ثمنیه اعیانی
در صورتی که هریک از زوجین فوت کند نفر باقی مانده وارث وی محسوب می شود و از ماترک به جای مانده از او اعم از اموال منقول و غیر منقول ارث می برد.در خصوص زن و مرد در ارث بری تفاوتی به لحاظ شرعی و قانونی وجود دارد به این صورت که زوجه برخلاف زوج تنها از قیمت اموال غیر منقول ارث می برد. در این مقاله به مبحث ثمنیه اعیانی و مسائل پیرامون آن خواهیم پرداخت.
ثمنیه اعیانی چیست؟
ازجمله آثار نکاح دائم ارث بری زوجین از یکدیگر به واسطه رابطه سببی می باشد. قانون مدنی در ماده ۹۴۶ و همچنین ۹۴۸ به مبحث ارث زوجین پرداخته است.براساس ماده ۹۴۶ قانون مدنی:زوج از تمام اموال زوجه ارث می‌برد و زوجه در صورت فرزنددار بودن زوج یک هشتم از عین اموال منقول و یک هشتم از قیمت اموال غیرمنقول اعم از عرصه و اعیان ارث می‌برد در صورتی که زوج هیچ فرزندی نداشته باشد سهم زوجه یک چهارم از کلیه اموال به ترتیب فوق می‌باشد.
تبصره (الحاقی ۱۳۸۹/۵/۲۶) – مفاد این ماده در خصوص وراث متوفایی که قبل از تصویب آن فوت کرده ولی هنوز ترکه او تقسیم نشده است نیز لازم‌الاجرا است.
ماده ۹۴۶ قانون مدنی، در واقع به بیان پرداخت بهای اموال غیرمنقول اعم از عرصه و اعیان پرداخته است ، در واقع ثمنیه اعیانی به این معناست که زوجه در صورت دارا بودن فرزند برخلاف اموال منقول فقط از یک هشتم قیمت اموال غیرمنقول زوج اعم از عرصه و اعیان ارث می برد و در خصوص اموال غیرمنقول قاعده بر این است که زوجه از عین بهره مند نمی شود مگر اینکه براساس ۹۴۸ قانون مدنی وراث از پرداخت قیمت اموال غیر منقول به زوجه خودداری کنند که در این صورت زوجه می تواند حق خود را از عین دریافت نماید.
نکته : براساس تبصره ماده ۹۴۶ قانون مدنی، در صورتی که زوجی فوت نماید و هنوز ماترک وی تقسیم نشده باشد زوجه از قیمت عرصه و اعیان ارث می برد نه فقط قیمت عین.
نکته: عرصه به معنای زمین است و اعیان بنایی است که بر روی عرصه توسط عمل انسان ساخته شده است و منظور از اشجار درخت و اصله هایی است که بر روی زمین می باشد خواه به واسطه عمل انسان ایجاد شده باشد یا نشده باشد.
فلسفه پرداخت ثمن اعیان
در خصوص تعیین قیمت اموال غیر منقول به عنوان ارث زن برخی بیان داشته اند که فلسفه آن جلوگیری از تسلط شوهر دوم زن یا خانواده زن بر اموال شوهر بعد از فوت او به عنوان بیگانه می باشد.
عدم پرداخت قیمت عرصه واعیان به زوجه
درخصوص اینکه در صورت عدم پرداخت بهای اموال غیر منقول زوجه می تواند مالک شود یا خیر نظرات متفاوتی وجود دارد و برخی قائل به این امر هستند که زوجه تحت هیچ شرایطی مالک عین نشده و مقصود از ماده ۹۴۸ قانون مدنی،وانایی زوجه برای الزام وراث به فروش اموال غیر منقول از طریق مراجع قضایی برای دست یابی به حق خود می باشد در مقابل عده ای معتقدند که تبصره ماده مطلقا به بیان موضوع استیفای حق زوجه از اموال غیر منقول در صورت استنکاف وراث از پرداخت وجه پرداخته است و زوجه می تواند یا الزام وراث را از طریق فروش خواستار باشد یا اینکه نسبت به دریافت سند مالکیت اقدام نماید و یا نسبت به دریافت گواهی مالکیت اقدام نموده که در این صورت سند مالکیت سایر وراث شش دانگ کامل نبوده و به استثنا ثمن اعیانی صادر می شود .رأی وحدت رویه ای براساس نظر دوم صادر شده است که در قسمت بعد آن را بیان می نماییم.
نکته: زوجه در صورت امتناع وراث از پرداخت ثمن اعیانی نمی تواند حق خود را از سایر ماترک یا اموال اختصاصی وراث استیفا نماید. این مهم در ماده ۹۴۸ قانون مدنی بیان شده است.براساس این ماده:«هرگاه در مورد ماده قبل ورثه از اداء قیمت ابنیه و اشجار امتناع کند ، زن می تواند حق خود را از عین آنها استیفاء نماید.»
