جرم جعل و استفاده از سند معجول

جرم جعل و استفاده از سند مجعول

جرم جعل و استفاده از سند مجعول را از این حیث که در آن نوعی حیله و تقلب به کار می رود ، شبیه جرم کلاهبرداری دانسته اند و قانون گذار نیز عنوان فصلی که در ذیل آن به جرم جعل پرداخته است را «جعل و تزویر» انتخاب نموده است. جعل عبارت است از قلب متقلبانه حقیقت در یک سند یا نوشته یا چیز دیگر با هدف اضرار به غیر به یکی از طرق مذکور در قانون که در ادامه به این طرق نیز اشاره خواهد شد. مطابق با فصل پنجم از کتاب تعزیرات قانون مجازات اسلامی این جرم را می توان به دو دسته جعل مادی و معنوی (مفادی) تقسیم کرد .

علام بر جرم جعل، استفاده از سند مجعول نیز در قانون موضوعه ایران به صورت جداگانه جرم انگاری شده است. هر وقت شخصی از جعلی بودن سند یا مدرکی مطلع بوده و اقدام به استفاده از آن نماید جرم سوء استفاده از سند مجعول محقق می شود. این دوجرم یعنی جعل و استفاده از سند مجعول جزو جرایمی هستند که به تحقق و ارتکاب بسیار آن همواره مورد توجه قانون گذار قرار گرفته و قانون گذار بسته به نوع و نحوه عمل ارتکابی مجازات های مختلفی برای عمل مجرمانه مذکور تعیین کرده است.

مصادیق جرم جعل

با اینکه مصادیق جرم جعل محدود به موارد مصرح در قانون نیست اما قانون گذار در ماده ۵۲۳ از قانون مجازات اسلامی ( بخش تعزیرات ) به موارد زیر به عنوان مصادیقی از این عنوان مجرمانه اشاره داشته است:

  1. ساختن نوشته یا سند
  2. ساختن مهر یا امضای اشخاص رسمی و غیررسمی
  3. خراشیدن یکی از حروف در کلمات نوشته شده در سند یا نوشته
  4. تراشیدن یکی از کلمات نوشته شده در سند یا نوشته
  5. قلم بردن در متن سند یا نوشته
  6. الحاق کلمه ای به متن سند یا نوشته
  7. محو کردن مکتوبات سند یا نوشته
  8. درست جلوه دادن سند باطل
  9. سیاه کردن سند یا نوشته
  10. تغییر تاریخ سند و تقدیم یا تاخیر آن نسبت به تاریخ حقیقی
  11. الصاق نوشته ای به نوشته دیگر
  12. به کار بردن مهر دیگری بدون اجازه صاحب آن

انواع جعل

بر اساس نوع جعل و تقلبی که در موضوع جرم صورت می گیرد و سندی که جعل نسبت به آن رخ می دهد جعل را می توان به جعل مادی و معنوی (یا همان مفادی) تقسیم کرد. باتوجه به این که قانون گذار نحوه ارتکاب جرم، میزان مجازات و مرتکب هر کدام از انواع جعل را در مواد مختلف مشخص کرده در ادامه هریک از انواع جعل جداگانه مورد بررسی قرار می گیرند.

  • جعل مادی

جعل مادی هم در اسناد رسمی و هم در اسناد عادی امکان پذیر است. منظور از جعل، تقلب و تغییر انجام. فیزیکی در اسناد و مدارک می باشد. بنابر این زمانی که شخصی اعم از اشخاص عادی یا کارمندان دولتی تغییر فیزیکی و مادی در سند ایجاد می کنند عمل آن ها مصداق جرم جعل مادی خواهد بود. برای مثال اگر شخصی اقدام به جعل امضای یک شخص در زیر سندی نماید صرف نظر از این که مندرجات داخل سند با واقعیت مطابق هستند یا نه جرم جعل صورت گرفته و سند مذکور یک سند مجعول محسوب می شود.

  • جعل مفادی یا جعل معنوی

جعل معنوی عبارت است از این که یکی از کارکنان دولتی و مراجع قضایی و مامورین به خدمات عمومی در نوشتن قراردادها و سایر نوشته های راجع به وظایفشان مطالب دروغی را به دیگری نسبت دهند. لذا چنانچه شخصی غیر از کارمند دولت در نوشته هایی که مربوط به وظایفش نیست اطلاعات دروغی بنویسد جعل اعم از مادی یا معنوی رخ نمی دهد.

باید توجه داشت که برای تحقق جعل معنوی مطالب کذب داخل سند، بایستی به شخصی غیر از تنظیم کننده سند نسبت داده شده باشد و اگر شخصی در مورد مطلبی که به خودش منتسب است دروغی نوشته باشد جعل معنوی محقق نمی شود.

