اشخاصی که در روند رسیدگی در دیوان عدالت اداری حضور نداشته اند ممکن است به رسیدگی و صدور حکم توسط دیوان و یا به اجرای حکم دیوان اعتراض داشته باشند و حقوق خود را در معرض تضییع ببینند. به این منظور نهاد اعتراض ثالث، ورود ثالث و جلب ثالث در دیوان عدالت اداری پیش بینی شده تا این اشخاص فرصت دفاع و ابراز دلایل خود را داشته باشند.
اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری چیست؟
اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری یکی از روش های اعتراض نسبت به آراء صادر شده است. ممکن است رای دیوان به حقوق اشخاص ثالث خلل وارد کند و موجب تضییع حقوق وی شود. در این صورت ثالث که در هیچ یک از مراحل دادرسی حضور نداشته حق دارد نسبت به رای صادر شده در مهلت مقرر اعتراض نماید.
ماده ۵۷ قانون دیوان عدالت اداری
اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری، در ماده ۵۷ قانون دیوان عدالت اداری پیش بینی شده است. طبق این ماده آرایی که از شعب دیوان بدون دخالت شخص ثالث صادر شده و در ضمن رای صادره به حقوق شخص ثالث خلل وارد گردیده باشد، قابل اعتراض در شعبه رسیدگی کننده به پرونده می باشد.
انواع اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری
اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری به دو صورت پیش بینی شده است:
- اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری که در ماده ۵۷ قانون دیوان عدالت اداری به امکان اعتراض شخص ثالث به رای صادره از دیوان عدالت اداری اشاره نموده است.
- اعتراض ثالث اجرایی در دیوان عدالت اداری که در ماده ۱۱۶ قانون دیوان عدالت اداری مقرر گردیده، در مواردی که اجرای حکم قطعی از اختیار محکوم علیه خارج و یا موکول به تمهید مقدماتی از سوی مرجع دیگری غیر از محکوم علیه باشد و مرجع اخیر در جریان دادرسی وارد نشده باشد، مرجع یاد شده می تواند به رای صادره اعتراض نماید.
مهلت اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری
اعتراض ثالث اصلی به رای دیوان عدالت اداری و اعتراض ثالث اجرایی در دیوان، دارای مهلت می باشند که به شرح ذیل توضیح خواهیم داد:
- مهلت طرح دعوای اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری دو ماه از تاریخ اطلاع ثالث است که اثبات این امر به عهده معترض است.
- مهلت اعتراض ثالث اجرایی در دیوان عدالت اداری ظرف یک ماه از تاریخ اعلام رای جهت اجرا به دستگاه اجرایی یا سازمانی که طرف شکایت نبوده ولی اجرای رای موکول به تمهید مقدماتی از سوی اداره مذکور می باشد.
شرایط اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری
برای طرح دعوای اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری باید شرایط ذیل وجود داشته باشد:
- صدور رای قطعی: اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری نسبت به رای قطعی قابل اعمال است هر چند این موضوع در قانون به صراحت اعلام نشده ولی جون رای غیرقطعی ممکن است تغییر یابد لذا اعتراض ثالث فقط به رای قطعی قابل اعمال است. در صورتی که هنوز رای صادر نشده می توان ورود ثالث در دیوان عدالت اداری مطرح نمود. همچنین در مواردی که شکایت شاکی در دیوان عدالت اداری رد شده باشد، اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری قابل پذیرش نیست.
- شخص ثالث دخالتی در رای صادره نداشته باشد: شخصی که به عنوان ثالث در دیوان عدالت اداری اعتراض می نماید نباید با عناوینی مانند جلب ثالث در دیوان عدالت اداری دخالت نموده باشد.
- ثالث ذینفع باشد: ثالث ذینفع شخصی است که رای صادره از شعب دیوان به حقوق وی خلل وارد آورد.
