دعوای اضافی از اقسام دعاوی طاری است اما در مقررات آیین دادرسی مدنی از دعوای اضافی برخلاف سایر دعاوی طاری(متقابل، جلب ثالث، ورود ثالث)صحبتی نشده است. در دعوی اضافی، خواهان خواسته جدیدی را که دارد به دعوایی که در سابق مطرح نموده است و در جریان رسیدگی است با وجود شرایطی ضمیمه می نماید. مهلت طرح دعوای اضافی تا پایان اولین جلسه دادرسی است.

دعوای اضافی چیست؟

اضافی در لغت به معنای اضافه نمودن ، افزودن می باشد، در علم حقوق نیز دعوایی با نام دعوای اضافی مطرح می باشد که از معنای لغوی آن اصلاً دور نیست. اصطلاح دعوای اضافی یا دعوای تکمیلی در قانون به کار نرفته است. در رویه عملی دعوای اضافی یا تکمیلی به دعوایی اطلاق می شود که خواهان، پس از اقامه دعوای اصلی، علیه خوانده مطرح می نماید و البته در صورتی دعوای طاری تلقی می شود که با دعوای اصلی مرتبط یا دارای منشأ واحد باشد.

جهت تعریف دعوای اضافی و سهولت در تفهیم مطلب، بهتر است این مورد در قالب مثالی بیان شود:

تصور کنید که شما صاحب ملکی هستید فرد دیگری ملک شما را از دستتان خارج می نماید و شما برای بازپس گرفتن ملک خویش، بایستی دست به دامان قانون شوید و به محکمه رجوع نمایید. دعوایی که شما در چنین مواقعی لازم است در محکمه مطرح نمایید، دعوای خلع ید می باشد. (دعوای خلع ید زمانی مطرح می شود که فردی ملکی را که متعلق به دیگری است از دسترس وی خارج نماید.)

زمانی که شما چنین دعوایی را مطرح می نمایید ممکن است در حین رسیدگی به دعوای شما متوجه شوید، فردی که از وی شکایت نموده اید به غیر از خلع ید ملک شما، در آن ملک بناهایی را نیز ساخته است. در چنین مواقعی شما در ابتدا یک دعوا را در محکمه اقامه نموده اید که در حال رسیدگی است و آن دعوای خلع ید می باشد، و اما حال با مورد دیگری روبرو شده اید که مسلماً تمایل دارید که محکمه به آن مورد نیز رسیدگی نماید. از این رو قانونگذار تدابیری را اندیشیده است؛ قانونگذار در چنین مواقعی به شما اجازه داده است که پس از آنکه، متوجه شدید چنین مورد جدیدی رخ داده است، بتوانید دعوای دوم را به دعوای نخستی که در حال رسیدگی است اضافه نمایید. چنین امری را در قانون به عنوان دعوای اضافی می شناسند. (دعوای دوم را به دعوای نخست اضافه نموده اید.)

انواع دعوای اضافی

دعوای اضافی به دو دسته تقسیم می شود:

• دعوای اضافی عام: در این نوع دعوا خواهان میتواند در دعوی دخل و تصرف نماید،این دخل و تصرف شامل اعمالی همچون تغییر درخواست، افزایش خواسته، کاهش خواسته، تغییر جهت دعوا و … می باشد.
• دعوای اضافی خاص: در این نوع از دعوا، خواهان خواسته جدید و متفاوتی از دعوای اصلی اقامه می نماید.