جعل مفادی یا جعل معنوی

جعل معنوی

  • مصادیق جرم جعل مفادی

در صورتی که کارمندان ادارات دولتی و یا مراجع قضایی یا مامورین به خدمات عمومی در تحریر نوشته ها و قراردادهای راجع به وظایف شان یکی از رفتارهای زیر یا موارد مشابه دیگر را انجام دهند ، مرتکب جرم جعل مفادی شده اند :

  1. تغییر موضوع یا مضمون نوشته ها یا قراردادها ؛
  2. تحریف گفته یا نوشته یکی از مقامات رسمی ؛
  3. تحریف مهر یا تقریریات یکی از طرفین ؛
  4. صحیح جلوه دادن امر باطل یا حالت عکس آن ، باطل جلوه دادن امر صحیح ؛
  5. امری که بدان اقرار نشده را اقرار شده جلوه دادن.
  • صور خاص جعل

قانون گذار مواردی را به عنوان صور خاص جعل با مجازات های مختلف در قانون مورد جرم انگاری قرار داده است که عبارتند از:

  • جعل توسط کارشناس: به تصریح قانون گذار قلب حقیقت و انتساب امر خلاف واقع به یکی از طرفین دعوا توسط کارشناس رسمی دادگستری در حکم جعل معنوی است.
  • جعل در قانون ثبت اسناد و املاک ( جعل ثبتی ): جعل در اسناد رسمی به موجب قانون ثبت اسناد و املاک تحت عنوان جعل ثبتی جرم انگاری شده و قانون گذار مجازات علیحده ای برای آن تعیین کرده است.

برای مطالعه بیشتر به مقاله جعل در قانون ثبت اسناد و املاک مراجعه کنید.

  • جعل شناسنامه و اسناد سجلی:  اسناد هویتی از آن جایی که دارای اهمیت بسیاری در جامعه هستند حساسیت بیشتری برای تقلب در آن ها را می طلبد به همین جهت نیز قانون گذار تقلب در این دسته از اسناد را به صورت جداگانه جرم انگاری نموده است.
  • جعل گذرنامه یا جواز اقامت یا جواز عبور: مطابق با بند اول از ماده ۱۵ قانون راجع به ورود و اقامت اتباع خارجه در ایران ، اصلاحی سال ۱۳۶۷ عناوین مجرمانه و خاص جعل در گذرنامه یا جواز اقامت یا جواز عبور ، استفاده از آن ها و نیز تحصیل آن ها برای دیگری پیش بینی و برای آن ها مجازات تعیین شده است. به موجب مقرره فوق ، انجام اقدامات یاد شده محکومیت به حبس از یک تا سه سال یا پرداخت جزای نقدی از پنجاه تا سیصد هزار تومان را در پی خواهد داشت.

مجازات جعل

همان طور که بیان شد جرم جعل انواع و مصادیق بسیار زیادی دارد و در قوانین مختلف بسته به نوع جعل صورت گرفته و موضوع جرم جعل مجازات های متعددی تعیین شده است.یکی از مجازات ها و یا به عبارتی ضمانت اجراهای تحمیلی بر مرتکبین جرم جعل  ، که در قانون پیش بینی شده است ، جبران خسارت وارده به شخص یا اشخاص بزه دیده است. در کنار ضمانت اجرای فوق قانون گذار بسته به شدت و ضعف قبح جرم ارتکابی و نیز آثاری که بر جای می گذارد مجازات های حبس ، حسب مورد از سه ماه تا ۱۵ سال و در مواردی نیز جزای نقدی را پیش بینی کرده است.

مجازات جعل

مجازات جعل

آیا جرم جعل قابل گذشت است؟

علی رغم متعدد بودن مصادیق جرم جعل فقط یکی از مصادیق آن از سوی قانون گذار قابل گذشت اعلام شده است. به موجب ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی، قانون گذار تنها جعل در اسناد یا نوشته های غیر رسمی و نیز استفاده از آن ها را قابل گذشت دانسته است. بدین ترتیب سایر مصادیق جعل که در قانون مورد جرم انگاری قرار گرفته غیر قابل گذشت بوده و بدون نیاز به شکایت شاکی خصوصی قابل پیگیری قضایی است و از سوی دیگر در فرض اخیر ، گذشت متضرر از جرم (  شاکی خصوصی ) نیز موجب توقیف تحقیقات یا اجرای مجازات نمی شود و تنها می تواند از موجبات تخفیف مجازات مرتکب باشد.