- رعایت مهلت قانونی: اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری برخلاف اعتراض شخص ثالث در قانون آئین دارسی مدنی مقید به مهلت می باشد. که برای طرح دعوا باید این مهلت رعایت شود.
چه اشخاصی می توانند اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری را ثبت کنند؟
- اولین ملاک برای استحقاق حق اعتراض، عدم حضور شخص معترض در روند رسیدگی است. شخصی که خود یا نماینده اش در رسیدگی حضور داشته باشد، در صورتی که رأی صادره را مخل حق خود بداند می تواند از سایر امکانات دفاعی نظیر تجدیدنظر خواهی یا اعاده دادرسی استفاده نماید.
- دومین ملاک، احتمال تضییع حق از شخص معترض است. اگر مفاد رأی و یا نحوه اجرا اخلالی در حقوق شخص ثالث ایجاد نکرده باشد، نمی تواند اعتراض خود را پیگیری نماید. در همین راستا شعبه ۲۹ دیوان عدالت اداری در مورد اعتراضی که نسبت به حکم رد شکایت از جانب ثالث به عمل آمده بود، قرار رد صادر نموده است.
- دستگاههای دولتی هم می توانند به عنوان معترض ثالث اقامه دعوا نمایند. این موضوع از اطلاق ماده ۵۷ قانون دیوان عدالت اداری قابل استنباط است.
با توجه به تخصصی بودن موضوع اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری بهتر است پیش از هر گونه اقدامی با وکیل دیوان عدالت اداری مشاوره های لازم را داشته باید.
اعتراض ثالث به دستور موقت در دیوان عدالت اداری
با وجود اینکه صدور دستور موقت در دیوان عدالت اداری ممکن است باعث نقض حقی از ثالث شود با عنایت به استثنایی بودن حق اعتراض ثالث و عدم پیش بینی در قانون، این امر امکان پذیر نمی باشد. باتوجه به ماده ۵۷ قانون تشکیلات و آئین رسیدگی دیوان عدالت اداری و تبصره ۲ همان ماده صرفا آرای صادر شده از شعب دیوان و اجرای رأی می تواند مورد اعتراض قرارگیرد.
مرجع رسیدگی به اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری
اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری در شعبه صادرکننده رای قطعی رسیدگی می شود. اگر رای صادره در شعبه بدوی قطعی شده باشد، مرجع رسیدگی همان شعبه بدوی خواهد بود و چنانچه رای مورد اعتراض از شعبه تجدیدنظر صادر شده باشد، در شعب تجدیدنظر رسیدگی می شود.
آیا اعتراض ثالث مانع اجرای حکم است؟
به طور کلی آرایی که در دیوان صادر می شوند، پس از قطعیت لازم الاجرا هستند و اعتراض و یا اعاده دادرسی در دیوان عدالت اداری مانع اجرای حکم نمی باشد. درخصوص اعتراض ثالث اصلی در دیوان عدالت اداری، این امر مانع از اجرای حکم نیست مگر با حصول ۳ شرط:
- احراز احتمال ورود خسارت غیرقابل جبران
- تقاضای معترض
- موافقت رئیس دیوان
در این صورت شعبه رسیدگی کننده دستور توقف عملیات اجرایی را صادر می کند. درمورد اعتراض شخص ثالث به اجرای حکم با توجه به ماهیت آن، زمانی که نهاد دولتی که مسئولیت اجرای حکمی را دارد به اجرای آن معترض باشد، عملا اقدامی نمی کند و اجرای حکم منتفی می باشد.
تفاوت اعتراض موضوع ماده ۵۷ با اعتراض موضوع ماده ۱۱۶ دیوان عدالت اداری
- اعتراض موضوع ماده ۵۷ نسبت به رای قطعی صادره بوده و هر شخص حقیقی یا حقوقی ذینفع می تواند به عنوان ثالث اعتراض نماید. در حالی که در ماده ۱۱۶ قانون دیوان عدالت اداری صرفا این اختیار به دستگاه اجرایی یا سازمان هایی داده شده است که طرف شکایت نبوده اند.