تفاوت افزایش خواسته با دعوای اضافی:

در نشست قضایی ۱۴۰۰-۸۲۹۲ مورخ ۱۳۹۸/۰۷/۰۴ در استان کردستان  هیئت عالی در پاسخ به این پرسش که آیا افزایش خواسته با دعوای اضافی متفاوت است یا خیر؛ قائل به تفاوت افزایش خواسته  با دعوای اضافی بوده و بیان نموده که «دعوای اضافی دعوایی است مستقل از خواسته طرح شده که در دادخواست موضوع ماده ۴۸ به بعد قانون آیین دادرسی و شرایط و تشریفات مقرر در ماده ۵۱ به بعد ق.آ.د.م تقدیم می گردد و دعوای اضافی فاقد برخی شرایط مندرج در ماده ۹۸ قانون آیین دادرسی مدنی است به طوری که امکان طرح آن در جلسه اول دادرسی و بدون تقدیم دادخواست وجود ندارد و باید در قالب دادخواست مستقل طرح شود؛ زیرا در تغییرات خواسته موضوع ماده ۹۸ قانون آیین دادرسی مدنی همان خواسته مندرج در دادخواست افزایش یافته یا تغییر می کند و یا نحوه دعوا نسبت به آن خواسته تغییر می یابد.»

مهلت طرح دعوای اضافی

دعوای اضافی می بایست تا پایان اولین جلسه دادرسی اقامه شود؛ در پی اقامه دعوای اضافی، چنانچه فرصت ابلاغ دادخواست و وقت جلسه دعوای اصلی، که برای رسیدگی به دعوای اضافی نیز منظور  می شود، و رعایت فاصله مقرر بین روز ابلاغ و روز جلسه وجود داشته باشد، نیازی به  تأخیر جلسه یا تغییر وقت دادرسی نمی باشد. حتی در صورتی که فرصت نیز وجود نداشته باشد و خوانده در جلسه از پیش تعیین شده حاضر و آماده دفاع در برابر دعوای اضافی باشد نیاز به تاخیر جلسه و یا تغییر وقت دادرسی نمی باشد؛ در غیر اینصورت دادگاه جلسه را به تاخیر انداخته تا در جلسه ای که تشکیل خواهد شد به هر دو دعوا، پس از ابلاغ دادخواست و وقت، رسیدگی شود.

مهلت طرح دعوای اضافی

شرایط دعوی اضافی

دعوای اضافی یکی از اقسام دعاوی طاری است، قانونگذار در ماده ۱۷ قانون آیین دادرسی مدنی، شرایط دعاوی طاری را توضیح داده است. دعوای طاری بدین معناست که در زمانی که یک دعوا در حال رسیدگی می باشد، دعوای دیگری از طرف یکی از طرفین دعوا و یا شخص سومی مطرح می شود در چنین مواقعی با وجود شرایطی، رسیدگی به هر دو دعوا با هم صورت می گیرد.

شروط دعاوی طاری عبارتند از:

دعوای دومی که مطرح میشود با دعوای نخست ناشی از یک منشا باشند و یا دعوای دوم با دعوای اصلی(نخست) دارای ارتباط کامل باشد. البته برای اینکه دعوایی، جزء دعاوی طاری شمرده شود، لازم نیست که هر دو شرط فوق را دارا باشد، بلکه وجود هر کدام از این شروط کفایت می نماید. دعوای اضافی نیز یکی از اقسام دعوای طاری است اما دعوا در صورتی عنوان دعوای اضافی را به خود میگیرد که دارای یکی از این شروط(ناشی از یک منشا و یا دارای ارتباط کامل) باشد.

چنانچه دعوای اضافی از یک منشا و یا دارای ارتباط کامل با دعوای اصلی باشد چگونه باید اقدام صورت گیرد؟

• تقدیم دادخواست:  اولین مرحله برای رسیدگی به هر دعوایی تقدیم دادخواست می باشد، و دعوای اضافی نیز از این امر مستثنی نمی باشد و برای شروع رسیدگی در آن به تقدیم دادخواست نیاز است.
• اقامه دعوی از طرف خواهان:  خواهان به فردی گفته می شود که شروع کننده دعوا می باشد و از مطرح نمودن دعوا، قصد دارد که نتیجه ای را از آن خود نماید. در دعوای اضافی نیز، خواهان فردی می باشد که دعوی را در محکمه مطرح می نماید و سپس امر دیگری را متوجه شده است و آن را هم به دعوای نخست خویش اضافه نموده است (در حقیقت خواهان دعوای اول و دوم یک نفر است.)
• اقامه دعوا در مهلت مقرر: قانون گذار به صراحت مهلتی را جهت اقامه دعوای اضافی مطرح ننموده است، اما با وحدت ملاک از مواد ۱۳۵ و ۱۴۱ قانون آیین دادرسی مدنی، مهلت طرح دعوای اضافیتا پایان اولین جلسه دادرسی می باشد.

