گاهی ممکن است که به دلایل مختلف، نخواهیم یا نتوانیم در مراجع قضایی برای حقی که از دیگری داریم، اقامه دعوا کنیم. به همین دلیل ، قانونگذار در قانون آیین دادرسی مدنی ابزاری به نام اظهارنامه حقوقی را پیش بینی نموده است؛ در واقع ، با استفاده از اظهار نامه ، می توانیم اظهاراتمان را به طرف مقابل انتقال دهیم و ایفای به تعهد وی بخواهیم، بدون اینکه به دادگاه مراجعه کنیم و اقامه دعوا نماییم. ارسال اظهارنامه پاسخ به آن، امری اختیاری است؛ اما مزایایی که استفاده از این ابزار دارد، سبب شده است تا قانونگذار توجه ویژه ای به آن داشته باشد.
درحال حاضر ارسال اظهارنامه توسط دفاتر خدمات قضایی صورت میگیرد.
اظهارنامه حقوقی در قانون
مطابق ماده ی ۱۵۶ قانون آئین دادرسی مدنی هر شخصی می تواند قبل از اینکه دادخواست خود را تقدیم مرجع قضایی بکند، حق خود را به وسیله اظهارنامه از دیگری مطالبه نماید البته به شرطی که موعد مطالبه رسیده باشد. به طور کلی هر کس حق دارد اظهاراتی را که راجع به معاملات و تعهدات خود با دیگری است و بخواهد به طور رسمی برساند ضمن اظهارنامه به طرف ابلاغ نماید.
بنابراین با توجه به ماده ی فوق الذکر، اظهارنامه نوشته ای است که مطابق مقررات قانونی تنظیم می شود و وسیله قانونی بیان مطالب است که به آن اظهاریه نیز گفته می شود یا به عبارتی دیگر اظهارنامه نوشته ای است جهت مطالبه ی رسمی حق، مال یا وجه که البته به وسیله ی اظهارنامه می توان آمادگی تحویل مال یا وجه را نیز اعلام کرد.
به وسیله ی اظهارنامه نه تنها مطالبه رسمی حق امکان پذیر است بلکه می توان توسط اظهارنامه آمادگی تحویل و تسلیم هر چیزی اعم از مال، وجه و سند را به مخاطب اعلام کرد و آن را هنگام تسلیم اظهارنامه تحت نظر و حفاظت مرجع مربوط قرار داد.
اظهارنامه چیست و چه کاربردی دارد؟
هرگاه حرف از دعوا و اختلاف پیش می آید، اولین مسئله ای که به ذهن افراد خطور می کند این است که به محکمه رجوع نمایند در حالی که رجوع به محکمه آخرین راهکاری است که باید استفاده شود. در حقیقت در بسیاری ازمواقع واقعا نیازی به رجوع به محکمه نیست و به راحتی با صحبت مسالمت آمیز نتیجه مد نظر حاصل میگردد.
مثالی جهت درک بهتر موضوع:
تصور کنید از فردی طلبی دارید و قصد مطالبه آن را دارید اما ممکن است طرف مقابل شما به هر علتی برای ایفای طلب شما اقدام ننماید، البته گاهی ممکن است این مسئله از روی عمد نباشد و طرف مقابل کلا فراموش کرده باشد که به شما بدهکار است. یا اینکه گمان کند که طلب مزبور را پرداخته است و یا هر دلیل دیگری ممکن است برای پرداخت نشدن طلب وجود داشته باشد.
در چنین مواقعی، آنچه به ذهن میآید بعد منفی قضیه است و آن این است که فرد بدهکار قصد ایفای طلب را ندارد در حالی که شاید واقعا چنین نباشد.از این رو در رجوع به محکمه به عنوان اولین راه ممکن بایستی کمی تامل نمود .
در چنین مواقعی شما میتوانید با فرد بدهکار تماس برقرار نمایید و موضوع را با او در میان بگذارید، چه بسا فرد مزبور با همین مکالمه تلفنی جهت استیفای طلب شما اقدام نمایند و حتی ممکن است عنوان کند که این موضوع را فراموش کرده بوده و بابت یادآوری آن از شما تشکر نیز نماید و بدون هیچ بحث و گفت وگویی موضوع ختم به خیر شود. چرا که صحبت کردن قبل از اینکه موضوع به محکمه کشیده شود در بسیاری از مواقع مثمر ثمر بوده است.
با توجه به همین امرو جلوگیری از اشتغال دادگاه ها برای مسائلی که گاهاً به سهولت قابل حل می باشند،قانونگذار نهادی را به نام اظهارنامه پیش بینی نموده است.