- مهلت اعتراض در ماده ۵۷ قانون دیوان عدالت اداری، دو ماه از تاریخ اطلاع ثالث می باشد اما مهلت اعتراض موضوع ماده ۱۱۶ یک ماه از تاریخ اعلام رای جهت اجرا می باشد.
- در اعتراض موضوع ماده ۵۷ قانون دیوان عدالت اداری، اگر رای در شعب بدوی قطعی شده باشد مرجع رسیدگی به اعتراض همان شعبه بدوی است که پس از رسیدگی و صدور حکم می توان از آن تجدیدنظرخواهی نمود. اما رای صادره در خصوص اعتراض موضوع ماده ۱۱۶، قطعی می باشد.
- اعتراض موضوع ماده ۵۷ قانون دیوان عدالت اداری موجب توقف اجرای حکم نمی شود، اما اعتراض موضوع ماده ۱۱۶ قانون دیوان عدالت اداری موجب توقف اجرای رای می گردد.
نحوه ثبت اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری
اعتراض ثالث باید به موجب دادخواست و رعایت تمامی قواعد حاکم بر طرح شکایت در دیوان عدالت اداری به عمل آید. برای ثبت اعتراض ثالث در دیوان عدالت اداری باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه نمائید. شخص معترض مکلف است هر دو طرف دعوای اصلی را مخاطب اعتراض خود قرار دهد. درغیر این صورت براساس رویه دیوان، قرار رد شکایت صادر می شود. همچنین برای اعتراض به دادنامه های مختلف نیاز به تنظیم دادخواست های جداگانه است و نمی توان ضمن یک دادخواست نسبت به دادنامه های مقصود اعتراض نمود.
ورود ثالث در دیوان عدالت اداری به چه معنایی است؟
ورود در اصطلاح حقوقی به معنای اضافه شدن به اصحاب دعوایی است که طرح شده و در حال رسیدگی است، از طریق راهی که قانون مشخص کرده، ثالث نیز به شخصی اطلاق می شود که فعلا جزو طرفین اصلی دعوی نیست. بنابراین ورود ثالث به معنی اضافه شدن قانونی شخصی به دعوی یا شکایت مطروح در دیوان عدالت اداری می باشد.
ورود ثالث در دیوان عدالت اداری با چه هدفی صورت می گیرد؟
شخصی که جزو اصحاب اصلی دعوی نیست ممکن است یکی از اهداف زیر را مدنظر داشته باشد:
الف) ادعای حقی مستقل برای خود
شخص ثالث ممکن است در شکایت مطروحه برای خود به صورت مستقل حقی قائل باشد و به جهت دستیابی به آن حق به جای آنکه به طور جداگانه اقدام به ثبت شکایت نماید، وارد دعوی طرح شده می شود و دلایل و مدارک خود را ارائه می نماید.
ب) ذی نفع بودن در محق شدن یکی از طرفین
امکان دارد شخص ثالث به طور مستقیم در شکایت مطروح ذی نفع نباشد اما از محق شدن یکی از طرفین منتفع شود. در این فرض شخص ثالث با ورود به شکایت طرح شده و ابراز ادله و دفاعیت به احراز حقانیت یکی از طرفین کمک می کند تا خود نیز به تبع آن نفع ببرد. به همین سبب این اقدام به عنوان ورورد ثالث تبعی نیز شناخته می شود.
ج) جلوگیری از آثار رأی تایید شده
زمانی که شخص ثالث به صورت مستقل و یا تبعی برای خود در شکایت مطروحه حقی قائل نیست اما رسیدگی در آن موضوع و صدور رأی به نفع یکی از اصحاب در آینده می تواند مخل حقوق وی باشد می تواند وارد شکایت مطروحه شده و دلایل خود را ارائه دهد.
