دموراژ به خسارتی که از معطلی کشتی در بنادر حاصل می شود می گویند. اصولاً زمانی که فرستنده یا صاحب کالا با متصدی حمل قرارداد حمل و نقلی منعقد می کند در قرارداد حمل و نقل ماده ای پیش بینی می شود که به موجب آن اگر مدت بارگیری محموله یا تخلیه آن در مقصد از زمان معینی تجاوز کند اجاره کننده کشتی به ازای توقف اضافی در بندر مبلغی به عنوان خسارت به مالک کشتی پرداخت کند. که دراین مقوله در خصوص شرایط تعیین دموراژ و مقررات داخلی مربوط به آن بحث می نماییم.

انواع قراردادهای استفاده از کشتی در حمل و نقل دریایی

اصولاً حمل و نقل کالا از طریق دریا به موجب قرارداد حمل و نقل به یکی از صورتهای زیر انجام می پذیرد.الف) قرارداد اجاره کشتی یا همان charter party که در آن طرفین قرارداد موجر یا مالک کشتی و مستاجر کشتی (charter) می باشند و در ارتباط آن قرارداد اجاره کشتی موضوع ماده ۱۳۵ قانون دریایی منعقد می شود که دارای انواع مختلفی است از جمله قرارداد اجاره به صورت لخت، قرارداد اجاره کشتی برای مدت معین و قرارداد اجاره کشتی برای سفر معین.

ب) قرارداد حمل و نقل دریایی که طرفین آن متصدی حمل و نقل و فرستنده کالا (shipper) می باشند و سندی که در ارتباط با آن صادر می شود بارنامه دریایی نام دارد.

تعیین دموراژ در انواع قراردادهای اجاره کشتی (charter party)

به منظور تقسیم ریسک معطلی و جلوگیری از تأخیر مستاجر یا گیرنده کالا در تخلیه یا بارگیری محموله اکثراً قراردادهای اجاره شامل شروطی صریح یا ضمنی می باشد که با متعهد نمودن مستاجر به تخلیه کشتی مبلغی توافق شده تحت عنوان دموراژ را تعیین می کنند تا در صورت تأخیر در انجام تعهد مزبور پرداخت شود اما در بین انواع قراردادهای اجاره کشتی، اجاره برای سفر معین الزاماً دارای شرط دموراژ خواهد بود.

شرایط تعیین دموراژ

دموراژ به عنوان نوعی خسارت در قراردادهای حمل و نقل دریایی مبلغ مقطوعی است که از قبل (در زمان انعقاد قرارداد) تعیین شده و تنها زمانی قابل اخذ است که در قرارداد اجاره کشتی به آن تصریح شده باشد. همچنین امکان تغییر مبلغ تعیین شده حتی با اثبات ورود خسارت کمتر یا بیشتر نیز وجود ندارد.

فایده تعیین خسارت نقدی (دموراژ) ایجاد عنصر اطمینانی است که در زمان ایجاد مسائل دشوار و پیچیده ای چون ارزش گذاری کالا، مشخص نمودن علت و معلول، دوری و مسافت و … می تواند کمک کننده باشد.

اَشکال مربوط به شرط دموراژ

امروزه در قراردادهای حمل و نقل دریایی شکل یکنواخت و همسانی برای شرط دموراژ در قوانین و نهادهای حقوقی وجود ندارد و طرفین نیز ملزم به رعایت شکل خاصی در قرارداد خود نیستند به عبارت دیگر طرفین قرارداد اجاره کشتی(موجر ومستاجر) آزاد هستند هر نوع مقرره ای را در خصوص دموراژ در قراردادشان توافق کرده و ذکر نمایند. اصولاً شروط مربوط به دموراژ در یکی از حالتهای ذیل ذکر می شود:

الف) حالتی که شرط به طور کامل مربوط به دموراژ باشد مثلاً در قرارداد ذکر شود ۱۰ روز برای بارگیری و بعد از آن دموراژ با نرخ روزانه ۲۰ روز محاسبه می شود.