کدام مرجع جهت رسیدگی به دعوای اضافی صالح می باشد؟

دعوای اضافی زمانی طرح می گردد که دعوایی در حال رسیدگی باشد (دعوای اصلی) و دعوای دیگری که با او در منشا واحد است یا ارتباط کامل دارد، به دعوای نخست اضافه می گردد. از این رو قانونگذار چنین مقرر نموده است که به دعوای اضافی (دعوای دوم) نیز در دادگاهی رسیدگی شود که دعوای اصلی در آن مطرح شده است. دلیل این امر این است که قانونگذار قصد سرعت بخشیدن به روند رسیدگی و پیشگیری از صادر شدن آراء متعارض را داشته است. چرا که اگر بنا باشد دو بار و در دو دادگاه متفاوت و با دو قاضی متفاوت به چنین دعاوی رسیدگی شود، ممکن است قضات مزبور سلیقه‌ای عمل نمایند و هر کدام نظر خود را داشته باشند که در این صورت باعث می شود در یک موضوع واحد آراء متعارضی از یکدیگر صادر شود. و گاهی نیز ممکن است که هر کدام از قضات برای به دست آوردن نتیجه مطلوب به اطلاعات جامع تری نیاز داشته باشند که چنانچه آن اطلاعات در دادگاه دیگری باشد، روند دادرسی نمی‌تواند سرعت لازم را داشته باشد.

بدین جهت قانونگذار مقرر نموده است که به دعاوی طاری که دعوای اضافی نیز از اقسام آن است در همان دادگاه رسیدگی شود که به دعوای اصلی رسیدگی می نماید.

• چنانچه موضوع دعوای اضافی از صلاحیت ذاتی و محلی دادگاه رسیدگی کننده به دعوای اصلی خارج باشد، چه می شود؟

در این حالت  دو فرض مطرح است:

1. موضوع دعوای اضافی خارج از صلاحیت ذاتی دادگاه رسیدگی کننده به دعوای اصلی باشد:

موضوع حائز اهمیتی که بایستی به آن توجه شود این است که اگرچه قانونگذار، پیش بینی نموده است که دعوای اضافی در دادگاهی که به دعوای اصلی رسیدگی می شود طرح گردد اما در صورتی که موضوع دعوای اضافی در صلاحیت ذاتی دادگاه رسیدگی کننده به دعوای اصلی نباشد، دادگاه مزبور اجازه رسیدگی به چنین دعوایی را ندارد و چنانچه چنین پرونده ای به او ارجاع شود، موظف است پرونده را با صدور قرار عدم صلاحیت به دادگاه صالح ارسال نماید. اما گاهی ممکن است، نتیجه دعوای دوم، در تصمیم گیری برای دعوای اصلی تاثیر داشته باشد از این رو قانونگذار مقرر نموده است که رسیدگی به دعوای اصلی تا تعیین تکلیف دعوای دوم موقتاً متوقف گردد.

2. موضوع دعوای اضافی خارج از صلاحیت محلی دادگاه رسیدگی کننده به دعوای اصلی باشد:

استثنایی که قانون برای دعاوی طاری در بحث صلاحیت دادگاه در نظر گرفته، این است که چنانچه دعوایی در زمره دعاوی طاری قرار بگیرد (دارای وحدت منشا یا ارتباط کامل با دعوای اصلی) دادگاه رسیدگی کننده به دعوای اصلی از صلاحیت محلی (صلاحیت دادگاه از حیث موقعیت جغرافیایی) صرف نظر می نماید و حتی اگر از نظر محلی موضوع دعوای اضافی (دعوای دوم) در صلاحیت دادگاه رسیدگی کننده به دعوای نخست نباشد، دادگاه رسیدگی کننده به این موضوع اهمیتی نمی دهد و به هر دو دعوا رسیدگی می نماید.