ورود ثالث از طرف چه اشخاصی قابل پذیرش است؟
به صورت کلی و با توجه به اهدافی که برای ورود ثالث بیان شد تنها اشخاصی می توانند اقدام به چنین کاری نمایند که به نحوی ذی نفع در شکایت مطروح باشند. با این وجود منظور از شخص، اشخاص حقوقی حقوق عمومی را شامل نمی شود.
صلاحیت دیوان عدالت اداری محدود به شکایت مردم و اشخاص حقوقی حقوق خصوصی از مراجع و نهادهای دولتی و عمومی است. به همین دلیل اشخاص حقوقی حقوق عمومی نمی توانند برای دستیابی به منافع خود چه به عنوان شاکی و چه به عنوان وارد ثالث در موضوع شکایت داخل شوند. در همین راستا شعبه ۷ دیوان عدالت اداری رأیی صادر نموده با این مضمون که ” درخصوص شکایت بانک ملی در پرونده و تحت عنوان وارد ثالث، با توجه به این که اداره مزبور از جمله ادارات دولتی محسوب می شود و برابر ماده ۱ قانون تشکیلات و آئین دادرسی دیوان عدالت اداری و اصل ۱۷۳ قانون اساسی این مرجع جهت رسیدگی به شکایات مردم از تظلمات دولت تاسیس شده، لذا با توجه به مراتب مزبور و دولتی بودن وارد ثالث دراجرای ماده ۱۷ قانون ذکر شده قرار رد شکایت صادر می شود.”
لازم به ذکر است در رویه رسیدگی در دیوان در مواردی نیز با استدلال های مختلف ورود واحدهای دولتی به عنوان ثالث پذیرفته شده است اما همانطور که گفته شد این امر برخلاف فلسفه تشکیل دیوان عدالت اداری می باشد.
مهلت ورود شخص ثالث در دیوان عدالت اداری
مهلت ورود شخص ثالث در دیوان عدالت اداری نسبت به شکایت مطروحه تا زمانی است که رأی صادر نشده است. پس از اعلام ختم دادرسی و صدور رأی به جای ورود ثالث، نهاد اعتراض ثالث پیش بینی شده است.
هرچند که صراحت قانونی در این خصوص وجود ندارد اما با توجه به موردی که ذکر شد شعبه دوم تشخیص دیوان عدالت اداری با این استدلال که یکی از شعب در پرونده موضوع تقاضای ورود ثالث اعلام ختم رسیدگی کرده است و دادنامه صادر نموده، طرح دعوی را فاقد جایگاه قانونی دانسته و به لحاظ عدم قابلیت استماع قرار رد آن را صادر نموده است.
ورود ثالث در هیات عمومی دیوان عدالت اداری
در مورد شکایاتی که در صلاحیت هیات عمومی دیوان عدالت اداری قرار می گیرد، رسیدگی به درخواست های ورود ثالث نیز در صلاحیت این هیات خواهد بود.
نحوه طرح دعوای ورود ثالث در دیوان عدالت اداری
شخصی که می خواهد در دیوان عدالت اداری وارد دعوی مطروح شود می باید تمامی قواعد و الزاماتی که راجع به طرح شکایت در دیوان عدالت اداری پیش بینی شده است را رعایت نماید چرا که موقعیت شاکی را در پرونده طرح شده دارد.
دادخواست ورود ثالث تا قبل از اعلام ختم دادرسی به شعبه رسیدگی کننده به موضوع شکایت اصلی تقدیم می گردد.
موارد رد دادخواست ورود ثالث در دیوان عدالت اداری
دادخواست ورود ثالث ممکن است به دلیل یکی از موارد زیر رد شود:
- عدم رعایت شرایط ثبت دادخواست
- ثبت دادخواست ورود ثالث پس از اعلام ختم دادرسی
- عدم احراز ذی نفع بودن متقاضی
به طور عام زمانی که شخصی اقدام به ثبت دادخواست می نماید می بایست در به دست آوردن خواسته ذی نفع باشد. شخص ثالث هم زمانی می تواند وارد دعوی مطروح شود که اسباب ذی نفع بودن خود را در موضوع شکایت اعلام یا اثبات کند.
