سایر نوآوری ‌ها از یک سازمان یا فرد (انتقال‌دهنده) به سازمان یا فرد دیگر (گیرنده) می‌پردازد. هدف اصلی این قراردادها بهره ‌برداری از فناوری‌ ها و دانش ‌های جدید برای توسعه محصولات یا خدمات جدید، بهبود فرآیندهای موجود و افزایش رقابت‌پذیری در بازار است.

انواع قرارداد انتقال فناوری

قراردادهای انتقال فناوری به اشکال مختلفی بسته به نوع فناوری و نیازهای طرفین قرارداد تنظیم می شوند. در زیر به برخی از انواع رایج این قراردادها اشاره می‌کنم:

• قرارداد لیسانس (مجوز بهره برداری): در قرارداد لیسانس، مالک فناوری (لیسانس‌دهنده) به طرف دیگر (لیسانس‌گیرنده) اجازه می‌دهد تا از فناوری یا حقوق مالکیت فکری او تحت شرایط مشخصی استفاده کند. این قرارداد ممکن است به صورت انحصاری یا غیرانحصاری باشد.
• قرارداد فرانشیز: قرارداد فرانشیز به گیرنده اجازه می‌دهد تا از برند، سیستم تجاری و فناوری‌های مالک استفاده کند. فرانشیزدهنده معمولاً آموزش و پشتیبانی نیز ارائه می‌دهد.
• قرارداد تحقیق و توسعه (R&D): در این نوع قرارداد، دو یا چند طرف برای تحقیق و توسعه یک فناوری جدید یا بهبود فناوری موجود همکاری می‌کنند. نتایج و حقوق مالکیت فکری حاصل از این همکاری معمولاً به صورت مشترک یا طبق توافق تقسیم می‌شود.
• قرارداد تولید تحت لیسانس: در این قرارداد، انتقال‌دهنده به گیرنده اجازه می‌دهد تا محصولات خاصی را با استفاده از فناوری یا دانش فنی او تولید کند.
• قرارداد خرید و فروش فناوری: در این نوع قرارداد، فناوری یا دانش فنی به طور کامل به خریدار منتقل می‌شود. این شامل انتقال کامل حقوق مالکیت فکری نیز می‌تواند باشد.
• قرارداد خدمات فنی و مهندسی: این قراردادها شامل ارائه خدمات تخصصی در زمینه‌های فنی و مهندسی، آموزش کارکنان و ارائه مشاوره در مورد استفاده بهینه از فناوری می‌شود.
• قرارداد سرمایه‌گذاری مشترک (Joint Venture): در قرارداد جوینت ونچر دو یا چند شرکت برای توسعه و بهره‌برداری از یک فناوری خاص به طور مشترک سرمایه‌گذاری می‌کنند و منافع و ریسک‌ها را به اشتراک می‌گذارند.

قرارداد مساعدت فنی در چهارچوب انتقال فناوری

از نظر چهارچوب های فنی، مساعدت فنی  هرگونه فعالیتی را دربر می گیرد که توانمندی انسانی و سازمانی را از طریق انتقال و سازگارسازی و کاربرد فناوری و مهارت توسعه می بخشد.

به عبارت کوتاه تر، مساعدت فنی به معنای خدمات فنی ای است که مرتبط با ساخت و مهندسی می باشد.

هدف از تنظیم قراردادهای مساعدت فنی در چهارچوب انتقال فناوری

هدف از مساعدت های فنی در این قراردادها کمک به انتقال گیرنده برای تسلط بر فناوری و نیل به اهداف تعیین شده درخصوص فناوری به بهترین و سریع ترین وجه ممکن می باشد. البته باید تمام موارد مساعدت به تفصیل و دقیقا در قرارداد مشخص شود و قرارداد مبهم نماند.

لازم به ذکر است که قراردادهای مساعدت فنی که در زمره توافقات خدماتی در انتقال فناوری هستند به ندرت به صورت مستقل منعقد می شوند و معمولا همراه با سایر قراردادهای انتقال فناوری مانند قرارداد لیسانس و قراردادهای کلی خدمات فنی می باشند.

انواع فعالیت های مرتبط با مساعدت های فنی

تعیین کارشناسانی برای انجام وظایف معین:

کمک به راه اندازی و نصب تجهیزات و نظارت بر فرآیند آن، مشارکت در ایجاد سازمان های سرمایه گذاری و بازاریابی، دستیابی در سازمان دهی سرمایه، نگهداری و تعمیر تأسیسات.

مساعدت فنی در عرصه هایی که انتقال گیرنده فناوری توانایی انجام آن را ندارد:

کنترل کیفیت محصولات یا مواد اولیه و مشارکت در تحقیقات و توسعه برای انتقال فناوری از مساعدت های فوق می باشد.

انجام تحقیقاتی درباره بازار و برآورد و پیش بینی تحولات آن:

یکی دیگر از مساعدت های فنی انجام تحقیقات می باشد چرا که اگر فناوری مدنظر واجد سودآوری تجاری باشد بستر لازم را برای استمرار فعالیت تجاری و کسب منابع مالی برای انجام تحقیقات و توسعه فناوری فراهم خواهد کرد.