جرم استفاده از سند مجعول

در اکثر مواردی که قانون گذار در ضمن جرم دانستن جعل یک سند یا نوشته یا مهر و … استفاده از سند مذکور را نیز جرم دانسته است، منظور از استفاده از سند مجعول این است که شخص با اطلاع از جعلی بودن یک سند اقدام به سواستفاده از آن کند، صرف نظر از این که نتیجه مطلوب وی محقق شود یا نشود. به همین دلیل اگر شخصی اقدام به جعل امضای یک شخص دیگر در زیر چک نموده و به بانک مراجعه کند، با تحویل چک به باجه جهت وصول مبلغ آن، جرم استفاده از سند مجعول محقق شده هرچند که بانک از جعلی بودن چک مطلع شده و چک را وصول ننماید.

مجازات استفاده از سند مجعول

مجازات استفاده از سند مجعول با توجه به مجازات جعل صورت گرفته تعیین می شود. برای مثال طبق ماده ۵۳۰ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات مجازات جعل مهر یا علامت شرکت تجاری دو ماه تا دو سال حبس می باشد و طبق همان ماده، مجازات استفاده از مهر یا علامت مجعول شرکت های تجاری نیز دو ماه تا دو سال حبس می باشد.

جعل در اوراق فتوکپی یا رونوشت

این که آیا جعل و تغییر در اوراق فتوکپی جرم است یا نه جواب مشخصی در قانون دارد. مطابق ماده ۵۳۷ قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات و نظریه مشورتی شماره ۷/۴۹۰۲ مورخ ۱۲/۹/۱۳۶۸ ، جعل فتوکپی اسناد رسمی و عادی جعل محسوب نمی شود اما در ادامه مقرر می کند که در صورتی که فتوکپی تصدیق ( برابر با اصل ) شده باشد ، خواه سند عادی و خواه سند رسمی باشد ، جعل و استفاده از آن ها جرم محسوب می شود.

آیا اصل جلوه دادن اوراق فتوکپی جعل محسوب می شود؟

در صورت عکس برداری از اسنادی مثل کارت شناسایی ، اوراق هویتی شخصی ، مدارک دولتی و عمومی و سایر مدارک از این قبیل ، در مواردی که امکان اشتباه گرفتن آن ها با نمونه اصلی وجود داشته باشد ( مثلاً تهیه پرینت رنگی از عکس گرفته شده ) باید حتما مهر یا علامتی در آن به کار گرفته شود که مشخص کند مدارک مزبور رونوشت یا عکس هستند. در غیر این صورت عمل شخص جعل محسوب شده و مجازات های مندرج در ماده ۵۳۷ قانون مجازات اسلامی ( تعزیرات ) بر وی تحمیل می گردد.

آیا شبیه سازی در تحقق جرم جعل لازم است؟

اینکه سند ساخته شده در نتیجه ارتکاب جرم باید مشابه نمونه اصلی آن باشد یا خیر از موارد اختلافی در رویه قضایی است اما به نظر می رسد پاسخ این سوال را بایستی با توجه به موضوع جرم بررسی کرد. برای نمونه زمانی که موضوع جرم سکه یا اسکناس رایج کشور یا مواردی از این دست است که در میان عموم مردم شناخته شده هستند ، باید عنصر شبیه سازی وجود داشته باشد تا فریفته شدن و به اشتباه افتادن که از ارکان اصلی جرم جعل محسوب می شود محقق شود. اما در مواردی که امضای یک فرد جعل شده و این در حالی است که فردی که امضا به او ارائه شده هیچ ذهنیتی نسبت به نوع آن ندارد ، احراز عنصر شباهت از ارکان  اصلی جرم جعل محسوب نمی شود.

ارتکاب جعل بدون قصد ضرر زدن به دیگران

ارتکاب جعل بدون قصد ضرر زدن به دیگران

ارتکاب جعل بدون قصد ضرر زدن به دیگران

قانون گذار احراز قصد مرتکب مبنی بر تقلب را به عنوان یکی از ارکان جرم جعل ضروری دانسته است اما رویه قضایی در احراز این موضوع قابلیت ضرر زدن به دیگران را در پی ارتکاب رفتار مرتکب شرط می داند. بنابراین نفس جعل ، به خودی خود جرم نیست و باید این موضوع که رفتار مرتکب قابلیت اضرار به دیگری را دارد نیز محرز شود.