۴-عدم ارتباط خواسته وارد ثالث با شکایت طرح شده.
ممکن است با وجود رعایت تمامی شرایط ثبت دادخواست و ذی نفع بودن متقاضی ، خواسته شخص ثالث با موضوع شکایت طرح شده ارتباط نداشته باشد در این حالت رسیدگی توامان به دادخواست شخص ثالث با شکایت اصلی ، منطقی و قانونی نمی باشد.
البته باید توجه داشت که در این فرض شخص ثالث می تواند به طور مستقل اقدام به طرح شکایت نماید.
جلب ثالث در دیوان عدالت اداری به چه معنایی است؟
جلب در اصطلاح حقوقی به این معنی است که شخصی را از راه قانونی به محاکمه دعوت کنند. ثالث نیز در دعاوی حقوقی به اشخاصی اطلاق می شود که فعلا جزو طرفین دعوی یعنی خواهان- خوانده / شاکی- مشتکی عنه محسوب نمی شود. بنابراین جلب ثالث به مفهوم دعوت قانونی شخصی غیر از اصحاب دعوی به محاکمه و رسیدگی است.
دلایل طرح دعوای جلب ثالث در دیوان عدالت اداری
دعوت به محاکمه از اشخاص ثالث ممکن است به یکی از دلایل زیر باشد:
الف) شخصی که اختیار جلب ثالث را دارد ممکن است لازم بداند که علاوه بر طرف مقابل شخص دیگری نیز که به صورت جداگانه در موضوع شکایت باعث تضییع حقوق وی شده است محکوم شود. دراین حالت شخص مذکور به دادرسی جلب می گردد.
ب) محکومیت همراه مشتکی عنه در برابر شخص جالب:
در این حالت شخص ثالث به این منظور جلب می شود که همواره با طرف دیگر به عنوان اصحاب دعوی محکوم می شود تا در آینده نتواند علیه شخص جلب کننده مجددا شکایت طرح کند و رأی صادر شده نسبت به وی نیز دارای اثر باشد.
ج) تقویت موضع جلب کننده:
ممکن است محکومیت شخص جلب شده برای جلب کننده مهم نباشد اما حضور وی و دفاعیاتی که در پرونده مطرح می کند باعث شود موضع شخص جلب کننده علیه طرف شکایت اصلی تقویت شود لذا جلب ثالث به منظور کمک به اثبات ادعای جلب کننده نیز صورت می گیرد.
چه اشخاصی می توانند شخص ثالث را جلب کنند؟
جلب ثالث به دادرسی در رسیدگی های دیوان عدالت اداری از طرف ۳ شخص ممکن است:
اول: شخصی که شکایت را طرح کرده می تواند در مهلت قانونی اشخاصی را که حضور آنها را در دادرسی لازم می داند با تقدیم دادخواست جلب نماید.
دوم: مرجع یا نهادی که موضوع شکایت متوجه او است در صورتی که تشخیص دهد شخص حقیقی یا حقوقی دیگری در شکایت طرح شده موثر است یا نیازمند اخذ توضیح از شخصی غیر از شاکی است می تواند دادخواست جلب ثالث مورد نظر خود را به شعبه تقدیم کند.
سوم: شعبه رسیدگی کننده در مورد درخواست شاکی یا طرف شکایت و یا زمانی که روسا تشخیص می دهند اخذ توضیح از شخص حقیقی یا حقوقی موثر در کشف حقیقت است می تواند اقدام به اخذ توضیح از ثالث نماید. در این حالت ثبت دادخواست نیاز نیست و شخصی که از وی توضیحاتی اخذ می شود به عنوان مجلوب ثالث دعوت نمی شود بلکه صرفا برای ادای توضیح حضور پیدا می کند.