ارائه خدمات خاص:

یکی دیگر از مساعدت های فنی ارائه خدماتی همچون اجاره دادن تجهیزات و ابزارآلات مرتبط با فناوری می باشد.

ارائه خدمات آموزشی:

ارائه خدمات آموزشی به مستخدمان و ارتقای مهارت های آنها و ارائه مشاوره برای اعتلای دانش فنی انتقال گیرنده از دسته مساعدت های فنی میباشد.

تعهدات طرفین قرارداد مساعدت فنی در چهارچوب انتقال فناوری

تعهدات ارائه دهنده خدمات مساعدت فنی

ارائه دهنده خدمات مساعدت فنی تعهدات ذیل را برعهده دارد:

• کمک در انتخاب فناوری مناسب و روش های تولید و بهره برداری مناسب
• تهیه صورت مشخصات فنی تجهیزات و ماشین آلات
• تهیه مشخصات محصول
• مساعدت در تهیه مواد اولیه و خرید قطعات و معرفی منابع و تامین آنها
• ارائه خدماتی برای انجام آزمایش های مختلف
• نظارت بر عملیات پیاده سازی و نصب و بهره برداری از تأسیسات صنعتی
• ارائه خدماتی برای اصلاح روش های بهره برداری، تغییر و اصلاح خطوط تولید

تعهدات دریافت کننده خدمات مساعدت فنی

• ارائه و در اختیار قرار دادن اطلاعات لازم به عرضه کننده خدمات مساعدت فنی و فراهم سازی زمینه فعالیت های وی
• پرداخت عوض به ارائه کننده مساعدت فنی که به صورت مستقل از قرارداد اصلی محاسبه می شود
• عدم تعهد به رازداری: لازم به ذکر است که درقرارداد مساعدت فنی به سبب محرمانه نبودن اطلاعات دریافت کننده خدمات متعهد به رازداری نمی باشد و گاهی قبل از مذاکره عرضه کننده خدمات مساعدت فنی را ملزم به امکان
• دسترسی فیزیکی خود و پرسنلش به عملیات تولیدی و خدماتی می نماید تا اطلاعات مربوطه را جهت بررسی به وی ارائه نماید.

عدم تعهد دریافت کننده مساعدت فنی بر اعاده و استرداد نقشه ها و اسناد:

دریافت کننده فناوری با توجه به آنکه هیچ گونه انتقال حقوق مالکانه ای در مساعدت های فنی انجام نمی شود، مجبور به قبول تعهد مبنی بر رد و اعاده بهبودات فناوری و استرداد نقشه ها و اسناد نمی باشد و در واقع ارائه دهنده مساعدت فنی نمی تواند حقوق دریافت کننده در توسعه عملیات تولید، بازاریابی، یا ارائه محصولات جدید براساس اطلاعات دریافتی را محدود کند.

ضمانت اجرا در قراردادهای مساعدت فنی در چهارچوب انتقال فناوری

جهت رعایت مصلحت گیرنده فناوری در صورت مساعدت فنی ناصحیح توسط عرضه کننده، ضمانت اجرای وی ارائه رایگان خدمات صحیح می باشد و ضمانت اجرای عرضه اشتباه و معیوب تجهیزات توسط وی، جایگزین نمودن بلاعوض و مجانی تجهیزات سالم می باشد.

قراردادهای آموزش در چهارچوب انتقال فناوری

قرارداد آموزش در چهارچوب انتقال فناوری به معنای توافقی است که به موجب آن فرآیند یاددهی و ارتقای مهارت های علمی و علمی از طریق ارائه اطلاعات از سوی انتقال دهنده محقق شده و از مجرای آن انتقال گیرنده دانش و مهارت و قابلیت لازم برای مواجهه با فناوری با منتقله و توسعه تدریجی آن را پیدا می کند.

انواع قراردادهای آموزش در چهارچوب انتقال فناوری

قرارداد آموزش مستقل

این دسته قراردادها، قراردادهایی هستند که موضوع اصلی آنها آموزش می باشد و مستقلا منعقد می شوند.

قرارداد آموزش فرعی

این قراردادها قراردادهایی هستند که بحث آموزش در آنها مسئله ای فرعی بوده و ضمناً قراردادهای دیگر مانند قرارداد لیسانس و انواع قرارداد فرانچایز یا قرارداد ارائه خدمات خود را نشان داده و به تحقق اهداف فنی و اقتصادی قرارداد کمک می کنند.

تعهدات آموزش گیرنده و آموزش دهنده در قراردادهای آموزشی در چهارچوب انتقال فناوری

در قرارداد های آموزشی در چهارچوب انتقال فناوری هریک از آموزش دهنده و آموزش گیرنده در آن، تعهداتی به شرح ذیل برعهده دارند:

تعهدات آموزش گیرنده و دریافت کننده فناوری

فراهم سازی مستندات و بستر آموزش فناوری از تعهدات آموزش گیرنده است. از طرفی دریافت کننده فناوری باید مبادرت به بیمه کردن آموزش دهندگان و آموزش گیرندگان نماید و همچنین هزینه های سفر در صورت اعزام پرسنل آموزش دهنده و اقامت کارکنان خود را که به منظور آموزش اعزام می شوند ، مطابق با ماده ۱۲-۱۲ موافقت نامه لیسانس برعهده گیرد.

