استرداد لاشه چک

استرداد لاشه چک یکی از دعاوی مطروحه درخصوص چک می باشد که از سوی صادرکننده بنا به عللی از قبیل امانی بودن، ضمانتی بودن و عدم ایفای تعهد قراردادی علیه دارنده مطرح می شود. چک اصولا به عنوان وسیله پرداخت مورد استفاده اشخاص قرار می گیرد؛ اما بعضا این سند به منظور دیگری غیر از پرداخت صادر می شود؛ مثل صدور چک به عنوان ضمانت یا امانت یا حسن انجام کار. در این موارد اصل چک باید به صادر کننده مسترد شود و در صورتی که دارنده از تسلیم آن امتناع نماید، صادرکننده می تواند با طرح دعوای استرداد لاشه چک ، الزام دارنده را از دادگاه صالح بخواهد.

لاشه چک چیست؟

لاشه چک اصطلاحی است بین بازاریان و تجار در مورد چکی که وجه آن نقدا یا به وسیله دیگری توسط صادرکننده یا ظهرنویس یا ضامن پرداخت شده است و چک در دست دارنده در حکم لاشه محسوب می شود.

استرداد چک چیست؟

استرداد چک به معنی عودت چک از سوی دارنده به صادرکننده می باشد. در صورتی که صادرکننده یا ظهرنویس یا ضامن وجه چک را پرداخت نماید اما چک هنوز در دست دارنده باشد ملزم به استرداد آن می باشد. وجود لاشه چک در ید صادرکننده حکایت از پرداخت وجه چک و ایفای تعهد از جانب وی می باشد. برای عدم جریمه بابت تاخیر چک حتما بخش خسارت تاخیر تادیه چک بعد از پنج سال را

موارد طرح دعوای استرداد لاشه چک

موارد طرح دعوای استرداد لاشه چک از سوی صادرکننده به شرح ذیل می باشد:

• استرداد چک ضمانتی: یکی از مواردی که منجر به طرح دعوای استرداد لاشه چک می گردد این است که صادرکننده ادعا می نماید چک را به عنوان ضمانت به دارنده داده است. ارائه چک به عنوان ضمانت یا تضمین حسن انجام کار میان اشخاص بسیار رایج است. در صورتی که موضوع ضمانت منتفی شود، چک باید به صادرکننده آن مسترد شود.
• استرداد چک قراردادی: یکی دیگر از جهات دعوای استرداد لاشه چک از از بین رفتن قراردادی می باشد که طرفین منعقد نموده بودند. یکی از روش های پرداخت تعهدات ناشی از قرارداد، صدور چک است؛ اگر قراردادی که برای ایفاء تعهدات ناشی از آن، سند تجاری صادر شده به هر نحو (اقاله، فسخ، انفساخ) منحل شود، چک باید به صادر کننده بازگردد. در این صورت با انحلال قرارداد، تعهد ناشی از آن نیز بالتبع از بین رفته و موجبی برای بقای چک در اختیار دارنده وجود نخواهد داشت.
• استرداد چک امانی: دعوای استرداد لاشه چک به جهت امانی بودن یکی دیگر از مواردی است که می توان بر آن مبنا دادخواست استرداد لاشه چک را ارائه نمود. وفق ماده ۶۷۴ کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی هر گاه اموال منقول یا غیر منقول یا نوشته‌هایی از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای وکالت یا هر کار با اجرت یا بی‌اجرت، به کسی داده شده و بنا بر این بوده است که اشیاء مذکور، مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیاء نزد او بوده آنها را به ضرر مالکین یا متصرفین آنها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نماید به حبس از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.

یکی از مصادیق تصاحب یا استعمال چک امانی به ضرر مالک، ارائه چک به بانک یا هرگونه اقدام جهت وصول چک برگشتی خواهد بود.

به حکم قانون کاهش حبس تعزیری مصوب ۱۳۹۸، میزان مجازات مقرر در این ماده به سه ماه تا یک سال و نیم حبس تقلیل یافته است.

• تحصیل برائت ذمه توسط صادرکننده: چنانچه صادرکننده چک به هر نحو (پرداخت، تهاتر، تبدیل تعهد و …..) برائت ذمه حاصل کند، اصل چک باید به صادرکننده مسترد شود.
• صدور چک برای انجام عملی: اگر چک در ازاء انجام عملی از سوی طرف مقابل صادر شده باشد و آن عمل انجام نشود، چک باید به صادر کننده مسترد شود.

اهمیت طرح دعوای استرداد لاشه چک

دعوای استرداد لاشه چک علیه دارنده بدون حسن نیت از اهمیت خاصی برخوردار است. بدین جهت که وجود چک در دست دارنده بیانگر مدیونیت صادرکننده است، بنابراین در صورتی که صادرکننده واقعا مدیون نباشد باید چک را پس بگیرد. با وجود چک در دست دارنده، او این امکان را دارد تا برای مطالبه وجه چک اقدام نماید؛ در حالی که واقعا مستحق دریافت نیست.