مهلت ثبت دادخواست جلب ثالث در دیوان عدالت اداری تا چه زمانی است؟
قانونگذار نسبت به افراد مختلفی که اختیار جلب ثالث را دارند مهلت های متفاوتی را در نظر گرفته است.
- شاکی یا ثبت کننده دادخواست بدوی می تواند همزمان با دادخواست اصلی و یا حداکثر ظرف ۳۰ روز از ثبت دادخواست اصلی تقاضای جلب ثالث موردنظر خود را ثبت کند.
- طرف شکایت مکلف است تا نسبت به موضوع شکایت پاسخ کتبی خود را ارسال کند. در فرضی که طرف شکایت قصد جلب ثالثی را داشته باشد می بایست دادخواست خود را ضمن پاسخ کتبی به شکایت تقدیم شعبه نماید.
- زمانی که دادرس شعبه تشخیص می هد که نیاز به استماع اظهارات شخصی دارد هر زمان که بخواهد می تواند شخص موردنظر خود را دعوت نماید و یا از طریق ابلاغیه اقدام به اخذ توضیح نماید چراکه در این حالت شخص موردنظر به عنوان مجلوب ثالث شناخته نمی شود و تا زمان صدور رأی این امکان برای دادرس در شعبه وجود دارد.
مرجع صالح برای ثبت دادخواست جلب ثالث در دیوان عدالت اداری
جلب ثالث باید به موجب دادخواست صورت گیرد و تمامی قواعدی که برای طرح شکایت در دیوان عدالت اداری پیش بینی شده است رعایت شود. اصولا به این دلیل که جلب ثالث مرتبط با شکایت اصلی است در همان مرجع رسیدگی می شود. بنابراین دادخواست جلب ثالث نیز به شعبه رسیدگی کننده تقدیم می گردد.
نمونه رای جلب ثالث دیوان عدالت اداری
نمونه اول:
رأی نخست درباره همزمانی طرح پرونده در هیأت عمومی و رسیدگی شعبه جلب ثالث می باشد. همانطور که گفته شد قانونگذار مهلت های خاصی برای ثبت دادخواست جلب ثالث درنظر گرفته است و مرجع صالح رسیدگی را شعبه بدوی رسیدگی کننده به شکایت اصلی تعیین نموده است. با این حال زمانی که شکایت و پرونده اصلی در هیأت عمومی دیوان عدالت اداری طرح شده است امکان جلب ثالث و رسیدگی به آن به موجب رأی شعبه تشخیص دیوان عدالت اداری در شعبه بدوی وجود دارد.
نمونه دوم:
نظر به اینکه شخص ثبت کننده دادخواست باید دارای سمت باشد و یا نماینده از طرف شخص صالح به شکایت باشد، زمانی که وکیل قصد طرح شکایت علیه ثالث را در روند رسیدگی دارد باید در وکالتنامه اختیار جلب ثالث تصریح شده باشد. در غیراین صورت به دلیل عدم احراز سمت، مورد از موارد رد شکایت می باشد.
پیچیدگی‌های دادرسی در دیوان عدالت اداری و حساسیت دعاوی مرتبط با اشخاص ثالث، حضور یک وکیل متخصص پایه یک را به یک ضرورت تبدیل می‌کند.
دفتر حقوقی دادپویان حامی با بهره‌گیری از تیمی از وکلای متخصص و با تجربه در زمینه دعاوی دیوان عدالت اداری، آماده ارائه خدمات جامع حقوقی به شماست.
خدمات ما در دفتر حقوقی دادپویان حامی شامل موارد زیر است:
- مشاوره حقوقی تخصصی برای تشخیص دقیق نوع دعوا (اعتراض، ورود یا جلب ثالث).
- تنظیم دادخواست حرفه‌ای و منطبق با آخرین قوانین و رویه های دیوان.
- قبول وکالت شما در تمام مراحل دادرسی و پیگیری مستمر پرونده.
جهت بهره مندی از خدمات حقوقی تخصصی این مجموعه می توانید از طریق شماره های مندرج در وب سایت با ما در تماس باشید.