تعهد آموزش دهنده فناوری

ارائه آموزش ها و اطلاعات لازم به نحوی که در قرارداد اموزشی آمده در برنامه زمان بندی شده و مطابق با استانداردهای رایج از تعهدات اصلی آموزش دهنده فناوری می باشد. همچنین ارائه تضمین لازم درخصوص کارآیی اطلاعات و آموزش های ارائه شده از تعهدات دیگر آموزش دهنده قرارداد آموزشی می باشد.

لازم به ذکر است که اگر بسترهای لازم در کشور دریافت کننده فناوری و همچنین آموزش گیرندگان فناوری فراهم نباشد، تقصیری از این باب متوجه آموزش دهنده نخواهد بود چرا که تضمین نتیجه از آموزش دهنده در این شرایط که وی کنترلی بر میزان دانش آموزش گیرنده و بستر محیطی آنها ندارد معقول نیست.

همچنین می توان در قرارداد تصریح کرد که دوره آموزشی باید به ایجاد مهارت های حداقلی در زمینه خاص منجر شود به نحوی که تعهدات آموزش دهنده نیز محقق شود.

هزینه های آموزش در قرارداد های آموزش در چهارچوب انتقال فناوری

هزینه آموزش در قرارداد های آموزشی ۳ حالت دارد:

آموزش ضمن قرارداد انتقال فناوری باشد

در این حالت اگر آموزش ضمن قرارداد لیسانس یا سایر قراردادهای انتقال فناوری باشد علل الاصول هزینه آموزش جزء هزینه های قرارداد و عوض پرداختی به انتقال دهنده قبلا محاسبه شده و هزینه آموزش رایگان است.

تأمین هزینه آموزش از محل درآمد حاصل از فناوری

گاهی اوقات در برخی قرارداد های ایرانی با طرف خارجی مقرر می شود که هزینه آموزش از محل درآمدهای ارزی ناشی از به کارگیری دانش فنی متعلق به واگذارنده فناوری تأمین شود و برای آموزش مبلغ مستقلی تعیین نمی شود.

تعیین دستمزد برای آموزش دهندگان در قرارداد

گاهی اوقات در قرارداد آموزشی مستقل یا در ضمن قرارداد انتقال فناوری ، دستمزدی برای آموزش دهندگان فناوری تعیین می شود که دوره پرداخت و شیوه پرداخت آن با توافق طرفین خواهد بود.

باتوجه به اینکه نقش خدمات آموزشی در تکمیل چرخه انتقال فناوری امری کاملا هویدا است، جهت تسلط طرف گیرنده فناوری بر فناوری مدنظر می بایست امر آموزش رخ دهد که نیازمند تدوین و تنظیم قراردادی مدون و دارای ارکان حقوقی محکم می باشد.

قرارداد تحقیق و توسعه مشترک در انتقال فناوری

مطابق با مقرره کمیسیون اتحادیه اروپا نسبت به قراردادهای تحقیق و توسعه مشترک، « این قرارداد توافقی است که ناظر به تحصیل دانش فنی مرتبط با محصولات و فرآیندها و انجام تحلیل های نظری و مطالعه سیستماتیک یا انجام آزمایش شامل تولید آزمایشی و کنترل فنی محصولات یا فرآیندها، ایجاد تسهیلات ضروری و تحصیل حقوق مالکیت فکری نسبت به نتایج می باشد.»

قالبهای همکاری در تحقیق و توسعه مشترک در انتقال فناوری

توافق میان یک شرکت با مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی

با توجه به اینکه دانشگاه ها و مراکز پژوهشی نقشی کلیدی در خصوص انجام تحقیقات بنیادین و تبدیل دانش به فناوری دارند و   می توانند با ارائه خدمات علمی و فنی و مشاوره ای به تجار و صاحبان صنایع مشکلات آن ها را حل کنند، توافق برای برای انعقاد قرارداد تحقیق و توسعه مشترک میان یک شرکت و مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی منعقد می شود.

در این توافق شرکت تأمین کننده سرمایه لازم برای انجام تحقیق و توسعه در این مراکز است و دانشگاه ها و مراکز پژوهشی صرفاً امر تحقیق و توسعه را جهت نیل به نتایج تکنولوژیک معین انجام خواهند داد. به عنوان مثال نتایج این توافق در صنعت دارویی آمریکا ملموس بوده است.

 توافق میان چند شرکت مستقل جهت امر تحقیق و توسعه مشترک

گاهی اوقات شرکت های مستقل ( اعم از داخلی و خارجی) با اشتراک گذاشتن منابع سرمایه خود به امر تحقیق و توسعه مشترک در عرصه یک فناوری می پردازند.

همکاری این شرکت ها ۳ حالت دارد : حالت اول اینکه ممکن است بخش های مختلف تحقیق و توسعه میان این شرکت ها تقسیم شود. حالت دوم اینکه ممکن است یک طرف صرفاً تأمین کننده سرمایه و اعتبارات لازم بوده و شرکت دیگر امور تحقیقاتی و توسعه را به دست گیرد. حالت سوم اینکه ممکن است کل فرآیند سرمایه گذاری و پیگیری اهداف تحقیق و توسعه به صورت مشترک انجام شود.

توافق میان اشخاص حقیقی جهت تشکیل شرکت مستقل

روش دیگر در امر تحقیق و توسعه مشترک در انتقال فناوری، سرمایه گذاری به منظور تشکیل یک “شرکت مستقل” به منظور برآوردن مقاصد تحقیق و توسعه مشارکت کنندگان است. که البته این نوع توافق نیاز به تسلطی کلی و جامع و دقیق نسبت به جنبه های تجاری و فنی همکاری به واسطه شرکت مشترک می باشد.

اهداف قرارداد تحقیق و توسعه مشترک در انتقال فناوری

1. مبادله فناوری ها و اطلاعات تکنولوژیک.
2. توسعه داده های پایه ای موجود جهت استفاده از نتایج آن برای تولید یا پروژه های متعاقب شرکا.
3. تجزیه و تحلیل نظری، انجام آزمایش و مطالعه هدفمند روی پدیده ها و وقایع.
4. ارتقا یا محک زدن فنون پایه ای مهندسی در فناوری.

مزایای قرارداد تحقیق و توسعه مشترک در انتقال فناوری

صرفه جویی مالی و زمانی و توزیع ریسک

به علت بالا بودن ریسک فعالیت های تحقیق و توسعه فناوری، همکاری های مشترک و انعقاد قرارداد در راستای امر تحقیق و  توسعه ی فناوری مدنظر، باعث صرفه جویی در زمان، صرفه جویی مالی و توزیع ریسک فعالیت های تحقیقاتی خواهد شد.

تسهیل و تقلیل خطاهای آزمایشی

انعقاد قرارداد های تحقیق و توسعه در امر فناوری، به علت تلفیق منابع و فناوری های مکمل، باعث تسهیل فرآیند تحقیق و توسعه خواهد شد و همچنین میزان خطاهای آزمایشی را در اجرای فناوری نیز کاهش داده که النهایه باعث کاهش سطح هزینه ها در اجرای فناوری خواهد شد.

مانند تحقیق و توسعه مشترک در طراحی تکنولوژیک هواپیمای مدل ۷۷۷ در شرکت هواپیماسازی بوئینگ که منجر به صرفه جویی در هزینه های مالی و زمانی این پروژه شد.

احتراز از انجام عملیات های موازی

قرارداد تحقیق و توسعه مشترک در امر فناوری، زمینه همکاری میان رقبای آن فناوری را ایجاد و باعث احتراز از انجام عملیات موازی که باعث هدر رفت منابع می باشد خواهد شد.

قرارداد مدیریت در انتقال فناوری

قراردادهای مدیریت در چارچوب انتقال فناوری در زمره قراردادهای خدماتی می باشند و به نوبه خود در انتقال فناوری سهیم هستند و در جهت دهی صحیح به بخش سازمانی فناوری نقش مهمی را ایفا می کنند.

شیوه های عملی و اصولی نظیر کنترل پروژه ها و نظارت موثر و ایجاد مقررات بنیادی در این عرصه ها امری کم سابقه درکشورهای درحال توسعه از جمله کشور ایران می باشد که با دریافت خدمات مختلف از جمله وجود قراردادهای مدیریت در چارچوب انتقال فناوری، توان لازم را برای مقابله با زیان های دامنه دار اقتصادی و حفظ منابع ملی به تدریج پیدا خواهند کرد.

خدمات قراردادهای مدیریت در انتقال فناوری

قراردادهای مدیریت حاوی ارائه خدمات متنوع به شرح ذیل می باشد و در واقع متقاضیان خدمات مدیریتی دنبال خدمات دهندگانی هستند که در همه ی زمینه های ذیل صاحب تجربه و تخصص باشند:

ارائه خدمات در زمینه امور مالی از جمله طرح های مالی و تحلیل های مالی برنامه ریزی، بودجه ریزی، کنترل دارایی ها، حسابداری و امور مربوط به مستخدمان از جمله شرح وظایف حقوق و مزایای شغلی و طرق ارزیابی امور، ارتقای مستخدمان، آموزش، جایگزین های تدریجی نیروهای متخصص خارجی با پرسنل محلی و داخلی، مدیریت اقلام و منابع اولیه، خرید اقلام، نگهداری، کنترل کیفی، تست آزمایشگاهی، تخمین فروش و ارزیابی بازار .

تعهدات و تکالیف مدیر در قراردادهای مدیریت در انتقال فناوری

الف- مدیریت با حسن نیت و به طور متعارف

ب- بکارگیری مهارت مدیریتی مطابق با استاندارد های داخلی و بین المللی

ج- مسئولیت مشترک و یا تضامنی مدیریت طرح متشکل از چند شرکت: مطابق با ماده ۳-۱۳ موافقت نامه و شرایط عمومی همسان قراردادهای خدمات مدیریت طرح چنانچه مدیریت طرح از مشارکت دو یا چند شرکت تشکیل شده باشد، شرکت های تشکیل دهنده مشارکت در برابر کارفرما و کل کار مشترکاً و متضامناً مسئولیت دارند.