رای وحدت رویه درخصوص ثمنیه اعیانی
در اجرای شق ۲ ماده ۹۹ قانون دفاتر اسناد رسمی و کانون سردفتران و دفتریاران، اینک موضوعی که در کمیسیون وحدت رویه مطرح و منجر به اظهار نظر گردیده و به موجب نامه شماره ۹۳ / ۵۶۷۸۱ مورخ ۹۳ / ۶ / ۹ رئیس گروه امور حقوقی سازمان ثبت مورد تأیید معاونین و مشاورین سازمان ثبت اسناد و املاک کشور قرار گرفته و یا منصرف از نظر کمیسیون منجر به اظهارنظر گردیده است جهت اطلاع و رعایت مفاد آن ذیلا ابلاغ می شود.
با عنایت به اصلاح مواد ۹۴۶ و ۹۴۸ قانون مدنی و افزایش سهم الارث زوجه به بهای عرصه و اعیان آیا درج نام زوجه در عداد فروشندگان ماترک غیر منقول در هر یک از حالاتی که اقرارنامه وصول بهای ثمنیه عرصه و اعیان وجود داشته یا اینکه زوجه بهای آن را دریافت نداشته است، ضروری است؟
استثناء نمودن بهای ثمنیه عرصه و اعیان در چه موردی الزامی است؟
مطابق مواد ۹۴۶ و ۹۴۸ اصلاحی قانون مدنی و تبصره یک و دو ماده ۱۰۵ آیین نامه اصلاحی قانون ثبت اسناد و املاک، در صورتی که نسبت به سهم الارث زوجه سند مالکیت صادر گردیده باشد، قید نام زوجه به عنوان احدی از معاملين الزامی است.
لکن در حالتی که سند مالکیت صادر نگردیده و اقرارنامه وصول سهم الارث زوجه از مورد معامله ارائه گردد با قید مراتب ذیل سند تنظیمی و در صورت عدم ارائه اقرارنامه، تنظیم سند انتقال با استثناء سهم الارث زوجه از مورد معامله، بلامانع می باشد.
در صورت پرداخت ثمن اعیانی به زوجه در گذشته آیا ائ می تواند مطابق اصلاحیه جدی بهای عرصه را نیز مطالبه کند؟
همانطور که در قسمت بالا اشاره کردیم ملاک پرداخت بهای اموال غیر منقول به زوجه زمان فوت مورث می باشد و در صورتی که زمان فوت زوج قبل از اصلاحیه باشد و زوجه با اقرار نماید که ثمن عین را دریافت نموده است نمی تواند براساس اصلاحیه جدی نسبت به دریافت بهای عرصه اقدام نماید. اما اگر زوجه اقرارنامه ثمن اعیانی را ارائه نداده باشد و تا زمان تصویب مقرره جدید هنوز ارث زوج بین وراث تقسیم نشده باشد وی می تواند با استناد به تبصره ماده ۹۴۶ نسبت به دریافت قیمت عرصه و اعیان اقدام نماید.
شیوه صدور سند مالکیت توسط اداره ثبت در خصوص اعیان از بین رفته پس از فوت مورث
اکنون ادارات ثبت در همه موارد صدور اسناد مالکیت سهم الارث وراث را با در نظر گرفتن حق زوجه صادر و تسلیم میدارند و اصلح همین شیوه اقدامی اداره ثبت است و نظر کمیسیون ماده ۱۲ و یا گواهی مالیاتی متوفی که عدم وجود اعیان نیز در آن قید شده باشد ملاک عمل قرار نداده و رعایت جانب احتیاط را در خصوص حق زوجه امری ضروری و لازم میدانند زیرا وجود با عدم وجود اعیان بر روی زمین در زمان فوت متوفی مطرح است نه در زمان صدور رأی کمیسیون ماده ۱۲ و یا گواهی مالیاتی، چون ممکن است فاصله زمان فوت مالک تا اخذ مدارک مذکور مدت طولانی بوده و اعیان به طریقی از بین رفته باشد و صدور اسناد مالکیت سهمالارث بدون استثنای سهم زوجه موجبات تضییع حق نامبرده را فراهم خواهد ساخته نماید.ثبت انتقال قهری به نام ورثه در دفتر املاک مجانی است و حق الثبت به آنان تعلق نمیگیرد.
سخن پایانی
زوجه در صورت دارا بودن فرزند برخلاف زوج تنها از قیمت اموال غیرمنقول اعم از عرصه و اعیان ارث می برد که از آن تحت عنوان ثمنیه اعیانی یاد می شود البته با توجه به مقرره جدید ثنمیه عرصه و اعیان صحیح تر می باشد و در صورتی که زوجه فرزند نداشته باشد ربع بهای عرصه و اعیان متعلق به وی خواهد بود.
آیا این نوشته برایتان مفید بود؟