قابلیت تجدیدنظر و فرجام خواهی در دعوای اضافی به چه صورتی می باشد؟

چنانچه دعوای اصلی و دعوای اضافی هر دو قابلیت تجدید نظر و فرجام را داشته باشند، به صورت معمول تجدید نظر خواهی و فرجام خواهی نسبت به آنها به عمل می آید. اما ممکن است گاهی دعوای اصلی قابلیت تجدید نظر و فرجام را داشته باشد اما دعوای اضافی چنین قابلیتی را دارا نباشد و دعوای اضافی بدین جهت مردود اعلام شود. در چنین مواقعی این امکان وجود دارد که طرف مقابل که درخواست تجدیدنظر یا فرجام را ارائه می دهد در ضمن تقاضاهای مزبور به رد دعوای اضافی نیز اعتراض نماید. دلیل این امر ارتباط کامل یا منشاء واحد دو دعوا با یکدیگر می باشد که سبب می شود صدور یک رای در دیگری تاثیر گذارد.

انواع دعوای طاری

انواع دعوای طاری

دعوایی که پس از اقامه دعوای دیگر (دعوای اصلی) و ضمن رسیدگی به آن، تحت شرایطی که بیان گردید اقامه می شود دعوای طاری نام دارد که شامل انواع مختلفی به شرح ذیل می باشد:

1. دعوای خوانده علیه خواهان (دعوای متقابل)

مطابق با ماده ۱۴۱ قانون آئین دادرسی مدنی خوانده می تواند در مقابل ادعای خواهان، اقامه دعوا نماید. چنین دعوایی در صورتیکه با دعوای اصلی ناشی از یک منشا بوده یا ارتباط کامل داشته باشد، دعوای متقابل نامیده شده و توأماً رسیدگی می شود. دعوای متقابل یکی از دعاوی طاری قابل طرح می باشد که دادخواست آن باید تا پایان اولین جلسه دادرسی تقدیم شود.

2. دعوای خواهان علیه خوانده (دعوای اضافی)

که به تفصیل در نوشته حاضر بررسی گردید و جزء دعاوی طاری به شمار می آید.

3. دعوای ورود ثالث:

دعوای ورود ثالث یکی از دعاوی طاری قابل طرح است که متکی به اراده شخص ثالث است. ورود اختیاری شخص ثالث به دعوای متداعیین اصلی، دعوای ورود ثالث نامیده می شود. لازمه طرح دعوای ورود ثالث، وجود دعوای دیگری به نام دعوای اصلی است که منظور همان دعوایی است که بین متداعیین در جریان است.

اثر استرداد دعوای اصلی در ورود ثالث

در مواقعی که خواهان دعوای اصلی، دعوای خویش را مسترد می نماید خواه به شکل استرداد کلی و یا غیر آن، تکلیف دادگاه در قبال دعوای ورود ثالث چیست؟ در این خصوص می توان گفت؛ مطابق ماده ۱۷ قانون آئین دادرسی مدنی هر  دعوایی که در اثنای رسیدگی به دعوای دیگر از طرف خواهان یا خوانده یا شخص ثالث یا از طرف متداعیین اصلی بر ثالث اقامه شود دعوای طاری نامیده می شود. این دعوا اگر با دعوای اصلی مرتبط یا دارای یک منشا باشد در دادگاهی اقامه می شود که دعوای اصلی در آنجا اقامه شده است و دعوای ورود ثالث ماده ۱۳۰ قانون آئین دادرسی مدنی که از جانب شخص ثالث به طرفیت اصحاب دعوای اصلی اقامه می شود از سنخ همین دعاوی طاری است و با لحاظ ماده ۱۳۰ قانون دعوای ورود ثالث به دو منظور اقامه می شود:

اول اینکه شخص ثالث در موضوع دادرسی اصحاب دعوای اصلی مستقلاً برای خود حقی قائل باشد. در چنین صورتی اگرچه خواهان دعوای اصلی از دعوای خود صرف نظر کند، بنا به اظهار حق استقلالی شخص ثالث دادگاه باید جداگانه به دعوای او رسیدگی کند.

دوم اینکه شخص ثالث خود را در محق شدن یکی از طرفین ذینفع بداند، طرح چنین دعوایی به منظور تقویت یکی از اصحاب دعوا صورت می گیرد و در این صورت است که با استرداد دعوا از ناحیه خواهان دعوای اصلی و با صدور قرار سقوط دعوا به علت اینکه خواهان از دعوا به کلی صرف نظر کرده است، رسیدگی به دعوای ورود ثالث هم منتفی خواهد بود و در این مورد هم دادگاه به صدور قرار رد دعوای ورود ثالث اقدام خواهد کرد.

دعوای هر یک از اصحاب دعوا علیه شخص ثالث (دعوای جلب ثالث)

دعوای جلب ثالث نیز در زمره ی دعاوی طاوی می باشد. هر یک از اصحاب دعوا که جلب شخص ثالثی را لازم بداند، می تواند تا پایان جلسه اول دادرسی جهات و دلایل خود را اظهار کرده و ظرف سه روز پس از جلسه با تقدیم دادخواست از دادگاه درخواست جلب او را بنماید چه دعوا در مرحله نخستین باشد یا تجدیدنظر.

اگر خواهان دعوای اصلی بخواهد جلب ثالث نماید، باید خوانده دعوای اصلی و مجلوب ثالث را به عنوان خواندگان دعوای جلب ثالث قرار دهد و چنانچه خوانده دعوای اصلی بخواهد جلب ثالث کند باید خواهان دعوای اصلی و مجلوب ثالث را خواندگان این دعوی قرار دهد.

با دعاوی اضافی، اقسام و شرایط آن آشنا شدید و مطمئنا یکی از نگرانی های شایعی که اکثر افراد با آن روبرو هستند تا حدی با خواندن مقاله مزبور برطرف میشود، چرا که بسیاری از افراد گمان می نمایند، زمانی که دعوایی را اقامه می نمایند دیگر امکان اینکه امر جدیدی را به آن بیفزایند وجود ندارد و گاهی اتفاق می‌افتد که افراد به دلیل نا آگاهی از طرح چنین دعوایی بسیاری از دعاوی مرتبط با دعوای اصلی شان را که متعاقباً در ضمن رسیدگی به آن آگاه می‌شوند را نادیده می گیرند چرا که روند رسیدگی را بسیار دشوار می دانند. در حالیکه می توان در ضمن دادرسی به یک دعوا به دعاوی دیگری نیز که به آن موضوع مرتبط می باشند، همزمان با آن دعوا و در همان دادگاه رسیدگی نمود که البته شرایط خاص خود را بایستی داشته باشد که توضیح آن گذشت.

البته ناگفته نماند، اگرچه قانون گذار چنین حقی را به خواهان اعطا نموده است، اما به هر حال روند دادرسی با پیچیدگی‌های خاص خود همراه است که بسیاری از آنها به جز دانش حقوقی نیازمند تجربه کافی نیز می باشد از این رو بهتر است در این دعاوی از راهنمایی و مشاوره وکلای با تجربه در این زمینه غافل نشوید.

گروه وکلای دفتر حقوقی بین المللی دادپویان حامی با دارا بودن کادری متخصص و متبحر با تمام توان و تجربه خویش آماده همکاری با شما عزیزان میباشد. با ما در تماس باشید.