اظهارنامه در قانون ،حکم همان تماس تلفنی را در مثال فوق را پیدا می کند. اینکه افراد قبل از اینکه موضوعی را به محکمه بکشانند از طرف مقابل درخواست نمایند که امر مورد نظر آنها را اجابت نماید.اما اثبات این امرکه قبل از تقدیم دادخواست از طرف مقابل به صورت شفاهی،موضوع مورد مطالبه درخواست شده است ،دشوار است از این رو قانونگذارچنین درخواستی را به صورت کتبی در نظر گرفته است.
اظهارنامه حقوقی نوعی درخواست مودبانه به صورت رسمی و قانونی از طرف مقابل می باشد. چرا که به همان دلایلی که در فوق به آنها اشاره شد ممکن است طرف مقابلی که به محکمه خوانده میشود،اصلا قصد تخطی از قانون را نداشته باشد،و این امردر محکمه نیز ثابت شود که عدم اجابت خواسته طرف مقابل از روی عمد نبوده وچه بسا بدون رجوع به محکمه نیز موضوع قابل حل و فصل بوده است.اما به دلیل اقدام عجولانه خواهان، موضوع به دادگاه کشیده شده و باعث اشتغال دادگاه نیز گشته است.در حالی که اگر وی قبل از مراجعه به محکمه از طرف مقابل خویش،مطالبه حق می نمودچه بسا اصلاً نیازی به تقدیم دادخواست نبود.
البته گاهی نیزممکن است طرف مقابل قصد تخطی در مقابل قانون را داشته باشد اما زمانی که با اظهارنامه مواجه می شود ،از قصد خویش منصرف میگردد و جهت بازگرداندن حق و یا انجام دادن امر مورد نظر ارسال کننده اظهارنامه اقدام مینماید.
قانونگذار در ماده ۱۵۶ قانون آیین دادرسی مدنی اظهارنامه را تعریف نموده است و به همه افراد اجازه داده است که قبل از این که دادخواست تقدیم دادگاه نمایند حق خود را راجع به معاملات، تعهدات ،روابط خود با دیگران ،به وسیله اظهار نامه طلب نمایند.
آیا هر زمانی میتوان نسبت به ارسال اظهارنامه اقدام نمود؟
چنانچه بنا باشد که به وسیله اظهارنامه حقی مطالبه شود لازم است که موعد مطالبه آنچه بدین وسیله طلب می شود، رسیده باشد.
مثال جهت درک بهتر:
فرد(الف) مبلغی پول را به فرد( ب) قرض میدهد تا فرد مزبور یک سال بعد آن پول را به اوبرگرداند، در این مواقع فرد(الف) مجاز نمی باشد که قبل از موعد مقرر برای بازپس گیری قرض خود اقدام نماید و حتی با ارسال اظهارنامه نیزمجاز به چنین امری نمی باشد. اما فرد (الف) می تواند چنانچه موعد پرداخت قرض او فرا رسیده باشد ،درخواست مطالبه طلب خود را داشته باشد.اما چنانچه فرد مقابل از پرداخت طلب امتناع نماید،فرد (الف) قبل از این که برای این امر به محکمه درخواست دهد، میتواند به وسیله اظهارنامه، که نوعی درخواست رسمی است، طلب خود را مطالبه نماید و چنانچه فرد مزبور جهت ایفای طلب ، پس از ارسال اظهارنامه نیز اقدام ننماید. فرد (الف)در این مرحله دادخواست تقدیم دادگاه می نماید و فرد مورد نظر را به صورت قانونی ملزم به تأدیه دین خود می گرداند.
البته الزامی به فرستادن اظهارنامه برای طرف مقابل (فرد ب) وجود ندارد و(فرد الف) می تواند در همان ابتدا دادخواست به محکمه تقدیم نماید اما چه بسا موضوع با ارسال همین اظهارنامه به طرف مقابل برطرف شود. از این رو چه لزومی دارد که موضوع به محکمه کشیده شود و وقت و هزینه بیشتری صرف گردد.
فلذا بدیهی است که ارسال اظهارنامه می تواند یک روش منطقی و معقول قبل از ورود به دعوا باشد. بدین جهت توصیه می شود قبل از تقدیم دادخواست و شکایت، با طرف مقابل از این راه ارتباط برقرار شود و چنانچه در رسیدن به مطلوب موفقیتی حاصل نشود با خاطر آسوده تری می توان موضوع را به دست محکمه سپرد
امکان ارسال اظهارنامه حقوقی، قبل از طرح دعوا و بدون داشتن محدودیت زمانی وجود دارد.
در اظهارنامه به چه مواردی باید توجه داشته باشیم؟
سابقاً برگه های اظهارنامه حقوقی فرم چاپی مخصوصی بودند که همانند برگ دادخواست که توسط دادگستری از قبل آماده شده و به فروش می رسد. اما در حال حاضر ثبت اظهارنامه و امور مربوط به آن تنها به روش الکترونیکی یا اینترنتی امکانپذیر است؛ هر شخص می تواند از طریق درگاه خدمات الکترونیک قضایی و با وارد نمودن کد رهگیری اظهارنامه، از وضعیت و گردش کار مربوط به اظهارنامه قضایی خود اطلاع پیدا کند. همچنین، برای پاسخ الکترونیکی به اظهارنامه نیز خوانده می تواند با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی اقدام نماید. نکات ذیل الزاماً باید در هر اظهارنامه ای آورده شود:
۱- مشخصات و محل اقامت اظهارکننده
۲- موضوع اظهارنامه
۳- مشخصات و اقامتگاه مخاطب
۴- خلاصه اظهارات
۵- خلاصه جواب
ارسال اظهارنامه اجباری است یا اختیاری؟
آنچه از فلسفه ارسال اظهارنامه و همچنین تعریف قانونی آن بر می آید این است که ارسال اظهارنامه، اختیاری است و افراد میتوانند در صورت تمایل از این امر منتفع شوند.
ارسال اظهارنامه در چه مواقعی اجباری است؟
در بعضی از مواقع قانون ارسال اظهارنامه را اجباری نموده است.
هنگامی که مکانی به افرادی تحت عنوان کارگر، سرایدار ،خادم سپرده میشود این افراد نقش امین را در مالی که به آنها سپرده شده است بر عهده میگیرند. و تصور عامه بر این است که این افراد در مال مورد امانت مرتکب خیانت نمی شوند. این افراد بایستی زمانی که مال مزبور از آنها خواسته میشود، آن را به مالک تحویل دهند اما گاهی پیش می آید که افراد از پس دادن مال مورد امانت امتناع می نمایند. در چنین مواقعی،چنانچه افراد دیگری به غیر از افراد مذکور چنین عملی را انجام دهند عنوان عمل آنها تصرف عدوانی قلمداد می شود. اما قانون گذار برای افراد مذکور احترام خاصی قائل است و آنها را خائن در امانت یا متصرف عدوانی درنظر نگرفته است.
از این رو قانونگذار مالک را اجبار نموده است که قبل از هر اقدام قانونی جهت پس گرفتن مال خویش، از افراد مزبور با ارسال اظهارنامه، به صورت کاملا رسمی و مودبانه درخواست نماید که خواسته او را اجابت نمایند و در نهایت چنانچه ارسال اظهارنامه فایدهای را در بر نداشته باشد و افراد فوق الذکر ، مال مزبور را تحویل ندهند از طرق قانونی برای این افراد اقدام نماید.
مالک مال در این مواقع بایستی:
خواسته خویش را در اظهارنامه بیان نماید. و آن را به طرف مقابل (کارگر، سرایدار، خادم) ارسال نماید.قانون گذار به افراد مذکور۱۰ روز فرصت داده است تا مال مورد نظر را پس بدهند و چنانچه این اقدام را انجام ندهند متصرف عدوانی به حساب می آیند. و زمانی که هم متصرف عدوانی محسوب شوند کاملا قانونی با آنها برخورد می شود، و به دعوای آنها خارج از نوبت و بدون رعایت تشریفات رسیدگی می شود.
در حقیقت قانونگذار، در وهله اول فرصتی استثنایی را در اختیار چنین افرادی قرار داده است اما چنانچه این افراد خودشان تمایل به استفاده از این فرصت نداشته باشند با آنها کاملاً قانون برخورد می شود.
اظهارنامه حقوقی باید به چه صورتی نوشته شود؟
اظهارنامه یک سند عادی میباشد که به صورت رسمی به طرف مقابل ابلاغ می گردد.از این رو در نوشتن اظهارنامه بایستی دقت کافی نمود و از الفاظ ناشایست که در بر دارنده توهین یا هتک حرمت طرف مقابل باشد بایستی پرهیز شود و چنانچه اظهار نامه ای بدین شکل تنظیم شود به آن ترتیب اثر داده نمی شود.موضوع مورد مطالبه اظهارکننده در قسمت خلاصه اظهارات، نوشته میشود.
ممکن است ساده به نظر بیاید،اما در حقیقت به این شکل هم نیست و در استفاده از کلماتی که در اظهارنامه استفاده می شود باید احتیاط لازم لحاظ شود،زیرا آنچه اظهار کننده در اظهار نامه می نویسد، ممکن برعلیه اظهارکننده مورد استفاده قرار گیرد.و به عبارتی دیگر میتواند نوعی اقرار نیزمحسوب شود ودر چنین مواقعی انتخاب درست واژگان از اهمیت بالایی برخوردار است و بی دقتی در آن ممکن است و ضررهای جبران ناپذیری را در بر داشته باشد.
بسیار شایع است که گاهی افرادی با بی احتیاطی جرمی را در اظهارنامه به دیگری نسبت میدهند و همین امر سبب میشود طرف مقابل جهت این موضوع شکایت نماید.از این رو انتخاب درست و بجا واژگان را نباید بی اهمیت پنداشت.
نکته قابل توجه :
با تمام فوایدی که ارسال اظهارنامه می تواند داشته باشد ،در مواقعی هم بنا به دلایلی ارسال اظهارنامه اصلا به صلاح نیست. از این رو توصیه میشود پیش از ارسال اظهارنامه،موضوع با وکلای صاحب تجربه و اهل فن رشته حقوق در میان گذاشته شود و بایستی احتیاط های لازم انجام گیرد.
اظهارنامه حقوقی به چه نحوی به مخاطب آن فرستاده میشود؟
درحال حاضرارسال اظهارنامه از طریق دفاتر خدمات قضایی به عمل می آید . در اظهارنامه در قسمت خلاصه اظهارات،خواسته مورد نظر مطالبه می شود و به فرد مزبور با مشخص نمودن موعد، اخطار می شود که خواسته مورد نظر را اجابت نمایند.
جهت پاسخ به اظهارنامه موعدی در نظر گرفته میشود.و چنانچه موعدی که جهت انجام موضوع اظهارنامه در نظر گرفته شده است،(برای مثال موعد ده روزه ) منقضی گردد و به اظهارنامه ترتیب اثر داده نشود.در این مواقع راهی جز مراجعه به دادگاه و پیگیری موضوع از این طریق باقی نمی ماند.
کاربرد اظهارنامه حقوقی
خواهان در بسیاری از موارد قبل از اینکه به تقدیم دادخواست و اقامه دعوا بپردازد، مطالب خود را با ارسال اظهارنامه به اطلاع طرف دعوا می رساند مثلاً در موردی که موضوع خواسته ی دعوا x میلیون ريال به موجب اظهارنامه بدهکار متذکر می شود که مدیون به موجب یک فقره چک به شماره ی a و به سررسید تاریخی(که موعد آن رسیده باشد) این مبلغ را بدهکار است و به او مثلآً برای مدت ۱۰ روز به او مهلت می دهد که وجه را بپردازد و گرنه اظهارکننده در مرجع قضایی صالح طرح دعوا خواهد کرد.
در پی ارسال اظهارنامه ی فوق گاه مخاطب جهت پیش گیری از درگیری در دادگستری و دریافت اخطاریه و صرف هزینه وقت مایل به پرداخت بدهی می باشد ولی در مقابل گاهی هم شخص برای ادای دین یا انجام تعهد کار نمی کند و اظهارکننده مجبور به طرح دعوا در محاکم دادگستری می گردد.
مرجع صالح برای ابلاغ اظهارنامه
مرجع صالح برای ابلاغ اظهارنامه سابقاً حسب مورد اداره ی ثبت اسناد یا دفاتر دادگاه هاست اما امروزه همانطور که در بالا اشاره کردیم، در تهران و برخی شهرهای دیگر این امر به وسیله دفاتر خدمات قضائی انجام می گیرد. بنابراین شخص با مراجعه به این دفاتر و پرداخت هزینه تمبر ابلاغ اظهارنامه می تواند ابلاغ آن را از آن مرجع بخواهد.
وکلای مجرب گروه وکلای دادپویان حامی و کارشناسان حقوقی آن آمادگی خویش را در خصوص قبول وکالت و ارائه ی مشاوره ی حقوقی در خصوص طرح هر گونه دعاوی مالی و غیرمالی به شهروندان عزیز اعلام می دارند.
اظهارنامه،نحوه نگارش و ارسال آن مورد بررسی قرار گرفت،اما لازم به ذکر است که:
صرف داشتن اطلاعات به تنهایی نمیتواند کلید راهگشای همه مشکلات باشد و همانطور که عنوان گردید ،عدم دقت کافی در نوشتن اظهارنامه ممکن است به ضرر فرد فرستنده تمام شود.