سخن پایانی

اگر چه ما سعی کردیم اهم موارد قابل ذکر را در خصوص جرم جعل و استفاده از سند مجعول بیان کنیم ولیکن واقعیت امر این است که جرم جعل پیچیدگی ها و ابهامات قانونی زیادی دارد از همین رو کتاب های متعددی در راستای شرح و تفصیل این جرم به رشته تحریر در آمده است. با توجه به پیچیدگی های پرونده کیفری مرتبط با جعل و سو استفاده از سند مجعول دفتر حقوقی بین المللی دادپویان حامی با همراهی وکلای پایه یک دادگستری ، حقوقدانان و کارشناسان متخصص آماده ارائه خدمات مشاوره ای ، تهیه و تنظیم شکوائیه و نیز لوایح دفاعیه و هم چنین قبول وکالت در دعاوی کیفری در تمامی مراحل رسیدگی از جمله دادسرا و شعب دادگاه های بدوی و تجدیدنظر می باشد.

آرای قضایی

سوالات متداول

خیر، علاوه بر این که جرم مذکور ممکن است در خصوص اسناد عادی و رسمی صورت گیرد تحقق آن در داده های الکترونیکی، تصاویر و … نیز ممکن می باشد.

به طور کلی قانون گذار جرم جعل را قابل گذشت نمی داند به جز در خصوص جعل در اسناد عادی. به موجب ماده ۱۰۴ قانون مجازات اسلامی جرم جعل سند عادی قابل گذشت است.

به استناد ماده …. قانون مجازات اسلامی صرفا استفاده از سند عادی مجعول قابل گذشت می باشد. استفاده از سایر اسناد جعلی غیر قابل گذشت می باشد.

شما می‌توانید از طریق شبکه‌های اجتماعی نظیر واتساپ و یا تلگرام با وکلای دفتر حقوقی دادپویان حامی در ارتباط باشید. همچنین می‌توانید از طریق فرم مربوطه درخواست مشاوره رایگان خود را ثبت کنید.

آیا این نوشته برایتان مفید بود؟

‫7 نظر

  • فوائدی

    پدرم ۴۰ سال پیش ملکی را به طور رسمی از فردی خریده و اکنون فردی که نوه برادرش است مدعی است که باید پدرم یک اقرارنامه عادی که توسط آن فرد تنظیم شده را امضا کند و اقرار کند که این ملک متعلق به برادرش هم بوده و با توجه به اینکه چندین بار اقدام به تهدید و ارعاب پدرم کرده و، چون از اساس این موضوع کذب است پدرم این اقرارنامه عادی را که نوه برادرش علیه او تنظیم کرده را امضا نکرده و اکنون پس از گذشت پنج سال یکی از آشنایان آن فرد پیغام آورده که این فرد سال گذشته از غفلت پدر سالخورده ما (۸۳) سال سن استفاده کرده و به لطایف الحیل امضا پدرم را گرفته و مدعی شده به محض اینکه پدر ما از دنیا برود این اقرارنامه را در دادگاه به جریان می‌اندازد اگر واقعا این ادعایش، درست باشه و امضای پدرمان را گرفته باشد و بعد از فوت پدرمان آن را نشان دهد ما چه باید کنیم؟

    تیر ۶, ۱۴۰۲ در ۱۴:۵۹
    • دادپویان حامی

      هر زمان اقرار نامه علیه شما مطرح شد میتواند ادعای جعل یا انکار یا تردید بنمایید و دادگاه بررسی می‌کند.

      تیر ۱۰, ۱۴۰۲ در ۱۱:۱۲
  • حاتمی

    سلام جرم جعل سند و وکالت نامه محضری چی هست

    خرداد ۳۱, ۱۴۰۲ در ۱۴:۰۹
    • دادپویان حامی

      جعل انواع مختلف دارد مثلا جعل اسناد عادی و جعل اسناد و جعل اسناد اداری جعل اسناد نظامی و …که مصداق زیادی دارد درجه مجازات هر کدام به نسبت متفاوت است بعضی مواقع جعل استفاده میشه ولی طرف استفاده نمیکنه که این جرمش کمتره.

      خرداد ۳۱, ۱۴۰۲ در ۱۶:۰۱
  • محمد بهداد

    من بیع نامه دارم که در دو نسخه است ودر یک زمان ومکان نوشته شده و کارشناس منتخب دادسرا قسمتی را اصافه و جعل دانسته و با قرار کفالت شصت ملیون ازاد هستم جلسه رسیدگی در دادگاه ۲۶/۳است

    خرداد ۲۰, ۱۴۰۱ در ۱۲:۳۱
    • دادپویان حامی

      سلام با دفتر تماس بگیرید

      خرداد ۲۷, ۱۴۰۱ در ۲۲:۰۲
  • محمد بهداد

    بسیار مفید بود

    خرداد ۲۰, ۱۴۰۱ در ۱۲:۲۷
  • دیدگاهتان را بنویسید

    نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

    دو × پنج =