دعوای استرداد لاشه چک می تواند به دو صورت مطرح شود:

• دعوای استرداد لاشه چک به عنوان دعوای مستقل

دعوای استرداد لاشه چک به عنوان دعوای مستقل بدین معناست که صادرکننده دادخواست استرداد لاشه چک برگشتی را به جهات فوق الذکر علیه دارنده مطرح می نماید. و با توجه به مدارک و دلایلی که ارائه می دهد عدم استحقاق دارنده را اثبات می نماید. در صورت احراز صحت اظهارات خواهان و عدم مدیونیت صادرکننده رای استرداد لاشه چک صادر می شود.

• دعوای استرداد لاشه چک به عنوان دعوای تقابل

دعوای استرداد لاشه چک به عنوان دعوای تقابل زمانی مطرح می شود که دارنده دعوای مطالبه وجه چک را علیه صادرکننده مطرح نماید و با توجه به اینکه صادرکننده مدعی عدم استحقاق دارنده به جهت امانی بودن یا ضمانتی بودن یا فسخ یا ابطال قرارداد باشد باید علیه وی دعوای تقابل به خواسته استرداد لاشه چک مطرح نماید. دعوای تقابل باید تا پایان اولین جلسه دادرسی ارائه شود. در این صورت دادگاه به هر دو دعوا توامان رسیدگی می کند و چنانچه ادعای صادرکننده محرز گردد رای بر بی حقی خواهان دعوای اصلی و رای بر استرداد لاشه چک صادر می گردد.

دادخواست استرداد لاشه چک برگشتی

دادخواست استرداد لاشه چک برگشتی از سوی صادرکننده یا ظهرنویس یا ضامن علیه دارنده ارائه می شود. از جمله مدارکی که باید پیوست دادخواست شود عبارتست از رای قطعی خیانت در امانت، سند امانت نامه، سند ضمانت، قرارداد، تصویر چک، اظهارنامه استرداد لاشه چک، شهادت شهود، وکالتنامه وکیل در صورتی که دادخواست از سوی وکیل ارائه شود.

هزینه دادرسی استرداد لاشه چک

در خصوص هزینه دادرسی استرداد لاشه چک اختلاف  نظرهای بسیاری وجود داشت. و برخی از محاکم آن را جزء دعاوی مالی محسوب نموده و خواهان را ملزم می نمودند هزینه دادرسی به میزان سه و نیم درصد مبلغ چک را واریز نمایند. و برخی دیگر از محاکم آن را غیر مالی محسوب نموده و هزینه دادرسی دعاوی غیرمالی اخذ می شد. اما طبق نظریه مشورتی به شماره ۱۱۳۰/۱۴۰۰/۷ مورخ ۲۷/۱۱/۱۴۰۰ که از سوی اداره حقوقی قوه قضائیه در پاسخ به این پرسش که دعوای استرداد لاشه چک مالی است یا غیر مالی، اعلام نمودند با توجه به اینکه نتیجه حاصله از دعوای استرداد لاشه چک مالی نمی باشد لذا این دعوا غیرمالی بوده و باید هزینه دادرسی طبق دعاوی غیرمالی پرداخت شود.

مرجع صالح به رسیدگی به دعوای استرداد لاشه چک

دعوای استرداد لاشه چک را نمی توان دعوای بازرگانی یا دعوای منقول که از قرارداد ناشی شده باشد محسوب نمود. لذا طبق ماده ۱۱ قانون آئین دادرسی مدنی دادگاه محل اقامت خوانده صالح به رسیدگی می باشد.

چنانچه صادر کننده برای اثبات ادعای خود در دعوای استرداد لاشه چک، قصد طرح شکایت با عنوان خیانت در امانت موضوع ماده ۶۷۴ کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی را داشته باشد، رسیدگی به موضوع در صلاحیت دادسرای محل وقوع جرم است. دقت داشته باشید که اگر تایدیه چک به مشکل بر بخورد ممکن است به مشکلات قضایی بر بخورید برای جلوگیری از این مشکل خسارت تاخیر تادیه چک بعد از پنج سال را حتما مطالعه کنید.

دادخواست استرداد لاشه چک و دستور موقت

دادخواست استرداد لاشه چک و دستور موقت در دو حالت مطرح می شود. حالت اول زمانی است که هنوز دارنده چک برای وصول مبلغ چک به بانک مراجعه نکرده باشد و صادرکننده تقاضای صدور دستور موقت مبنی بر منع بانک از پرداخت وجه چک به دارنده را بنماید. در این خصوص نظر اکثریت قضات بر این است امکان صدور دستور موقت  طبق ماده ۱۴ و تبصره های ۱ و ۲ ماده مذکور، مبنی بر منع پرداخت چک وجود ندارد. اما صادرکننده می تواند با مراجعه به بانک و با تصریح به اینکه چک مفقود یا سرقت یا جعل شده یا از طریق کلاهبرداری یا خیانت در امانت یا جرائم دیگری تحصیل گردیده کتبا دستور عدم پرداخت وجه چک را به بانک بدهد.

حالت دوم زمانی است که دارنده چک را برگشت زده و اقدام به وصول آن از طریق اجرائیه ثبت یا دادگاه نموده است. در این حالت نیز نمی توان تقاضای صدور دستور موقت نمود . در این خصوص قانونگذار در ماده ۲۳ قانون اصلاح صدور چک، مقرر نموده چنانچه صادرکننده دعوای استرداد لاشه چک را به جهت امانی بودن یا مشروط بودن و ضمانتی بودن اقامه نماید و ادامه عملیات اجرایی ضرر جبران ناپذیر به صادرکننده وارد نماید، می توان توقیف عملیات اجرا را درخواست نمود. که در صورت موافقت قاضی رسیدگی کننده با اخذ تامین مناسب قرار توقف عملیات اجرایی صادر می شود.

دادخواست استرداد لاشه چک و ابطال اجرائیه

دادخواست استرداد لاشه چک و ابطال اجرائیه زمانی مطرح می شود که اجرائیه بنا به تقاضای دارنده صادر شده و صادرکننده نسبت به دستور اجرا و اجرائیه اعتراض دارد. طرح دعوای استرداد لاشه چک و ابطال اجرائیه در یک دادخواست امکان پذیر است چرا که ارتباط کامل بین این دو دعوا وجود دارد و در صورت اثبات ادعای خواهان، خوانده می بایست لاشه چک را به ایشان مسترد نماید. ابطال اجرائیه چک می تواند به جهت جعلی بودن یا امانی بودن یا فسخ و ابطال معامله یا قراردادی که چک مورد دعوا بابت آن صادر شده و یا تحصیل چک از طریق کلاهبرداری مطرح شود. و صادرکننده با اثبات این ادعا می تواند علاوه بر ابطال اجرائیه، لاشه چک را نیز مسترد نماید.

نحوه اجرای رای استرداد لاشه چک

استرداد لاشه چک در اجرای احکام در دو حالت صورت میگیرد. حالت اول اینکه دارنده چک اقدام به طرح دعوای حقوقی مطالبه وجه چک نموده و صادر کننده در اجرای احکام حضور پیدا کرده و مبلغ چک و خسارت تاخیر در تادیه آن را پرداخت نموده است. در این حالت دادورز اجرای احکام پرداخت مبلغ محکوم به را منوط به استرداد لاشه می نماید. چرا که وجود چک در ید دارنده به معنای عدم پرداخت وجه چک می باشد و می تواند مجددا ادعای عدم پرداخت مبلغ چک را علیه صادرکننده مطرح نماید. حالت دوم زمانی است که صادرکننده دعوای استرداد لاشه چک را مطرح نموده و رای بر محکومیت دارنده مبنی بر استرداد لاشه چک صادر شده است. در این حالت پس از صدور حکم قطعی مبنی بر الزام طرف مقابل به استرداد لاشه چک، در صورتی که محکوم علیه طوعا حکم را اجرا ننماید، به دستور دادگاه از چک مذکور، رفع اثر خواهد شد.

تحویل لاشه چک به بانک

تحویل لاشه چک به بانک به دو جهت اهمیت دارد. چنانچه چکی صادر شده باشد و صادرکننده مبلغ وجه چک را به دارنده پرداخت نماید و یا با طرح دعوای استرداد لاشه چک رای بر استرداد صادر شود، صادر کننده باید لاشه آن را تحویل بانک دهد تا ابطال گردد. اما در صورت مراجعه دارنده به بانک و صدور گواهی عدم پرداخت، برای صادرکننده تبعاتی را در پی خواهد داشت. اما با پرداخت وجه چک و تحویل لاشه آن از دارنده می تواند با مراجعه به بانک و تحویل لاشه چک درخواست رفع سوء اثر از چک برگشتی را بنماید. در این حالت محرومیت های ناشی از سوء اثر چک برگشتی در مورد ایشان لغو می گردد.

در صورت نیاز به هرگونه مشاوره در زمینه دعاوی مربوط به چک و چگونگی طرح دادخواست و پیگیری دعوا، می توانید با وکلای پایه یک دادگستری و مشاورین متخصص دفتر حقوقی بین المللی دادپویان حامی در زمینه دعوای استرداد لاشه چک و دعاوی اسناد تجاری تماس حاصل فرمایید.