باتوجه به اینکه بشر از دیرباز تا کنون پیوندی ناگسستنی با فناوری داشته ، به نحوی که از زمان استفاده از ابزار های کار ابتدایی و تا کنون که که انسان ها از فناوری های پیچیده و پیشرفته بهره مند می شوند ، باید گفت که نقش فناوری در جهت دهی به جوامع انسانی و بهبود سطح زندگی انسان ها امری انکار ناپذیر می باشد و ریشه بسیاری از تحولات در جوامع درگروی حوزه فناوری می باشد.
در ادامه به بررسی تفصیلی شناخت فناوری که شامل موضوعات تعریف و ماهیت فناوری می باشد و اوصاف فناوری و سپس عناصر و اجزاء فناوری خواهیم پرداخت.
تعریف و ماهیت فناوری
تعریف لغوی فناوری
به لحاظ لغوی فناوری ، معادل لفظی تکنولوژی ، منطق و تکنیک می باشد که به فناوری ، فن شناسی و فن گرایی نیز ترجمه شده است. واژه فن برگرفته از واژه ای یونانی است که متشکل از دو بخش « فن» و« آراستن و سازمان دادن» می باشد.
تعاریف علمی فناوری
الف – فناوری از منظر اسناد حقوقی بین المللی و ملی در “کنوانسیون سازمان ملل در خصوص تجارت و توسعه” در “پیش نویس اصول راهنمای بین المللی انتقال فناوری” به دانش سازمان یافته ای تعبیر شده است که برای تولید محصول ، به کارگیری یک فرآیند و ارائه خدمات مورد استفاده قرار می گیرد.
ب – از نگاه یونیدو (UNIDO) ؛ “فناوری، سیستمی متشکل از دانش فنی ، مهارتها و کارشناسی و سازمانی است که به منظور تولید و تجاری سازی و به کارگیری محصولات و خدماتی که نیازهای اقتصادی و اجتماعی را برآورده می سازند ، به کارگرفته می شود.”
ج – منطبق با ماده 5 ضمیمه سوم کنوانسیون سازمان ملل در خصوص حقوق دریاها؛ «فناوری عبارت است از تجهیزات تخصصی دانش فنی شامل دفترچه های راهنما، طرح ها ، دستورالعمل های راه اندازی ، آموزش ، مشاوره و کمک های فنی که برای مونتاژ تجهیزات نگهداری و راه اندازی یک سیستم پایدار ضروری است… . »
د – مطابق با تعریف سازمان جهانی مالکیت فکری (وایپو) : « فناوری به معنای دانش سیستماتیکی است که برای تولید محصول یا ارائه خدمات در حوزه های مختلف ، کشاورزی و تجارت به کار می رود.»
مطابق با تعریفی که وایپو از فناوری ارائه داده است، فناوری، علم محض نمی باشد. بلکه دانشی سازمان یافته است که هدفی را در چارچوبی خاص رصد می کند و در برآورد نیازها به صورت هدفمند عمل می کند. از نظر این تعریف فناوری همان دارایی های فکری است.
تعریف فناوری از منظر کاملا حقوقی
فناوری از منظر صرف حقوقی ، سیستمی نظام یافته در بستری صنعتی و تجاری است که عنصر اساسی و کلیدی آن دارایی های فکری است. چرا که حتی مواردی مثل شیوه های سازمان دهی و سازمان های مدیریتی نیز به نوعی در اثر تلاش های فکری و تجربه حاصل شده اند و غالبا به صورت اسرار تجاری و صنعتی در می آیند. النهایه باید گفت که ماهیت فناوری همان حقوق فکری است؛ چراکه در حقیقت بخش سخت افزاری فناوری نیز با کاربرد اطلاعات خلاقانه شکل گرفته است.
- لازم به ذکر است که فناوری برای عملیاتی شدن نیازمند واسطه های مادی می باشد که جزئی از آن را تشکیل می دهند.
مطالبق با مقرره کمیسیون اروپا در خصوص معاهده اتحادیه اروپا نسبت به قراردادهای انتقال فناوری ، واژه فناوری شامل حوزه های وسیعی از مالکیت فکری نظیر حق اختراع، طرح صنعتی، طرح های ساخت مدارهای یکپارچه ، مدل های مصرفی ، نرم افزار های رایانه ای ، دانش فنی و ارقام گیاهی است. همچنین علامت تجاری و صنعت و موضوعات مشمول قواعد کپی رایت نیز نه به نحو مستقل، بلکه به طور تبعی، ممکن است مسائلی در ارتباط با فناوری را مطرح سازند.
تفاوت علم و فناوری
الف) علم صرفا دانسته های تئوریک بشری است در حالی که فناوری، دانش و تجربیات تئوریک را جامه ی عملی و کاربردی می پوشاند.
ب) دانش و فناوری هر دو، نوعی دانستن تلقی می شوند، با این تفاوت که علم، دانستن پاسخ «چرا» است و فناوری، دانستن پاسخ «چگونه».
ج) علم از جنس دانایی و فناوری از سنخ توانایی است.
- البته باید گفت که دانش از منظر کلی به دو بخش دانش اساسی که نتیجه تحقیقات بنیادی است و دانش تکنولوژیک که به واسطه تحقیقات کاربردی تولید می شود تقسیم می گردد. بر اساس پیوند میان علم و فناوری ، فناوری بکارگیری علم و یا سایر دانسته ها به وسیله یک سیستم منظم که متضمن اشخاص ، سازمان ها ، مهارت خلاقانه و ماشین هاست دانسته شده است.