ب) شرط بعضاً به دموراژ مربوط باشد. مثلاً قید شود «۱۰ روز برای تخلیه و ۶ روز برای دموراژ با نرخ روزانه».

ج) حالتی که در شرط دموراژ مطرح نشده باشد. مثل اینکه گفته شود « ۱۰ روز برای بارگیری یا مهلت تخلیه بر طبق عرف بندر». در این صورت تمامی تاخیرات بعد از زمان مجاز بارگیری جزء خسارات به لحاظ معطلی کشتی می باشد نه دموراژ.

در خصوص بند ج لازم به ذکر است در برخی کشورهای اروپایی دموراژ با خسارت معطلی کشتی متفاوت است اما در قوانین ایران این دو اصولاً به یک مفهوم استفاده می گردند.

اطلاع زمان ورود کشتی به بندر توسط متصدی حمل و نقل

سوالی که مطرح می شود این است که آیا متصدی حمل باید هنگام ورود به بندر این موضوع را به اطلاع تاجر (مرسل الیه یا نماینده وی) برساند یا نه؟ و اینکه اگر بدون اطلاع دادن کشتی در بندر معطل بماند و مهلت مندرج در قرارداد به اتمام برسد آیا متصدی می تواند دموراژ را مطالبه کند؟ در مقایسه با شرایطی که ممکن است در خصوص کرایه کشتی به وجود آید، در خصوص اطلاع رسانی زمان ورود کشتی به بندر مرسل الیه هیچ الزامی برای متصدی حمل وجود ندارد. به بیان  دیگر این گیرنده محموله است که باید منتظر ورود کشتی به محل تخلیه بار باشد.

درج شرط دموراژ در ضمن وجه التزام قرارداد یا همان خسارت نقدی

در برخی موارد متصدیان حمل و نقل شرط دموراژ را داخل در خسارت نقدی ذکر می نمایند که مقوله ای جدا از هزینه معطلی کشتی است. برای مثال متصدی حمل در یکی از بندهای قرارداد مبلغ ثابتی را به عنوان خسارت عدم انجام تعهدات قراردادی از سوی صاحب کالا تعیین می کند و دموراژ را نیز در ضمن همان مبلغ محسوب می کند (مثلاً ۰۰۰/۱ دلار خسارت نقدی). در ظاهر متصدی حمل چنین می پندارد که مبلغ مذکور به نفع وی است در حالی که این شیوه اخذ خسارت مشکلاتی برای متصدی ایجاد می کند.

از جمله مشکلاتی که درج شرط دموراژ در خسارت نقدی ایجاد می کند این است که گاهی اوقات میزان خسارت وارده به متصدی یا میزان معطلی کشتی در بندر مقصد (میزان دموراژ) از میزان خسارت نقدی تعیین شده در قرارداد بالاتر می شود که این امر در نهایت به ضرر متصدی تمام می شود. همچنین در چنین مواردی خسارت نقدی در صورتی قابل دریافت است که متصدی نقض عهد توسط  طرف قرارداد را ثابت نماید در حالیکه اگر دموراژ به صورت شرط جداگانه در قرارداد ذکر شود صرف اثبات زمان ورود و خروج کشتی به بندر و معطل شدن آن در مقصد برای مطالبه خسارت معطلی کشتی کافیست.

موانع مطالبه حق دموراژ

در دعاوی مربوط به مطالبه حق دموراژ موانع و مشکلاتی ممکن است برای مدعی مطالبه حق دموراژ وجود داشته باشد. یکی از این مشکلات آن است که گاهی ارسال کننده با شرایطی بارنامه را به دیگری منتقل می کند که در این حالت بهانه ای برای منتقل الیه برای پذیرش پرداخت دموراژ فراهم می کند. یا مورد دیگر حالتی است که در قرارداد حمل و نقل دریایی میزان دموراژ تعیین نشده و طرفین نیز به میزان عرفی بندر مقصد قائل نیستند. که در این موارد نیز مطالبه دموراژ با مشکلاتی مواجه می شود.

اشتراک گذاری: