خیار غبن چیست؟ اسقاط خیار غبن و مدت زمان استفاده از آن در معاملات

در دنیای پیچیده قراردادها و معاملات، تضمین عدالت و حفظ حقوق طرفین از اهمیت ویژه ‌ای برخوردار است. یکی از ابزارهای حقوقی که به این هدف کمک می‌کند، “خیار غبن” است. اما خیار غبن چیست و چگونه می‌توان از آن در قراردادها استفاده نمود؟ خیار غبن به عنوان یکی از انواع خیارات قانونی، به طرف زیان‌ دیده در یک معامله اجازه می‌دهد تا به دلیل عدم تعادل آشکار در ارزش قرارداد، آن را فسخ کند. این مفهوم به ویژه در زمانی که یکی از طرفین به دلیل ناآگاهی یا عدم تجربه دچار زیان شده باشد، اهمیت پیدا می‌کند. در این مقاله، به بررسی دقیق مفهوم خیار غبن، شرایط استفاده از آن و راهکارهای عملی برای اعمال این خیار در قراردادها می‌پردازیم. اگر شما نیز به دنبال راهی برای محافظت از حقوق خود در معاملات هستید، این مقاله می‌تواند راهنمایی ارزشمند برای شما باشد.

خیار غبن چیست؟

خیار غبن یکی از انواع خیارات در قانون مدنی است که به طرفی که در معامله دچار ضرر و زیان شده است، اجازه می‌دهد تا قرارداد را فسخ کند. این خیار زمانی استفاده می‌شود که یکی از طرفین معامله به دلیل عدم تعادل در ارزش مبادله، دچار زیان مالی شده باشد. به عبارت دیگر، اگر یکی از طرفین معامله متوجه شود که ارزش واقعی کالایی که دریافت کرده است به مراتب کمتر از ارزش کالایی است که داده است (یا بالعکس)، می‌تواند با استناد به خیار غبن قرارداد را فسخ کند.

اسقاط خیار غبن چیست؟

اسقاط خیار غبن به معنای این است که طرفین یک قرارداد یا معامله به صورت توافقی از حق اعمال خیار غبن صرف‌نظر کنند. این کار معمولاً به صورت شرطی در قرارداد ذکر می‌شود که طرفین به طور آگاهانه و با رضایت کامل از حق فسخ معامله به دلیل غبن چشم‌پوشی می‌کنند.

خیار غبن فاحش چیست؟

خیار غبن فاحش طبق ماده ۴۱۷ قانون مدنی در صورتی است که عرفا قابل مسامحه نباشد. با توجه به اینکه معیار و ضابطه مشخصی برای تشخیص خیار غبن وجود ندارد، ملاک سنجش عرف می باشد.

تفاوت خیار غبن و عیب

خیار عیب زمانی به کار می ‌رود که کالای مورد معامله دارای عیب یا نقصی باشد که ارزش یا کارایی آن را کاهش دهد. خیار غبن زمانی به کار می‌رود که یکی از طرفین معامله به دلیل عدم تعادل فاحش در ارزش مبادله دچار زیان شده باشد.

تفاوت خیار غبن با تدلیس

همانگونه که گفتیم خیار غبن زمانی به کار می‌رود که یکی از طرفین معامله دچار زیان مالی شده باشد به دلیل عدم تعادل فاحش در ارزش مبادله.

اما خیار تدلیس به معنای فریب ‌دادن یا گمراه‌کردن یکی از طرفین معامله توسط طرف دیگر است، به‌گونه‌ای که او را به انجام معامله‌ای ترغیب کند که در صورت اطلاع از واقعیت، انجام نمی‌داد.

مدت زمان استفاده از خیار غبن

خیار غبن به محض اطلاع فوری می باشد. بنابراین چنانچه خریدار از غبن فاحش اطلاع داشته باشد و اقدامی برای فسخ به حهت خیار غبن ننماید حکایت از اسقاط ضمنی می باشد.

تاثیر خیار غبن در معامله ملک

خیار غبن در معاملات ملکی نیز مانند سایر معاملات می‌تواند تأثیرگذار باشد. به طور کلی، خیار غبن به طرفی که در معامله دچار زیان فاحش مالی شده است، امکان فسخ قرارداد را می‌دهد. در خصوص معاملات ملکی، موارد زیر می‌تواند در اعمال خیار غبن مؤثر باشد:

• عدم تعادل فاحش در قیمت: اگر یکی از طرفین معامله متوجه شود که قیمت ملکی که خریداری کرده یا فروخته است به طور فاحشی کمتر یا بیشتر از ارزش واقعی آن است، می‌تواند به خیار غبن استناد کند. برای مثال، اگر ملکی به قیمت بسیار پایین‌تری از ارزش بازار فروخته شود، فروشنده ممکن است به دلیل غبن خواستار فسخ و تنفیذ فسخ قرارداد شود.
• عدم آگاهی از ارزش واقعی: برای اعمال خیار غبن، باید ثابت شود که طرف زیان ‌دیده در زمان معامله از ارزش واقعی ملک بی‌اطلاع بوده است. این عدم آگاهی می‌تواند ناشی از عدم دسترسی به اطلاعات کافی یا اعتماد به ارزیابی نادرست باشد.
• اثبات فاحش بودن غبن: در معاملات ملکی، اثبات فاحش بودن غبن ممکن است نیازمند کارشناسی و ارزیابی دقیق ارزش ملک باشد. این امر معمولاً توسط کارشناسان رسمی دادگستری یا ارزیابان معتبر انجام می‌شود.

در نهایت، تأثیر خیار غبن در معاملات ملکی بستگی به شرایط خاص هر معامله و نحوه اثبات غبن دارد. در صورت اثبات غبن، طرف زیان ‌دیده می‌تواند معامله را فسخ کرده و به وضعیت قبلی بازگردد.

آیا اسقاط خیار غبن امکان پذیر است؟

موضوع اسقاط خیار غبن در قراردادها میان حقوق دانان، محل اختلاف و مناقشه است. گروهی معتقدند این خیار به دلیل تعارض با نظم عمومی معاملات، مطلقا قابل اسقاط نیست و حتی اگر اسقاط این خیار در قرارداد درج شده باشد فاقد اثر حقوقی است. در مقابل عده ای معتقدند اسقاط خیار غبن تعارضی با نظم عمومی نداشته و در زمره حقوق خصوصی اشخاص قرار دارد. بدیهی است اسقاط حق فسخ ناشی از خیار غبن پس از ایجاد خیار بلا اشکال است.

اختلاف دوم در مورد شمول عبارت اسقاط کافه خیارات بر خیار غبن است که عده ای معتقدند با درج این عبارت، خیار غبن نیز ساقط می شود و گروه دیگر خیار غبن را خارج از شمول عبارت اسقاط کافه خیارات می دانند.

اسقاط غبن افحش

طبق رای وحدت رویه شماره ۸۲۱ مورخ ۲۰/۲/۱۴۰۱ هیات عمومی دیوان عالی کشور اسقاط غبن فاحش غبن افحش را ساقط نمی کند مگر اینکه غبن افحش نیز ساقط شده باشد.

شرایط اثبات خیار غبن

برای اثبات خیار غبن، معمولاً باید شرایط زیر محقق شود:

1. وجود غبن فاحش

غبن باید به گونه‌ای باشد که به طور معمول و عرفی قابل توجه باشد و از حد معمول تجاوز کند. غبن جزئی یا کم اهمیت معمولاً برای اثبات خیار غبن کافی نیست.

2. عدم آگاهی از غبن در زمان معامله

طرفی که ادعای غبن می‌کند نباید در زمان انجام معامله از این غبن آگاه بوده باشد. اگر ثابت شود که او از غبن آگاه بوده و با این حال معامله را انجام داده، نمی‌تواند به خیار غبن استناد کند.

3. اثبات غبن

باید بتوان غبن را از طریق مدارک و شواهد معتبر اثبات کرد. این ممکن است شامل ارزیابی کارشناسان و مقایسه قیمت‌ها در بازار باشد.

4. فوریت در اعمال خیار

پس از آگاهی از غبن، طرف متضرر باید در زمان معقولی اقدام به اعمال خیار غبن کند. تأخیر در این امر ممکن است به معنی رضایت به معامله تلقی شود.

5. عدم اسقاط خیار

در برخی قراردادها ممکن است طرفین به طور صریح یا ضمنی حق اعمال خیار غبن را از خود سلب کنند. در چنین مواردی، اعمال خیار غبن ممکن نیست.

برای اثبات و اعمال خیار غبن، معمولاً نیاز به مراجعه به مراجع قضایی و ارائه دلایل و مدارک کافی است. مشاوره حقوقی با وکیل ملکی می تواند در رسیدن به نتیجه مطلوب بسیار موثر باشد. ما در دادپویان حامی امکان مشاوره حقوقی بصورت آنلاین، تلفنی و حضوری فراهم کرده‌ایم.

شرایط خیار غبن برای فسخ

• اولا ضروری است اختلاف ارزش عوضین به حدی باشد که عرفا قابل مسامحه نباشد و اختلاف ارزش معاملاتی در حد متعارف موجد اختیار فسخ قرارداد نخواهد بود.
• ثانیا طرفی که مدعی غبن است باید در زمان انعقاد قرارداد از ارزش اصلی مورد معامله بی اطلاع باشد و در صورتی که با وجود آگاهی از ارزش واقعی حاضر به انعقاد قرارداد شده باشد؛ خیار غبن منتفی است.
• ثالثا غبن باید در حین عقد وجود داشته باشد.
• رابعا حق فسخ ناشی از خیار غبن باید فورا پس از آگاهی از وجود آن، اعمال می شود.

ملاک تشخیص غبن

معیار و ملاک تشخیص غبن فاحش، عرف و عادت است. اگر اختلاف ارزش عوضین عرفا قابل مسامحه باشد، حق فسخی ایجاد نخواهد شد. معمولا تعیین میزان اختلاف بین عوض تعیین شده و ارزش واقعی مورد معامله بر عهده کارشناس رسمی دادگستری است.

نتیجه گیری

خیار غبن به عنوان یکی از موارد حقوقی مهم، به طرفین قرارداد این امکان را می‌دهد که در صورت عدم تعادل و انصاف در معامله، اقدام به فسخ یا تعدیل آن نمایند. این امر به ویژه در شرایطی که یکی از طرفین به دلیل عدم آگاهی یا سوءاستفاده طرف دیگر متضرر شده باشد، بسیار حیاتی است.

با توجه به پیچیدگی‌های حقوقی مرتبط با خیار غبن، توصیه می‌شود که افراد در هنگام مواجهه با چنین مسائلی از مشاوره متخصصان حقوقی بهره ‌مند شوند. دفتر حقوقی دادپویان حامی با تیمی مجرب و متخصص در زمینه حقوق قراردادها و دعاوی حقوقی، آماده ارائه مشاوره و خدمات حقوقی به شما عزیزان است. با اعتماد به دادپویان حامی، از حقوق خود به بهترین نحو ممکن دفاع کنید.