اوصاف فناوری
غیرمادی بودن
فناوری جلوه عینی و ملموسی نداشته و پدیده غیرمادی محسوب می شود که نیازمند حمایتی جامع و قدرتمند است.
انباشتگی
این ویژگی فناوری به معنای آن است که سطح کنونی فناوری برآیند پیچیده نهایی تلاش و دانش نسل های پیشین است و بسیاری از طرفداران حقوق بشر به واسطه این ویژگی فناوری، خواستار دسترسی آزاد به دانش تکنولوژیک هستند.
سرمایه ای بودن
فناوری یک محصول مصرفی نمی باشد بلکه برای برای دارندگان به عنوان یک محصول سرمایه ای می باشد که در تولید محصولات نهایی و ارائه خدمات نقش محوری را ایفا می کند.
تحول پذیری
فناوری دائما در حال تغییر در محتوا و شکل است و این ویژگی باعث شده تا طرفین جریان انتقال فناوری از روش های مختلف حقوقی به پیشرفت های فناوری دست یافته و منتفع شوند.
غیرقطعی بودن
پیش بینی روند کارایی و نتایج نوآوری در حوزه تکنولوژیک در یک دوره مشخص زمانی به صورت قطعی امکان پذیر نیست. ویژگی غیرقطعی بودن فناوری، در شیوه قیمت گذاری و نوع معاملات تاثیرگذار بوده و طرفین قرارداد به واسطه این ویژگی به سمت همکاری مشترک و تقسیم خطرهای سرمایه گذاری سوق پیدا می کنند.
وجهه فراملی داشتن
مطابق با این ویژگی، فناوری محدود به قلمرو جغرافیایی یک جامعه خاص نمی باشد، بلکه هر شخص یا جامعه فعالی که منابع مالی و مهارت های لازم برای بهره بری از فناوری را در اختیار داشته باشد ، فناوری هم در دسترس آن خواهد بود . در واقع فناوری دارای قابلیت گذار از مرزهای جغرافیایی است.
انتقال پذیری
فناوری ماهیتا به روش های مختلف قابل انتقال در عرصه داخلی و بین المللی می باشد. در واقع انتقال فناوری ، به فناوری ارزش تجاری می بخشد و نیازمند ساز و کار های جامع حقوقی برای نظام بخشی به فرآیند انتقال است.
عناصر و اجزاء فناوری
مطابق با ادبیات تکنولوژیک فناوری دارای 4 جزء عمده به شرح ذیل است :
فن افزار (سخت افزار)
مقصود از این عنصر فناوری جلوه خارجی اطلاعات ، تجهیزات ، ابزار و ماشین آلاتی است که برای تحقق اهداف موردنظر به کار گرفته می شود. به عبارتی فن افزار کالبد فناوری است که متضمن ابزارهای فنی است.
اطلاعات افزار (نرم افزار)
این عنصر، روح اجزاء سخت افزاری فناوری می باشد و به طور کلی موارد و مستنداتی است که اطلاعات تکنولوژیک در آنها ثبت و ضبط شده و شامل همه ی فرآیند ها ، نظریه ها ، فنون ، روش ها ، فراگردها ، طرح ها، الگوریتم ، دستورالعمل ها و مجموعه های نرم افزاری است که مرتبط با مراحل مختلف تکنولوژیک از جمله طراحی ، ساخت، نصب، راه اندازی ، تغییر ، اصلاح و نظارت است. در واقع عنصر نرم افزاری فناوری مجموعه قواعد اصول تکنولوژیک است که برای استفاده از بخش های سخت افزاری دسترسی به آنها ضرورت دارد.
بخش اطلاعات افزاری فناوری ، در قالب اسناد فناوری می باشند و جنبه محرمانه دارند و دارندگان اطلاعات افزار غالبا مایل به انتقال کامل آن نیستند.
انسان افزار
این عنصر فناوری، شامل همه ی عوامل انسانی از جمله تجارب و اهداف آنهاست که به کارگیرنده و جهت دهنده به فناوری است. عوامل انسانی شامل دانشمندان ، محققان ، مدیران ، مهندسان و مستخدمان می باشد که مهارت ها ، نبوغ ، تجربه، خرد ، انگیزه ها و اهداف انسانی در تحقق اهداف تکنولوژیک می باشد.
سازمان افزار
این عنصر فناوری شامل تشکیلات سازمانی و ساختار های مدیریتی می باشد که برای سایر عناصر فناوری نقشی تعاملی و پیوندی دارد و شامل 3 جزء است :
الف) وجوه سازمانی و تشکیلاتی مربوط با فعالیت های تکنولوژیک که آنها توسعه ساختار تکنولوژیک را برعهده دارند.
ب) قوانین حاکم بر فعالیت ها و نقشی که آنها در توسعه ساختار تکنولوژیک برعهده دارند.
ج) نظام های مدیریت که از مجموعه اصول و روش ها و نگرش های اداره کننده فعالیت های تکنولوژیک تشکیل شده است.
- لازم به ذکر است که عناصر فناوری با یکدیگر ارتباط و تعاملی تنگاتنگ دارند. بدین نحو که بازدهی بخش های سخت افزاری بدون احاطه بر بخش های نرم افزاری و بدون نظام بخشی عنصر سازمان افزار سیر نزولی پیدا خواهند کرد.