د- اخذ تأییدیه طرف دریافت کننده خدمات یا کارفرما پیش از اجرای مدیریت توسط مدیر

ه- ارائه گزارش مبسوط از فعالیت های مدیریتی در زمان مشخص شده به طرف دریافت کننده خدمات (کارفرما) توسط مدیر

و- اخذ اطلاعات و مدارک فنی خدمات موضوع قرارداد از کارفرما و منظور نمودن آنها در انجام خدمات مدیریتی توسط مدیریت طرح.

تکالیف گیرنده ی خدمات مدیریتی (کارفرما) در قراردادهای مدیریت در چارچوب انتقال فناوری

مطابق با مواد قانونی مرتبط در موافقت نامه و شرایط عمومی همسان قراردادهای خدمات مدیریت طرح در صنعت نفت، تعهدات گیرنده خدمات در قراردادهای مدیریتی به شرح ذیل می باشد:

الف- دراختیار قراردادن رایگان اطلاعات مربوط به طرح و ساختگاه آن که مورد نیاز طرح می باشد توسط کارفرما در مدت زمان مناسب که باعث تأخیر در شروع خدمات نشود و ارائه آن ها به مدیریت طرح

ب- اعلام تصمیمات کارفرما در مدت زمان قابل قبول به مدیریت طرح در مورد تمامی موضوعاتی که بر حسب نیاز از سوی مدیریت طرح به کارفرما مراجعه می شود.

ج- فراهم آوردن تسهیلات لازم توسط کارفرما برای مدیریت و همکاری با ارائه دهنده خدمات مدیریتی

د- تصویب مدارک و گزارش های مدیر درموعد مقرر توسط کارفرما (گیرنده خدمات مدیریتی)

ه- پرداخت حق الزحمه مدیران به صورت ماهیانه یا معادل ارزش مجموع ساعات ارائه خدمات مدیریتی

مراحل تنظیم و اجرای قرارداد انتقال فناوری

تنظیم و اجرای قرارداد انتقال فناوری فرآیندی پیچیده است که نیازمند دقت و توجه به جزئیات فراوانی است. در زیر به مراحل اصلی این فرآیند اشاره می‌کنیم:

شرایط اساسی صحت قرارداد انتقال فناوری

شرایط تشکیل یا انعقاد قرارداد انتقال فناوری و صحت آن، تابع شرایط کلی سایر قراردادها می باشد. لذا در این قرارداد هم مثل هر قرارداد دیگری طرفین باید برای انعقاد علاوه بر داشتن قصد و رضای سالم و جدی، اهلیت تملک و تصرف نیز داشته باشند. همچنین انعقاد این قرارداد منوط به وجود موضوع معین است و جهت معامله نیز نباید نامشروع باشد.

شرایط عمومی قراردادهای انتقال فناوری

علاوه بر قواعد عام، مواردی نیز اختصاصا برای انعقاد این قرارداد مطرح است. از جمله:

مشخصات طرفین قرارداد

طرفین قرارداد و بیان اوصاف و ویژگی های آنها به ویژه در مواردی که انتقال دهنده و انتقال گیرنده از اشخاص حقوقی هستند بسیار ضروری است. به این جهت که ذکر مشخصات طرفین قرارداد در تشخیص صلاحیت قانونی آنها برای انعقاد عقد و تعیین حقوق و مسئولیت های طرفین واجد اهمیت خواهد بود. مشخصات طرفین قرارداد در مورد اشخاص حقوقی با بیان مشخصه هایی از قبیل نام کامل شرکت، نام اختصاری، عنوانی که آن شخص یا طرف قرارداد در متن توافق مورد خطاب قرار می گیرد، نوع یا قالب قانونی شرکت، اقامتگاه، تابعیت و نام شخص یا اشخاص صاحب امضاء مجاز انجام می شود.

موضوع قرارداد

در قسمت موضوع قرارداد باید ضمن مشخص کردن اختراع، علائم بازرگانی و سایر مالکیت های فکری، آگاهی و اطلاعات فنی، فرآیند بهره برداری، دستگاه ها و ابزار و قطعات یدکی، دستورالعمل ها و آگاهی های مربوط به امور بازرگانی، اسناد، نقشه ها، اسرار تجاری و نیز هر آنچه در قالب نوهاو واجد ارزش فنی و تجاری باشد، مورد تصزیح قرار گیرد.

موضوع قرارداد انتقال فناوری می تواند یکی از موارد ذیل باشد:

1. حق اختراع، حق امتیاز، دانش فنی و آگاهی های فنی، علائم تجاری و غیره.
2. خدمات مهندسی شامل طراحی مقدماتی و طراحی تفصیلی
3. خدمات تدارکاتی شامل مشخصه های ماشین آلات و قطعات، مناسب ترین فروشندگان، تهیه اسناد و مناقصه و غیره.
4. تامین ماشین آلات و تجهیزات، مواد، قطعات و بازرسی قبل از حمل آنها
5. آموزش های عملی و نظری
6. کمک های فنی شامل نظارت بر ساخت، راه اندازی، نصب، آزمایش، تولید آزمایشی و رفع نگناهای دوره ای بهره برداری.

مفاهیم و اصطلاحات قراردادی

به طور معمول در قراردادها تمامی اصطلاحات و ترکیب ها فنی، حقوقی و بازرگانی تعریف می گردد تا از این طریق قرارداد بی نیاز از تفسیر و تعبیر باشد. بهتر است تعریف اصطلاحات به گونه ای باشد که برای تعریف واژه یا اصطلاح، به واژه یا اصطلاح و عبارت دیگر مندرج در قرارداد، ارجاع داده نشود. مگر در مواردی که ارائه تعریف به صورت دیگر ممکن نباشد.

مدت قرارداد

در قسمت مدت قراردادهای انتقال فناوری، باید به طور دقیق تاریخ شروع و خاتمه قرارداد تعیین شود و جدول زمان بندی مراحل مختلف اجرای قرارداد، بر حسب موضوع مشخص گردد. مدت قرارداد صرفا به دوره انجام تعهدات گفته نمی شود بلکه در برگیرنده دوره پرداخت ها و در صورت لزوم دوره رازداری نیز هست.

بهتر است پیش بینی های احتمالی در مدت قرارداد و شرایط مربوط به تغییر آن نیز در نظر گرفته شود.

زبان قرارداد

در قراردادهای انتقال فناوری بین المللی نسخه های قرارداد به زبان محلی انتقال گیرنده به همراه یک زبان بین المللی مورد قبول طرفین تنظیم می شود. از دیگر مواردی که باید در تنظیم قرارداد انتقال فناوری دقت شود اینکه زبان حاکم در صورت بروز اختلاف مشخص گردد. بدین معنا که در صورت بروز هرگونه اختلاف، مشخص باشد که مبنای تفسیر الفاظ و عبارات و اصطلاحات و خواست مشترک طرفین کدامیک از دو زبان قراردادی باشد.

قلمرو جغرافیایی قرارداد

قلمرو قرارداد عبارت است از محدودیتی که از طرف واگذارکننده فناوری در قرارداد گنجانده می شود، مبنی بر اینکه دریافت کننده خارج از محدوده جغرافیایی مقرر حق گسترش فعالیت های تولیدی و خدماتی را در مورد موضوع قرارداد ندارد.

از جمله امتیازاتی که انتقال دهنده با تعیین قلمرو قراردادی برای فعالیت انتقال دهنده از آن بهره می برد این است که چنانچه انتقال دهنده در خارج از محدوده سعی در استفاده از موضوع قرارداد نماید، ممکن است متهم به نقض حقوق انحصاری انتقال گیرنده و مکلف به جبران خسارت وارده به وی شود.

مکاتبات قراردادی

مکاتبات باید به زبانی که در قرارداد تعیین گردیده انجام شود. به طور معمول در متن قراردادهای انتقال فناوری، مکاتبات به آدرس طرفین که در قرارداد مشخص گردیده ارسال می شود و باید تاکید گردد که در صورت تغییر آدرس اعلام شود. البته امروزه استفاده از پست الکترونیک به جهت سهولت و سرعت رایج می باشد در چنین حالتی باید آدرس الکترونیکی هر یک از طرفین در قرارداد درج شود.

ضمائم و پیوست های قراردادی

در قراردادهای انتقال فناوری باید شرح و تفصیل جزئی فناوری پیوست قرارداد شود. همچنین پاره ای از تائیدیه ها و گواهی های صلاحیت فنی، حقوقی و تجاری نیز هستند که منضم به قرارداد می شوند. کلیه این ضمائم از نظر حقوقی جزء لاینفک مفاد قرارداد هستند و در کلیه مسائل مربوط به قرارداد از جمله تشخیص تعهدات طرفین و تفسیر قرارداد مورد توجه واقع می شوند.

بخش فنی قرارداد

توجه به جنبه فنی قراردادهای انتقال فناوری از اهمیت خاصی برخوردار است. به طوری که بیشترین بخش مفاد قرارداد را توصیف و ویژگی های فنی موضوع تشکیل می دهد. ابعاد فنی قرارداد دارای پیچیدگی هایی است که بدون توافق یا تصریح به آنها، شناسایی محدوده تعهدات قراردادی، به ویژه تشخیص تعهدات انتقال دهنده با دشواری مواجه خواهد شد.

از جمله مهمترین مواردی که در بخش فنی قرارداد درج می گردد به شرح ذیل می باشد:

• تائیدات طرفین قرارداد بابت تمایل بر انتقال فناوری و دریافت آن و پرداخت بهای قراردادی
• آموزش کارکنان گیرنده فناوری و توافق نسبت به چگونگی انجام آن و مدت آموزش، مکان، وسایل آموزش و روش و تعداد کارکنانی که باید آموزش ببینند.
• در صورتی که نیاز به حضور کارکنان واگذار کننده فناوری در کشور دریافت کننده فناوری باشد، باید تعهد واگذار کننده به انجام آن و سطح تخصص، میزان تجربه، تحصیلات، مبلغ دستمزد و دیگر خدمات الزامی به روشنی و دقت قید شود.
• کنترل کیفیت محصولات، اموزه ها و فرآیندهای فناورانه که این شرط در قرارداد باید درج شود.
• تامین مواد، ماشین آلات و قطعات نباید از سوی واگذارکننده اجباری باشد و باید مشخص گردد در صورت تقاضای دریافت کننده فناوری، طرف واگذارکننده موظف است هرگونه قطعات یدکی و ابزارآلات تعمیراتی مربوط به کالاهای خریداری شده در قرارداد برای مدت معین را درد اختیار دریافت کننده فناوری قرار دهد.

نحوه پرداخت در قراردادهای انتقال فناوری

یکی از بخش هایی که در قراردادهای انتقال فناوری اهمیت دارد، بخش مربوط به توافقات مالی قرارداد می باشد. توافقات مالی در قراردادهای انتقال فناوری به شرح ذیل می باشد:

تامین مالی پروژه

تامین مالی به معنای جمع آوری و هدفمند کردن منابع مالی مورد نیاز در اجرای پروژه می باشد. تامین مالی ممکن است از سوی سازمان های تخصصی مالی یا بانک ها و یا شرکت های سرمایه گذاری صورت گیرد. با توجه به اینکه پروژه های انتقال فناوری گسترده بوده و دارای پیچیدگی های فناورانه می باشند، نیاز به هزینه های مالی سنگین بوده و لذا داشتن پشتوانه مالی الزامی است.

تعیین قیمت و نحوه پرداخت

یکی از اساسی ترین موضوعات در قراردادهای انتقال فناوری توافق در مورد مبلغ فناوری مورد انتقال و نحوه پرداخت آن می باشد. به طور معمول شیوه های پرداخت در قراردادهای انتقال فناوری به روش های ذیل می باشد:

• پرداخت به صورت یکجا: این روش خود به صورت مورد توافق قرار می گیرد، پرداخت نقدی و پرداخت به صورت اقساط. روش پرداخت به صورت اقساط بهتر از پرداخت نقدی است چرا که انتقال گیرنده می تواند پرداخت را منوط به اجرای قرارداد و یا ارائه اطلاعات فنی مورد نیاز نماید.
• پرداخت به صورت اعطای حق الامتیاز: یکی از روش های پرداخت حسب فعالیت و بهره برداری آتی از فناوری انتقال یافته است. بدین صورت که با توجه به حجم تولید، قیمت فروش یا سود خالص انتقال گیرنده فناوری، سهم مورد توافق به انتقال دهنده پرداخت می شود.
• پرداخت یکجا و حق الامتیاز به صورت مختلط: یکی دیگر از روش های معمول پرداخت در قراردادهای انتقال فناوری اینگونه است که بخش از مبلغ به صورت یکجا پرداخت می شود و بخشی دیگر بر اساس سود حاصله از قرارداد به انتقال گیرنده پرداخت می شود.

کسورات قانونی اعم از مالیات، عوارض و حقوق گمرکی

یکی دیگر از مواردی که در قراردادهای انتقال فناوری باید مشخص گردد، پرداخت مالیات و حقوق گمرکی و عوارض می باشد. به طور معمول پرداخت مالیات مربوط به خرید فناوری تا مرحله انعقاد قرارداد بر عهده برگذارکننده است. که این مبلغ از میزان مبلغ مورد توافق کسر خواهد شد. مالیات متعلق به حق الامتیاز پرداختی به انتقال دهنده به عنوان مالیات بر درآمد تلقی می شود و پرداخت آن بر عهده وی است.

عوارض، هزینه های بیمه و تامین اجتماعی، حقوق گمرکی و سود بازرگانی در کشور انتقال گیرنده قاعدتا بر عهده دریافت کننده فناوری می باشد.

شیوه های جبران خسارت در قراردادهای انتقال فناوری

در قراردادهای انتقال فناوری واگذار کننده فناوری باید تضمینات مافی و متناسب اب نوع فناوری و خدماتی که در چارچوب قرارداد ارائه می دهد بسپارد. در قسمت مربوط به تضمین قراردادی باید به نکات ذیل توجه نمود:

• شاخص های اجرایی قرارداد باید به طور واضح مشخص گردد. برای مثال مرغوبیت فرآورده، میزان و ظرفیت تولید، مصرف انرژی، عمر محصول، نرخ ضایعات و غیره.
• نواقص اجرایی را شناسایی و مشخص نمود تا در صورت وقوع بتوان با اثبات آن واگذارکننده را ملزم به پرداخت خسارت نمود.
• روش های جبران خسارت را مشخص نمود. برای مثال روش هایی مانند تعمیر، تعویض و جایگزینی تجهیزات معیوب، کاهش مبلغ قراردادی و یا پرداخت خسارت را در قرارداد درج نمود.
• در مرحله آزمایش های اجرایی باید شرط اصلاح نواقص پیش بینی شود. در صورت عدم انجام یا عدم حصول نتیجه مطلوب گیرنده، می بایست واگذارکننده خسارت تعیین شده در قرارداد را پرداخت نماید.

روش های حل اختلاف در قراردادهای انتقال فناوری

در اکثر قراردادهای انتقال فناوری افراد تمایل دارند مرجع حل و فصل اختلافات را داوری تعیین نمایند. از علل عمده تمایل افراد به داوری می توان به تخصصی بودن موضوع، تسریع در رسیدگی، هزینه پائین رسیدگی، محرمانه بودن جریان رسیدگی و جلوگیری از مسئله تعارض قوانین می باشد.

البته در قوانین انتقال فناوری بسیاری از کشورها به صراحت انتقال گیرندگان را ملزم می نماید که حل اختلاف را به مراجع قضایی ملی خود ارجاع دهند. بدیهی است در مواردی که بین کشور انتقال گیرنده و انتقال دهنده فناوری، قراردادهای همکاری دو جانبه قضائی وجود نداشته باشد، تحمیل این صلاحیت اجباری ممکن است در مواردی که خوانده دعوا یک شخص خارجی است منجر به بروز مشکلاتی به خصوص در مرحله اجرای حکم شود.

دلایل و پیامدهای خاتمه قراردادهای انتقال فناوری

خاتمه قراردادهای انتقال فناوری ممکن است به دلایل متعددی اتفاق بیفتد و پیامدهای مختلفی را به دنبال داشته باشد. در زیر به برخی از دلایل رایج و پیامدهای احتمالی خاتمه این نوع قراردادها اشاره می‌کنم:

دلایل خاتمه قراردادهای انتقال فناوری:

پایان مدت قرارداد:

بسیاری از قراردادها برای مدت زمان مشخصی تنظیم می‌شوند و با اتمام این مدت، قرارداد به طور طبیعی خاتمه می‌یابد.

تحقق اهداف قرارداد:

اگر اهداف و نتایج مورد انتظار از قرارداد به دست آمده باشد، طرفین ممکن است تصمیم به خاتمه قرارداد بگیرند.

نقض شرایط قرارداد:

در صورت عدم رعایت شرایط و تعهدات توسط یکی از طرفین، ممکن است قرارداد به دلیل نقض قرارداد خاتمه یابد.

تغییرات در شرایط بازار یا فناوری:

تغییرات اساسی در شرایط بازار، فناوری یا محیط قانونی ممکن است نیاز به خاتمه قرارداد را ایجاد کند.

ورشکستگی یا انحلال یکی از طرفین:

در صورت ورشکستگی یا انحلال یکی از شرکت ‌ها، قرارداد ممکن است به طور خودکار یا با توافق طرفین خاتمه یابد.

توافق دوجانبه:

طرفین ممکن است به صورت دو جانبه تصمیم به خاتمه یا اصلاح قرارداد بگیرند.

پیامدهای خاتمه قراردادهای انتقال فناوری:

• با خاتمه قرارداد، انتقال و استفاده از فناوری متوقف می‌شود، مگر اینکه توافق دیگری صورت گیرد.
• خاتمه قرارداد ممکن است به بازگشت حقوق مالکیت فکری به مالک اصلی یا تغییر در مجوزهای استفاده منجر شود.
• ممکن است هزینه ‌های مالی و زمانی برای خاتمه قرارداد و تسویه حساب ‌های مرتبط با آن وجود داشته باشد.
• خاتمه قرارداد بر روابط تجاری بین طرفین تأثیر می گذارد و ممکن است به از دست رفتن فرصت‌های همکاری در آینده منجر شود.
• طرفین باید اطمینان حاصل کنند که اطلاعات محرمانه به درستی مدیریت می‌شود و از سوءاستفاده جلوگیری شود.
• در صورت بروز اختلافات یا نقض قرارداد، ممکن است نیاز به پیگیری‌های قانونی وجود داشته باشد.

خاتمه قراردادهای انتقال فناوری نیازمند مدیریت دقیق و برنامه‌ریزی مناسب است تا تأثیرات منفی به حداقل برسد و منافع طرفین حفظ شود.

قرارداد انتقال فناوری به عنوان روشی برای رشد و توسعه سازمان‌ ها و شرکت ‌ها شناخته می‌شود. این قراردادها نه تنها به انتقال دانش و فناوری کمک می‌کنند، بلکه به شرکت‌ ها امکان می‌دهند تا با بهبود فرآیندها و محصولات خود، در بازارهای رقابتی پیشتاز باشند. با این حال، تدوین و اجرای موفقیت‌آمیز این قراردادها نیازمند درک عمیق از پیچیدگی‌های قانونی و فنی است.

دفتر حقوقی دادپویان حامی با تیمی از وکلای متخصص و مجرب در زمینه قراردادهای انتقال فناوری، آماده است تا شما را در تمامی مراحل این فرآیند یاری کند. از مذاکره و تدوین قرارداد تا حفاظت از حقوق مالکیت فکری، ما در کنار شما خواهیم بود تا اطمینان حاصل کنیم که منافع شما به بهترین شکل ممکن حفظ می‌شود. برای مشاوره و کسب اطلاعات بیشتر، با ما تماس بگیرید و از خدمات حرفه‌ای ما بهره‌ مند شوید.